عمان یکی از مهمترین کشورهای حاشیه خلیجفارس است و تاریخ کهنی دارد
همسایه بیسر و صدای جنوبی
بهنام سلطانی
بیشتر کشورهای عربی حاشیه خلیجفارس موقعیت استراتژیک دارند اما موقعیت عمان از همه این کشورها ویژهتر است. این کشور از شرق به بخشی از دریای عمان منتهی میشود. این دریا یک پهنه آبی مهم در شمال اقیانوس هند است که به خلیج عمان متصل میشود و از آنجا به خلیجفارس میپیوندد. بنابراین عمان به یکی از مهمترین مسیرهای آبی جهان برای ترانزیت کالا دسترسی دارد. یک نکته جالب و البته پراهمیت دیگر درباره عمان این است که مردم آن در 2منطقه کاملاً جدا از هم زندگی میکردند. عمان کشوری است که تنگه هرمز آن را به دو نیمه متفاوت تقسیم کرده. بخش کوچکی از این کشور در جنوب تنگه هرمز واقع شده؛ که مسندم نام دارد و از سرزمین اصلی جدا افتاده و بخش دوم توسط امارات احاطه شده و به آن مدحا میگویند.
در اشغال پرتغالیها
بدون هیچ تردیدی عمان قدیمیترین دولت مستقل را بین کشورهای عربی دارد. تاریخنویسها معتقدند قدمت این کشور به 14هزار سال قبل برمیگردد و تاریخ آن به هزاره دوازدهم قبل از میلاد مسیح(ع) و پایان عصر یخبندان مربوط میشود. در آن دوره تاریخی، عمان سرزمینی سرسبز و حاصلخیز بوده و مردم آن روابط تجاری گستردهای با ساکنان شبهجزیرههای هند و عربستان داشتند. اواخر قرن سوم قبل از میلاد مسیح(ع) و پس از ویرانی سد مارب، عمانیها دست به شورش زدند و در اوج هرج و مرج داخلی، قبیله بنی ازد وارد عمان شد. بعد از مدتی بزرگان قوم بنیازد با دیگر اقوام بیگانهای که به عمان آمده بودند دست به نبرد مسلحانه میزنند و در یک بازه زمانی کوتاه همه اقوام بیگانه از داخل خاک عمان به بیرون رانده میشوند. مهمترین جنگ بنی ازد با ایرانیهای مقیم عمان بود؛ که به جنگ سلوت مشهور است که در زمان داریوش سوم رخ داده و ایرانیها بعد از چند نبرد سنگین در نهایت مجبور به خروج از این منطقه میشوند. در برخی منابع مکتوب تاریخی آمده که عمان از سال 226تا 610میلادی به اتفاق یمن جزو امپراتوری ساسانیان بوده است. در نیمه قرن ششم هجری و بعد از یکپارچه شدن دولت در عمان، مناطق ساحلی به حال خود رها میشوند و این بهترین فرصت برای پرتغالیها بود که در جنگهای دریایی تبحر داشتند.
پیروزی بزرگ
بخش قابل ملاحظهای از تاریخ عمان به جنگ سربازان این کشور با پرتغالیها مربوط میشود. پرتغالیها که به مناطق ساحلی عمان تسلط داشتند، در سال 1507رسماً به این کشور حمله میکنند و سرزمین عمان تا 150سال بعد در سیطره آنها باقی میماند. سربازان پرتغالی با عبور از مناطق ساحلی عمان به همه شهرهای ساحلی شرق آفریقا مسلط میشوند و از آنجا به ساحل هند و اقیانوس هند میرسند. روی کار آمدن دولت «یعاربه» در عمان، شروع مبارزه برای برون راندن پرتغالیها از این کشور بوده است. عمانیها با کشتیهای جنگی مجهز به جنگ پرتغالیها میروند و سرانجام در سال 1644کشورشان را از سلطه آنها خارج میکنند. عمانیها به خارج شدن کامل کشورشان از سلطه اکتفا نکردند و با تعقیب سربازان پرتغالی، آنها را از سواحل شرقی آفریقا و اقیانوس هند بیرون کردند تا در سال 1698میلادی پرتغالیها برای همیشه منطقه خلیجفارس را ترک کنند. بعد از این پیروزی بزرگ، عمانیها صاحب بزرگترین ناوگان دریایی و تجاری در اقیانوس هند میشوند و قلمروشان تا سواحل شرقی آفریقا و اقیانوس هند گسترش پیدا میکند. آنها تا دهه 60قرن 19میلادی بر این مناطق مسلط بودند و در این دوره تاریخی به یکی از ثروتمندترین کشورهای منطقه بدل شدند.
کمک ایرانیها
بعد از بیرون راندن بیگانگان، عمانیها برای آبیاری مناطق حاصلخیز و رونق کشاورزی قناتهای بسیاری ساختند و از طرف دیگر برای حفاظت از قلمروشان 3دژ بزرگ بنا کردند که هماکنون جزو بناهای تاریخی این کشور بهحساب میآیند. عمان امن و امان بود و مردم این کشور در آرامش به سر میبردند، اما اختلافات و آشوبهای داخلی یکباره خواب مردم این کشور را آشفته کرد. جنگ داخلی در عمان بالا گرفت تا اینکه سعید بن سلطان در این کشور به قدرت رسید. در آن سالها که منطقه خلیجفارس با جنگهای فرسایشی درگیر بود و جنگ داخلی یکپارچگی عمان را تهدید میکرد، سعید بن سلطان کشورش را به ساحل امن رساند و در همان دوره بود که شهر مسقط بهعنوان پایتخت عمان و حلقه اتصال مراکز مهم تجارتی این کشور با هند و آفریقا بدل میشود. تنها عیب سعید بن سلطان این بود که عمان را بیش از حد معمول بهخودش وابسته کرد و به همین دلیل بعد از فوتش این کشور یکبار دیگر دچار هرج و مرج شد. روزگار عمانیها هر روز تاریکتر میشد تا اینکه سرانجام سلطانقابوس در سال 1970روی تخت پادشاهی نشست. او به واسطه درآمدهای نفتی در عمان مسکن و مدرسه و بندرگاه ساخت و با استفاده از این درآمدها، ثروت شخصی عظیمی اندوخت؛ بهگونهای که به ادعای نشریات غربی، یکی از 10پادشاه ثروتمند جهان به شمار میرفت.
جاهای دیدنی
کشور 5میلیون نفری عمان یکی از همسایگان جنوبی ایران به شمار میآید و برخلاف تصوری که ما ایرانیها از کشورهای گرم و خشک عربی داریم، مملو از جاهای دیدنی و جاذبههای طبیعی است. شهر نیزوا یکی از جاهای دیدنی کشور عمان است که در قرنهای 6و 7میلادی پایتخت این کشور بوده و هماکنون بهخاطر قلعههای شگفتانگیزش شناخته میشود. مسجد سلطان قابوس که یکی از بزرگترین مساجد جهان عرب بهشمار میآید، یکی دیگر از بناهای تاریخی است و فرش نفیس ایرانی مشهوری که تا مدتها بزرگترین فرش دستباف دنیا بهحساب میآمد در همین مسجد پهن شده است. غار «مجلس الجن» که در سال 1983میلادی توسط دان دیویدسون، زمینشناس مشهور، کشف شد و دومین غار عمیق جهان بهحساب میآید یک جاذبه طبیعی تمام عیار است. یکی دیگر از جاذبههای مهم و دیدنی عمان «وادی شاب» با استخرها، صخرهها و غارهای شگفتانگیز است. دژ نخل با هزار سال قدمت که دور تا دور آن را نخلستانها احاطه کردهاند هم دیدنی است. عمان قناتهای قدیمی بسیاری دارد که قدمت 5قنات به 2هزار سال قبل برمیگردد و یادگار سلطه ایرانیها در این سرزمین است.
رسم هدیه دادن
مردم عمان علاقه زیادی به خطاطی دارند و بیشتر آنها از خط خوبی برخوردارند. نوشتن آیههای قرآنی به اشکال مختلف، بخشی از فرهنگ و هنر مردم این کشور است. البته مردها بیشتر به نوازندگی اهمیت میدهند و موسیقیهای سنتی عمان در دنیا شهرت دارد. یکی دیگر از سنتهای مردم عمان هدیه دادن است. البته هدیه دادن هم در این کشور تابع یک رسم قدیمی است. یعنی مردم بیش از هر چیز دیگری به دوستانشان کندر هدیه میدهند. کندر در عمان یک هدیه ارزشمند بهحساب میآید و به همین دلیل پادشاه عمان جعبههای زیبای حاوی کندر را به سران کشورهای دوست و همسایه پیشکش میکند. مردم عمان معتقدند کندر قدرت شفادهندگی دارد و بسیاری از بیماریها را درمان میکند. صلاله که قصر باشکوه سلطان قابوس در آن بنا شده جایی است که تجارت کندر در آن رونق دارد و بهعنوان پایتخت کندر جهان شناخته میشود.