باشگاه‌نویسندگان
در جست‌وجوی امر ملی
سیدجواد رسولی _ کارشناس رسانه
دوست بسیار عزیزی در مادرید دارم که معاشرت و هم صحبتی با او بسیار مغتنم است. او روی موبایلش تنظیم کرده تا در لحظه فرا رسیدن اوقات شرعی، اذان موذن‌زاده اردبیلی پخش شود. بارها پیش آمده که درست وسط صحبت، جایی که بحث حسابی گرم شده و بالا گرفته، صدای این اذان بلند می‌شود و واکنش ما و جمع چیزی نیست جز اینکه صحبت را قطع کنیم و یک‌بار دیگر به این آوای زیبا گوش بدهیم. این تأثیر هرباره اذان موذن‌زاده اردبیلی از کجا می‌آید؟ چه چیزی در این آوا هست که هر بار ما را تسخیر می‌کند؟
اذان مشهور موذن‌زاده در آواز بیات ترک اجرا شده است. آواز بیات ترک یکی از متعلقات دستگاه شور است که از قدیمی‌ترین دستگاه‌های موسیقی ایرانی است. هم نظامی گنجوی و هم فردوسی از نغمه‌هایی در آثارشان نام برده‌اند که ساخته باربد و نکیسا و دیگر آهنگسازان عصر ساسانی است و بعضی از پژوهشگران گمان می‌برند که ردپای آن نغمات در موسیقی امروز دستگاهی ایران (که از زمان قاجار به بعد به‌صورت تدوین شده درآمد و ثبت شد) وجود دارد. از طرفی نوای اذان که از حجاز و عصر تولد اسلام در آن سرزمین می‌آید همیشه در مقام‌های موسیقی عربی اجرا شده است. موسیقی متن فیلم «پیام‌آور» (در ایران محمد رسول الله) که موریس ژار آن را ساخته است، از شنیدن همین نوای اذان در مقام‌های موسیقی عربی الهام گرفته شده است.
اذان موذن‌زاده اردبیلی به شکل معجزه آسایی این دو تاریخ ظاهرا گسسته ایران در پیش از اسلام و پس از آن را به یکدیگر پیوند می‌دهد. این اذان هم ریشه در نغمه‌های باستانی و کهن عصر ساسانی دارد و هم مهم‌ترین نماد موسیقایی اسلامی را به اجرا در می‌آورد. این آمیختگی، نمونه‌ای از آمیختگی فرهنگ ایرانی/ ساسانی و فرهنگ اسلامی/ عربی است که در ایران و در طول تاریخ با یکدیگر ممزوج شده‌اند و چیز تازه‌ای را خلق کرده‌اند. این اثر جدید به این ترتیب نمونه‌ای از همان «امر ملی» است که ظاهرا در چند سال اخیر در وجود و حضورش تشکیک‌هایی شده است. اذان موذن‌زاده به‌خوبی و با صلابت روایتگر تاریخی است که در آن ملتی شکل گرفته و به پیش آمده است. اثری که هیچ عنصر هویتی ایرانی (چه ایران باستان و چه ایران اسلامی) را نفی نمی‌کند، بلکه خلاقانه عناصری از آنها را در اختیار می‌گیرد و سنت تاریخی و فرهنگی موجودیتی به نام ایران را به پیش می‌برد.
اذان موذن‌زاده در آواز بیات ترک با قدرتی که از سنت تاریخی و هویت ایرانی می‌گیرد، هر بار و در هر اجرا ما را به چیزی وصل می‌کند که بیان کردنش کار آسانی نیست. اما حقیقت آن چیز به بیان در نیامدنی، در لحظه شنیدن اذان خودش را به همه ما نشان می‌دهد. حتی اگر از گوشی موبایلی بیرون بیاید که هزاران کیلومتر از سرزمین ایران دور است.
