تاریخ در مرکز ایران

بدون اغراق سرزمین ایران یکی از زیستگاه‌های انسان‌های نخستین بوده است. این سرزمین که البته امرزوه وسعت بسیار کمتری نسبت به قرن‌های پیش  دارد، هزاران‌هزار جاذبه طبیعی و تاریخی در گوشه و کنار خود جای داده است. کمتر نقطه‌ای از این کشور وجود دارد که اثری طبیعی یا تاریخی در آنجا وجود نداشته باشد و این آثار ما را به هزاران سال قبل برنگرداند. در دل هر کدام از این جاذبه‌ها دریایی از اسرار زندگی بشر نهفته است که انسان‌های امروزی شاید گوشه‌ای از آنها را توانسته‌اند کشف و بازبینی کنند اما همچنان سؤال‌های بی‌جواب زیادی ذهن بشر امروزی را درگیر خود نگاه داشته است. در ادامه به سراغ برخی از این جاذبه‌های طبیعی و تاریخی در استان مرکزی رفته‌ایم که هرکدام از آنها دریایی از این اسرار نهفته را با خود یدک می‌کشد.

70میلیون سال زندگی
غار چال‌نخجیر

غار چال‌نخجیر یکی از جاذبه‌های دیدنی در استان مرکزی است که در راه دلیجان به نراق و در منطقه چال‌نخجیر، دامنه کوه تخت واقع شده است. این غار در دسته غارهای آهکی و زنده جهان قرار‌دارد و به این صورت است که چنانچه بخشی از آن ترک بردارد، این قابلیت را دارد تا ترمیم شود. قدمت غار چال‌نخجیر را چیزی در حدود ۷۰ میلیون سال تخمین زده‌اند که از این حیث بسیار باارزش و مهم است. این غار در سال۱۳۶۷ کشف شده و علت پیدایش اولیه آن را حرکت گسل معکوسی در منطقه کاستی‌واران پیش‌بینی کرده‌اند. چال‌نخجیر جزو غارهای طبقاتی است و از 3طبقه تشکیل شده که ۹۵درصد از دیواره‌های آن با رسوبات آهکی و مابقی با سنگ پوشش داده شده. این غار ۷۰میلیون‌ساله را تا قبل از کشف، هیچ‌کس ندیده بود و اشکال داخل آن کاملاً بکر و دست‌نخورده، حکایت از یک اثر باارزش داشت. چال‌نخجیر حاصل پدیده‌های رسوبی و دولومیتی است که باعث شده از دیگر غارهای دنیا متمایز شود و جزو زیباترین غارهای جهان به‌حساب بیاید. همچنین این مکان طبیعی از یک شاخه اصلی و چند شاخه فرعی تشکیل شده که تقریباً ۴ کیلومتر از آن به وسیله افراد محلی و غارنوردان ماهر کشف شده و مابقی غار همچنان ناشناخته باقی‌مانده. البته براساس شواهد به‌دست آمده، پیش‌بینی کرده‌اند که عمق آن چیزی حدود ۸ تا ۱۰کیلومتر باشد اما به‌دلیل صعب‌العبوربودن مسیر، همچنان در هاله‌ای از ابهام به سر می‌برد. غار چال‌نخجیر از تالارهای مختلفی تشکیل شده که از میان آنها، تالار چهلستون زیباترین تالار این غار است.

برگرفته از هوش بشر
قنات ابراهیم‌آباد

قنات‌ها یکی از مصادیق نبوغ ایرانی در مدیریت آب، به‌ویژه در نواحی کم بارش و خشک است که وجود آنها از قرن‌ها پیش بیانگر هوش سرشار و اصالت تمدن ایرانی است. قنات ابراهیم‌آباد، یکی از قدیمی‌ترین قنات‌های ایران در استان مرکزی است که در مسیر جاده قم به اراک جای گرفته است. طول این قنات ۱۱ کیلومتر برآورد شده و از کوه‌های هفتادقله سرچشمه گرفته و تا روستای ابراهیم‌آباد ادامه دارد. این مکان باارزش در سال۹۳ و با پیگیری اهالی منطقه در فهرست آثار تاریخی ملی کشور به ثبت رسیده است. در شرایط معمول مقنی برای حفر چاه یا قنات دایره‌ای به شعاع یک متر ایجاد می‌کند و آن را تا پایین ادامه می‌دهد اما این چاه، مخروطی شکل است و هرچه به سمت پایین می‌رود، بازتر و پهن‌تر می‌شود. قطر دهانه میله آن حدود یک متر و قطر محل اتصال میله به کوره به حدود ۱۰متر می‌رسد. میله‌های بعدی پس از مادر‌چاه که تعداد آنها به ۴۰حلقه می‌رسد، هر کدام حدود ۱۰۰متر عمق دارند و مادر‌چاه نیز دارای عمقی حدود ۱۱۰متر است. آب قنات ابراهیم‌آباد حدود ۹۶هکتار زمین را به زیرکشت می‌برد و مردم زیادی از این محل زندگی می‌گذرانند. رفتن داخل این قنات، کار بسیار سختی است. به‌طوری که از سال ۱۳۱۸ تا ۱۳۷۸ تنها 2نفر از محلی‌ها توانسته‌اند به درون مادرچاه این قنات بروند. به‌گفته افرادی که عمق چاه را دیده‌اند، دیواره‌های آن سنگ‌چین شده و سنگ‌ها به وسیله ملات کنار هم چیده شده‌اند. همچنین انتهای میله چاه‌ها درون یک سنگ حفر شده که نشان از دقت و ظرافت در حفر این چاه دارد.

کاخ آرزوها
معبد خورهه

معبد خورهه که با نام محوطه تاریخی خورهه نیز شناخته می‌شود، در نزدیکی روستای خورهه از توابع شهرستان محلات در استان مرکزی است. این محوطه تاریخی هم‌اکنون بسیار آسیب‌دیده و تنها ۲ستون بزرگ از این بنا برجای مانده است. این اثر باستانی را در ابتدا برخی از محققان با عنوان یک اثر تاریخی از دوره سلوکی معرفی کرده بودند و دلیل آن هم سرستون‌های باقی مانده از این بنا بود که با ترکیبی از معماری یونانی خودنمایی می‌کرد اما تحقیقات تکمیلی روی این سایت تاریخی نشان داد که بنای به جای مانده مربوط به دوره اشکانیان است و در هزاره اول قبل از میلاد ساخته شده است. نظرات بسیاری در مورد نوع بازمانده‌های بنایی که در محوطه تاریخی خورهه است، وجود دارد. برخی محققان آن را یک معبد باستانی مانند معبد آناهیتا می‌دانند و برخی دیگر آن را یک بنای دارای خاصیت هلنیستی یونانی عنوان کرده‌اند. همچنین برخی دیگر این بنا را به بقایای یک آتشکده باستانی هم نسبت داده‌اند. همه این پیش‌بینی‌ها توسط کارشناسان رد شده و تحقیقات باستان‌شناسی روی آن نشان می‌دهد که این بنا نه یک معبد و نه یک آتشکده، بلکه یک کاخ اختصاصی است که در قرون اول قبل از میلاد ساخته شده و تا پایان دوره اشکانی حیات داشته است. باستان‌شناسان در این منطقه آثار و سفال‌هایی را نیز از دوره اسلامی به‌دست آورده‌اند که نشان می‌دهد اینجا در عصر ایلخانان به گورستان تبدیل شده و اسکلت‌های به‌دست آمده از منطقه این نظریه را اثبات کرده است.

زیر پوست شهر
شهر زیرزمینی تهیق

شهر زیرزمینی تهیق یکی دیگر از آثار تاریخی و باارزش در استان مرکزی و همجوار با روستایی به همین نام است. از این غار زیرزمینی به‌عنوان یکی از زیباترین دست‌کندهای ایران و منطقه یاد می‌شود. قدمت این شهر زیرزمینی به اواخر دوران ایلخانان و اوایل دوران سلجوقیان بازمی‌گردد و همین موضوع نشان از اهمیت این مکان می‌دهد. این شهر برای 2نوع کاربری احداث شده که یکی از آنها به‌عنوان مکانی برای زندگی فصلی و دیگری به‌عنوان پناهگاه در زمان حمله دشمن است. مهندسانی که نقشه ساخت این شهر زیرزمینی را ترسیم کرده‌اند، از نبوغ و هوش سرشاری برخوردار بوده‌اند. آنها تمام جزئیات را برای یک زندگی طولانی‌مدت در زمان حمله دشمن درنظر گرفته بودند و این امکان وجود داشت تا ماه‌ها ساکنان منطقه در این شهر زندگی کنند و از حمله دشمن در امان بمانند. در ساخت شهر زیرزمینی تهیق از فرم طبیعی زمین تبعیت شده و دقیقاً این متد معماری که در آن زمان به‌کار گرفته شده، امروزه هم همچنان مورد‌استفاده قرار می‌گیرد. تا‌کنون از این سکونتگاه یک سالن، ۱۰اتاق، 4انبارک و تعدادی اشیای قیمتی کشف شده است. ارتفاع این دست‌کند بشری مابین ۸۰ تا 160سانتی‌متر متغیر است. این اثر که به‌عنوان یکی از دیدنی‌های تاریخی در استان مرکزی و شهرستان خمین شناخته می‌شود، در سال۱۳۸۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این شهر زیرزمینی یک‌بار و به‌صورت سطحی مرمت شده است اما نیاز دارد تا به‌صورت اساسی بازسازی و احیا شود، تا در اثر بازدید عمومی دچار حادثه یا تخریب نشود.