هایکو ماس؛ چهره جدید سیاست خارجی آلمان

محمد امین خرمی | خبرنگار

وزیر خارجه آلمان دیروز برای ملاقات با همتای آمریکایی‌اش به واشنگتن سفر کرد تا درباره برجام با او گفت‌وگو کند. هایکو ماس در صحنه دیپلماسی اروپا تازه‌وارد است اما طی هفته‌های اخیر همپای چهره‌های شناخته‌ شده‌ای همچون فدریکا موگرینی،  مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا،  درباره توافق هسته‌ای ایران و روابط میان آمریکا و اروپا اظهارنظر کرده است.

هایکو ماس با دنیای سیاست غریبه نیست و برای آلمان‌ها چهره‌ای شناخته شده به‌حساب می‌آید اما در سیاست خارجی تجربه‌ای ندارد. ماس 51ساله عضو حزب سوسیال دمکرات است و در دولت ائتلافی پیشین آنگلا مرکل،  وزیر دادگستری بود؛ این نخستین و بالاترین سمتی است که هایکو ماس پیش از ورودش به وزارت خارجه آلمان داشته است. 10هفته از حضور او در این وزارتخانه می‌گذرد و بسیاری انگشت به دهان مانده‌اند. به نوشته روزنامه فایننشال تایمز،  ماس باهوش است،  زیاد می‌شنود،  زود یاد می‌گیرد و طبق مشورت‌های مشاورانش عمل می‌کند. وزیر خارجه جدید آلمان اعلام کرده در حوزه‌های مهم سیاست خارجی مثل سیاست خارجی اتحادیه اروپا و روابط میان فرانسه و آلمان،  تغییر خاصی ایجاد نخواهد کرد. در مورد روسیه اما گویی اوضاع متفاوت است. او در نخستین روز حضورش در پست وزارت خارجه،  نسبت به «تجاوزگری» روس‌ها هشدار داد و از مسکو به‌خاطر دشمنی‌هایش با غرب انتقاد کرد. سخنان او با اقدام عملی هم همراه شد. ماس در اقدامی هماهنگ با برخی دیگر کشورهای اروپایی،  در اعتراض به ترور یک جاسوس دوجانبه در انگلیس،  تعدادی از دیپلمات‌های روسیه را اخراج کرد. چند هفته بعد اما او به مسکو رفت تا با همتای روس خود که یکی از باتجربه‌ترین دیپلمات‌های جهان است دیدار کند. معروف است که می‌گویند لاوروف سخنور است و تبحر زیادی در استفاده از ضرب‌المثل‌ها دارد. با این همه،  دیپلمات تازه‌کار اروپایی از پس دیدار با دیپلمات کارکشته‌ روس برآمد و هر دو نفر با وجود اختلافات بسیار میان دو کشور،  از مذاکرات‌شان ابراز رضایت کردند.

هایکو ماس چند روز بعد به پایتخت لیتوانی سفر کرد تا با وزرای خارجه 3کشور حوزه بالتیک یعنی لیتوانی،  لتونی و استونی دیدار کند. پس از خروج انگلیس از اتحادیه اروپا و حذف قدرت نظامی بالای این کشور از فهرست توانمندی‌های نظامی کشورهای عضو این سازمان، چشم 3کشور حوزه بالتیک در برابر تهدیدهای روسیه به آلمان دوخته شده است. ماس پس از این دیدار، به کشورهای بالتیک اطمینان داد که از حمایت آلمان برخوردار خواهند بود. او در عین حال، هیچ تعهد مشخصی به این کشورها نداد و مانع از آن شد که آلمان وارد یک پیمان یا توافقنامه جدید امنیتی شود.

در فهرست وزرای خارجه آلمان،  نام‌های بزرگی همچون ویلی برانت و یوشکا فیشر به چشم می‌خورد؛ افرادی که به نوعی در تاریخ سیاسی آلمان ردپایی از خود به جا گذاشته‌اند. به‌نظر می‌رسد هایکو ماس نیز راه و رسم این کار را خوب می‌داند. طی سال‌هایی که در وزارت دادگستری حضور داشت،  با پیگیری‌هایی که انجام داد قانونی را به تصویب رساند که امکان جریمه فیسبوک و دیگر شبکه‌های اجتماعی را فراهم می‌کرد. بر این اساس،  شبکه‌های اجتماعی درصورتی که در مدت زمان خواسته شده،  پست‌هایی را که علیه اقلیت‌ها منتشر شده‌اند حذف نکنند،  مشمول جریمه سنگین خواهند شد. در رابطه با اخبار جعلی هم چنین است. او البته با گروه‌های دست‌راستی افراطی آلمانی هم در افتاد و با تفکرات پوپولیستی آنها مخالفت کرد. «صراحت لهجه» ویژگی بارز او در تقابل با حزب آلترناتیو آلمان و پگیدا بوده است. او در واکنش به حمله‌های احزاب راست افراطی به پناهجویان گفت: «افزایش حمله‌ها به پناهجویان،  داغ شرمی است بر پیشانی آلمان.» 

هایکو ماس در نخستین سخنرانی‌اش به‌عنوان وزیر خارجه آلمان،  در انتقاد به آنچه در فضای سیاسی غرب در جریان است، پاجای‌پای آنگلا مرکل گذاشت و از پا گرفتن تفکرات راست افراطی انتقاد کرد. وزیر خارجه آلمان جهانی را تصویر کرد که میان دو گروه از سیاستمداران تقسیم شده است؛ آنها که به همکاری‌ بین‌المللی اعتقاد دارند و آنها که به بازی با حاصل جمع صفر معتقدند. او غیرمستقیم حضور دونالد ترامپ در قدرت را هم نشانه گرفت و گفت: «بدون تعارف،  این تقسیم‌بندی در عمق جان غرب نفوذ کرده است.»

ماس دانش‌آموخته رشته حقوق است. او 14سال پیش زمانی که به‌عنوان یکی از نمایندگان حزب سوسیال دمکرات وارد مجلس محلی در ایالت سارلند شد،  رسما قدم به سیاست گذاشت. 4سال بعد،  یعنی در سال 1998او وزیر محیط‌زیست سارلند شد تا در 32سالگی عنوان جوان‌ترین وزیر ایالتی را از آن خود کند. حضور او در این پست چندان دوام نیاورد چرا که حزب سوسیال دمکرات در انتخابات محلی شکست خورد و دولت فدرال را واگذار کرد. هایکو ماس اما در فضای سیاسی سارلند نام خود را مطرح کرد و در سال 2000به ریاست دفتر منطقه‌ای حزب رسید. طی سال‌های بعد،  رقیب آنها یعنی حزب دمکرات مسیحی به رهبری مرکل طی چندین مرحله حزب سوسیال دمکرات را در سارلند شکست داد اما او در نهایت در سال 2012،  زمانی که دو حزب ائتلاف کردند،  وزیر اقتصاد سارلند شد. هایکو ماس در سال بعد به‌عنوان وزیر دادگستری وارد کابینه آنگلا مرکل شد.

صراحت لهجه هایکو ماس در سیاست داخلی آلمان،  تاحدودی در سیاست خارجی هم نمود پیدا کرده است. وزیر خارجه آلمان دیروز ساعاتی پیش از دیدارش با وزیر خارجه آمریکا،  به دیدار نمایندگان کنگره رفت. او در پستی توییتری هم نوشت: «واشنگتن،  فقط کاخ سفید نیست.» اقدامات و اظهارنظرهای دیپلمات‌ تازه کار آلمانی طی هفته‌های گذشته،  خبر از حضور یک وزیر خارجه فعال در صحنه سیاست خارجی اروپا می‌دهد. او فعال است،  حامی ایده اروپای واحد است و به‌شدت ضد‌پوپولیسم. پس از سال‌ها نمایش سیاست خارجی محتاطانه از سوی آلما‌ن‌ها،  گویی وقت آن رسیده که آنها هم صندلی خود را کنار قدرت‌های بزرگ داشته باشند.