زیست‌بوم
راه‌اندازی 1400خانه محیط‌زیست تا پایان سال
آموزش جوامع محلی موجب ارتقای حفاظت از محیط زیست کشور می‌شود
زهرا رفیعی-روزنامه‌نگار
احساس تعلق به محیط‌زیست، حلقه مفقود حفاظت از آن است که تنها و تنها با مشارکت مردم ممکن می‌شود. در این زمینه قرار است تا پایان سال‌جاری 1400خانه محیط‌زیست در شهرها و روستاهای کشور افتتاح شود تا مشارکت در حفاظت سرعت بیشتری بگیرد.
در شهرها البته زیرساخت‌ها برای مشارکت در امور مربوط به حفظ محیط‌زیست فراهم‌تر است، ولی در روستاها مشارکت در حفاظت جایگاه ناپایدارتری دارد. چند سالی است که دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست برنامه آموزش دهیاران سراسر کشور را در دستورکار خود قرار داده و برای این منظور دوره‌های آموزش محیط‌زیستی دهیاران سراسر کشور را آغاز کرده است. تا‌کنون ایجاد خانه محیط‌زیست در اردبیل نهایی شده و در استان البرز نیز در حال نهایی شدن است، در بسیاری از استان‌ها هم کار شناسایی مکان برای ایجاد خانه محیط‌زیست آغاز شده و برنامه بر این است که تا پایان سال در هر شهر یک خانه محیط‌زیست و در هر دو تا از روستاهای هر شهرستان نیز یک خانه محیط‌زیست ایجاد شود. همچنین ایجاد این خانه‌ها در مراکز استان‌ها هم در دستورکار است.
به‌گفته مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی و مسئولیت اجتماعی سازمان حفاظت محیط‌زیست انتظار بر این است تا پایان امسال حدود ۱۴۰۰ خانه محیط‌زیست در کشور راه‌اندازی شود. سیدابوالقاسم موسوی به ایرنا می‌گوید: البته در جاهای زیادی از بخشی از فضای مساجد یا دهیاری‌ها برای ایجاد خانه محیط‌زیست استفاده خواهد شد. قطعا فضای مازاد دولتی زیادی وجود دارد که می‌توان از آنها استفاده کرد تا هزینه‌ای متوجه مردم نشود. درواقع به‌دنبال پایداری و خودگردانی این خانه‌ها هستیم؛ چون نمی‌خواهیم هزینه‌ای به مردم تحمیل شود. در مراحل آموزشی نکاتی درباره پایداری و خودگردانی این خانه‌ها هم مطرح می‌شود، بر این اساس از طریق صندوق ملی محیط‌زیست هم ورود می‌کنیم تا هزینه‌ای متوجه دولت و مردم نشود.
خانه‌های محیط‌زیست با هدف توانمندسازی و جلب مشارکت حداکثری شهروندان و تحقق اهداف محیط‌زیستی در شهرها و روستاها تشکیل خواهند شد. ایجاد خانه برای بخش‌های مختلف مقوله جدیدی نیست. چند سالی است که خانه سلامت یا سرای محله‌ها در روستاها و شهرهای مختلف کشور راه‌اندازی شده است و به کارهای فرهنگی می‌پردازد. به‌گفته ابوالقاسم موسوی، مدیرکل این دفتر، خانه محیط‌زیست هم با همین مدل اما کمی تفاوت قرار است فعال شود. با توجه به شرایط شکننده محیط‌زیست و لزوم حفاظت از آن به این نتیجه رسیدیم که مکانی برای آشنایی بیشتر مردم با محیط‌زیست ایجاد کنیم؛ از این‌رو طرحی را با عنوان ایجاد خانه محیط‌زیست تعریف کردیم و در شورای معاونان و شورای راهبردی سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌تصویب رسید تا اقشار مختلف مردم اعم از کشاورزان، دانش‌آموزان و حتی مدیران دولتی و محلی بتوانند با حضور در آن مکان‌ها به گفت‌وگو و تبادل اطلاعات در زمینه محیط‌زیست و اهمیت حفاظت از آن بپردازند.مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست بارها اعلام کرده‌اند که نمی‌توانند بدون مشارکت مردمی حفاظت از مناطق 4گانه را به‌درستی انجام دهند، اما لازمه مشارکت مردمی، حتی پیش از آموزش‌های زیست‌محیطی ایجاد حس اعتماد بین مردم و مسئولان است. این کار با کمک تشکل‌های غیردولتی ممکن است. امید سجادیان، تسهیلگر و فعال محیط‌زیست که سال‌هاست آموزش‌های زیست‌محیطی به مردمان زاگرس‌نشین می‌دهد، می‌گوید: نکته کلیدی برای جلب مشارکت مردم، غیردولتی بودن آن است. در برخی از مناطق به‌خصوص آنها که در حاشیه یا درون مناطق حفاظت شده‌اند، به‌دلیل وجود تعارض منافع، ساکنان با دولتی‌ها کنار نمی‌آیند. این سازمان‌های غیردولتی در شرایط بی‌اعتمادی دوطرفه، می‌توانند حلقه واسط ارتباط باشند. ما در تشکل مردمی نهضت سبز زاگرس برای جلب حمایت مردمی فقط از محیط‌زیست حرف می‌زنیم. در برخی از روستاهای حاشیه مناطق حفاظت‌شده به‌دلیل اینکه سازمان هیچ‌گونه اجازه بهره‌برداری از منابع را به استناد قانون نمی‌دهد، اهالی روستاها تمایلی به همکاری با سازمان حفاظت محیط‌زیست ندارند. وقتی تعلق خاطر مردم به مناطق کم شود جلب مشارکت برای حفاظت کم می‌شود. امید سجادیان، فعال محیط‌زیست می‌گوید: در برخی از مواقع متولی مربوطه با کم‌اهمیت جلوه دادن دانش مردم محلی بر پیچیدگی‌های روابط اضافه می‌کند. سازمان باید به این نکته توجه کند که نمی‌توان برای همه مناطق نسخه یکسانی پیچید. تفاوت‌های فرهنگی و حتی جغرافیایی کار با مردم آن منطقه را متفاوت می‌کند. جایی که معیشت مردم به برداشت از منابع طبیعی وابسته است باید روش تعامل متفاوت باشد. مردم محلی در بسیاری از موارد ایده‌ها و راه‌حل‌های کاربردی برای معضلات زیست‌محیطی دارند؛ مثلا می‌دانند دلیل آتش‌سوزی جنگل‌های زاگرس در عدم‌آموزش جوانان برای نحوه روشن کردن آتش است؛ اینکه نمی‌دانند زیر آتش باید چاله کند و دورش سنگ گذاشت و با پوشش خاک حتما خاموشش کرد.به اعتقاد او، دولت زمانی در تعامل با تسهیلگران نتیجه بهتری در جلب مشارکت مردم محلی می‌گیرد که بدنه سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز همراه ایده«حفاظت مشارکتی» باشد. او می‌گوید: بارها شده که مدیران بالایی ایده‌های مشارکتی دارند، ولی در بدنه کارشناسی همه موافق نیستند. فهم دقیق معنای مشارکت و تأثیر آن در حفظ محیط‌زیست باید در سازمان نهادینه شود تا مردم به خانه‌های محیط‌زیست تعلق خاطر پیدا کنند. تا زمانی که تفکر غالب در مناطق این باشد که «دولتی‌ها مامورند و روستاییان متخلف» راه به‌جایی نخواهیم برد. درحالی‌که این مردم محلی‌هستند که می‌دانند چه‌کسی کی و کجا اقدام به تخلف در مناطق می‌کند و می‌توان از کمک و دانش آنها استفاده کرد.
مکث
محتوای آموزشی
شناخت محیط‌زیست، مدیریت محیط‌زیست، محیط‌زیست و جامعه محلی، رویکرد توانمندسازی، محیط‌زیست روستا و مسئولیت‌پذیری، سهم آب و بحران کم‌آبی، آب و کشاورزی، آلودگی آب، فلزات سنگین و آلودگی خاک، افزایش گازهای گلخانه‌ای و تغییرات اقلیمی، تغییر سبک زندگی شهری و روستایی، راهکارهای ساده در کاهش گازهای گلخانه‌ای، تفکیک پسماندهای خانگی و بازیافت، اهمیت حفاظت از تنوع زیستی، خرافات و تاوان آن برای حیات‌وحش، کارآفرینی و اقتصاد خانوار، صنایع‌دستی و جوامع محلی، رفتار ما در طبیعت‌گردی، نحوه صحیح آتش افروختن در طبیعت و طبیعت‌گردی ساحلی دریایی برخی از موضوعاتی است که به دهیاران سراسر کشور آموزش داده می‌شود.