تأمین گندم صنعت ماکارونی در 11 استان

«آرد سمولینا» واژه‌ای است که بیش از هر چیز در تبلیغات ماکارونی و محصولات زیرشاخه آن شنیده می‌شود؛ آردی که از رقم «دوروم» تولید می‌شود. به گزارش همشهری، گندم دوروم با ارزش اقتصادی 4برابری نسبت به گندم معمولی 5درصد سطح زیرکشت و 10درصد تولید گندم دنیا را به‌خود اختصاص داده است. آمارها نشان می‌دهد 90درصد این محصول به‌دلیل شرایط اقلیمی خاصی در کشورهای حوزه مدیترانه کشت می‌شود. این در حالی است که کشت گندم دوروم در ایران با وجود سازگاری با اقلیم و با وجود فعالیت کارخانه‌های متعدد و مطرح ماکارونی و غلات، چندان مورد توجه قرار نگرفته و پیش از شروع کشت قراردادی آن از سال97، این کارخانه‌ها با چالش‌های فراوانی برای تهیه گندم دوروم مواجه بودند.
کمبود تولید این گندم در کشور طی سال‌های گذشته علاوه بر ایجاد شبکه مافیای خرید و واردات، تولید، کیفیت، قیمت تمام‌شده و صادرات تولید ماکارونی و محصولات زیرشاخه آن را تحت‌الشعاع قرار داده بود، اما کشت قراردادی این محصول در سال‌های 98، 99، 1400 و امسال برای چهارمین سال متوالی تا حدودی مشکلات این بخش را رفع کرده است. هم‌اکنون 10استان کشور به‌صورت کشت قراردادی به تولید این محصول مشغول هستند و آن را بالاتر از قیمت مصوب خرید تضمینی گندم به فروش می‌رسانند.

کشت گندم دوروم در 11استان
پیش از این گندم دوروم به‌صورت محدود و متغیر کشت می‌شد؛ به‌طوری که طبق آمارها کشت این گندم در سال96 به صفر رسید؛ چالشی که در نهایت منجر به کشت صددرصد قراردادی این محصول براساس تفاهم میان بنیاد ملی گندمکاران،  انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان ماکارونی ایران شد.
مجری طرح گندم وزارت جهادکشاورزی با بیان اینکه سطح زیرکشت گندم دوروم در سال‌های مختلف متغیر بوده است به همشهری می‌گوید: سطح زیرکشت این رقم بین 100 تا 130هزار هکتار و تولید آن نیز بین 300 تا 400هزار تن در نوسان بوده است.
به‌گفته سهراب سهرابی، این رقم در کرمانشاه، کرمان، خوزستان، فارس، ایلام، کهگیلویه‌وبویراحمد، خراسان رضوی،  بوشهر، هرمزگان، لرستان و تهران کشت می‌شود، اما کرمانشاه‌ و کرمان تولیدکنندگان عمده این محصول هستند و به‌ترتیب 35و 23درصد از کل تولید گندم دوروم را در اختیار دارند.
او میزان کشت قراردادی گندم دوروم را در سال‌های 1399 و 1400 به‌ترتیب 85 و 140هزار تن و میزان خرید تضمینی گندم دوروم در سال‌جاری را نیز 70هزار و 441تن اعلام می‌کند.
با توجه به نیاز صنعت ماکارونی کشور به این گندم، مجری طرح گندم وزارت جهادکشاورزی توضیح می‌دهد برنامه توسعه کشت رقم دوروم از سال1397 در دستور کار قرار گرفته است.
سهرابی می‌گوید: نشست‌های مشترک با نمایندگان و انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان ماکارونی ایران برگزار و برنامه 7ساله سطح زیرکشت و تولید و همچنین برنامه تولید بذر این محصول تا سال1405 تدوین شده است.
او با اشاره به‌وجود مشکلاتی چون کمبود بذر اصلاح شده و ارقام مناسب دوروم تأکید می‌کند که با برنامه‌ریزی صورت گرفته از سال زراعی آینده این مشکل تا حد زیادی رفع خواهد شد و بذور گندم ارقام دوروم به میزان کافی در اختیار کشاورزان قرار خواهد گرفت.

کرمانشاه؛ قطب تولید گندم دوروم 
کرمانشاه با تولید ۴میلیون‌و۷۷۵ هزار تن انواع محصولات کشاورزی در سال به‌عنوان یکی از قطب‌های کشاورزی محسوب می‌شود؛ استانی که همواره از نظر تولید گندم مقام چهارم یا پنجم را در کشور دارد، اما طی سال‌های گذشته توانسته رتبه اول تولید گندم دوروم را به‌خود اختصاص دهد.
این استان سال زراعی ۹9-۹8 و درحالی‌که میزان کل خرید گندم توافقی دوروم در کشور ۸۰ هزار تن بود، ۳۸هزارو۹۴۰تن یعنی ۴۹درصد از مجموع خرید کشور را تولید کرد و سال زراعی ۱۴۰۰ هم وضعیت مشابهی داشت.
امسال طبق اعلام مدیر زراعت سازمان جهادکشاورزی کرمانشاه، تولید گندم دوروم در این استان 57هزار تن بود که از سوی 2شرکت مهم تولیدکننده ماکارونی خریداری شد.
محمدسعید هوشیار با بیان اینکه سهم کرمانشاه در تولید گندم دوروم در سال‌جاری 80.9درصد بوده است به همشهری می‌گوید:‌ برای کشت گندم دوروم پاییزه و بهاره در سال زراعی جاری (1402-1401) 3شرکت مهم تولیدکننده به استان‌ آمده و جلسه‌های اولیه را با حضور رئیس جهادکشاورزی و معاون بهبود تولیدات گیاهی کرمانشاه برگزار کردند‌ و هماهنگی‌های اولیه را انجام دادند.
به‌گفته او، طی روزهای آینده نماینده شرکت‌ها با استقرار در مناطق گرمسیری قراردادهای خرید تضمینی گندم دوروم را امضا می‌کنند و سطح زیرکشت استان در سال زراعی جاری بعد از این قراردادها و ارزیابی اراضی اعلام خواهد شد.

کرمان؛ آغازکننده کشت قراردادی
کرمان با وجود اینکه هم‌اکنون در میان 10تولیدکننده عمده گندم قرار ندارد، اما رتبه دوم تولید گندم دوروم را در کشور به‌خود اختصاص داده و نخستین استانی است که کشت قراردادی رقم دوروم را آغاز کرده است. نخستین کشت قرارداد این نوع گندم در کرمان با تعهد خرید بیش از 50هزار تن محصول و قیمت 10درصد بیشتر از نرخ خرید تضمینی گندم همراه بود تا ارزش‌افزوده‌ای بیش از ۱۳میلیارد تومان برای کشاورزان این استان داشته باشد. سطح زیرکشت گندم در شمال استان کرمان 34هزار هکتار است که از این میزان حدود 13هزار هکتار به گندم دوروم اختصاص دارد. سال گذشته نیز براساس اعلام شرکت غله کرمان، 40هزار تن گندم دوروم از شمال استان کرمان خریداری و به کارخانه‌های ماکارونی ارسال شد.
در جنوب استان نیز به‌گفته مدیر جهادکشاورزی این منطقه، از حدود 39هزار هکتار اراضی زیرکشت گندم 7هزار هکتار کشت قراردادی و 1300هکتار نیز کشت قراردادی گندم دوروم بود.
احمد احمدپور میزان تولید سال گذشته جنوب کرمان را در هر هکتار 3تن اعلام می‌کند و به همشهری می‌گوید: امسال با برنامه جدید وزارت جهادکشاورزی محدودیتی در کشت قراردادی نداریم و با توجه به اینکه کشت پاییزه از آذر شروع می‌شود پیش‌بینی می‌شود 44هزار هکتار کشت گندم داشته باشیم که از این میزان 2هزار هکتار گندم دوروم خواهد بود.

کشت قراردادی و تعهد کارخانه‌ها
هم‌اکنون ظرفیت تولید ماکارونی در ایران یک‌میلیون و 200هزار تن است، اما فقط حدود ۷۵۰‌هزار تن از این محصول در کشور تولید می‌شود تا سهم ایران از بازار جهانی ماکارونی به 0.7‌درصد برسد. از این میزان به‌طور میانگین سالانه ۴۵۰‌هزار تن در داخل کشور مصرف و مابقی صادر می‌شود و درواقع کارخانه‌های ماکارونی درصورت تامین گندم موردنیاز، توان تولید 3برابر مصرف داخل و صادرات این محصول را دارند.
یکی از چالش‌های اصلی تولید ماکارونی در کشور کمبود گندم دوروم است و کشت قراردادی این گندم در 11استان ذکر شده به‌صورت قراردادی نیز به همین دلیل شروع شد.
رئیس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان ماکارونی ایران با بیان اینکه گندم دوروم ماده اصلی تشکیل‌دهنده محصولات صنف ماکارونی است به همشهری می‌گوید: در سال‌های قبل که کارخانه‌های تولید ماکارونی به اجبار از گندم معمولی استفاده می‌کردند، کیفیت محصولشان پایین‌ بوده و این موضوع روی بازار داخلی و جهانی‌شان اثر منفی گذاشته بود.
مرتضی هاشمی با بیان اینکه پیش از این قیمت گندم دوروم با گندم معمولی تفاوت زیادی نداشت، می‌گوید: با وجود قیمت تقریبا یکسان، کشاورزان در هر هکتار گندم دوروم 500 تا 800کیلوگرم محصول کمتری نسبت به گندم معمولی برداشت می‌کردند و از این‌رو رغبتی به کاشت این محصول نداشتند؛ به همین دلیل کارخانه‌ها در سال‌های گذشته گندم دوروم را وارد و بقیه نیاز خود را هم از گندم معمولی تامین می‌کردند. او توضیح می‌دهد: با توجه به صفر شدن تولید گندم دوروم در سال 96و اذعان کارخانه‌های داخلی به اینکه گندم دوروم داخل کیفیت خوبی دارد و محصولات تولیدی با آن قابل رقابت با محصولات خارجی هستند، از سال 97با بنیاد ملی گندمکاران وارد مذاکره شدیم و در نهایت طی 3سال گذشته قراردادهای سه‌جانبه توسط کارخانه‌های تولیدکننده، کشاورز و بنیاد امضا شد.
به‌گفته رئیس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان ماکارونی ایران، طی این قراردادها که دولتی نبودند کارخانه‌ها متعهد می‌شدند گندم دوروم را 10درصد بالاتر از گندم معمولی بخرند، مبلغ خرید را طی 48ساعت پرداخت کنند و همچنین هزینه حمل و کرایه از زمین تا کارخانه را متقبل شوند.
او توضیح می‌دهد که امسال کشت قراردادی گندم دوروم در قالب کشت قراردادی دولتی گندم انجام خواهد شد و کارخانه‌ها امیدوارند کل گندم موردنیاز خود را با این قراردادها تامین کنند.

کشت 500هزار تن گندم دوروم 
طبق اعلام مجری طرح گندم وزارت جهادکشاورزی در سال زراعی 1402-1401 حدود 2میلیون هکتار از اراضی گندم به‌صورت قراردادی کشت خواهد شد که گندم دوروم را هم شامل می‌شود. آنطور که رئیس بنیاد ملی گندمکاران توضیح می‌دهد فعلا طبق هماهنگی‌های صورت گرفته میان این بنیاد و انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان ماکارونی ایران قرار است 500هزار تن از این میزان سهم کشت قراردادی گندم دوروم باشد.
علیقلی ایمانی تأکید می‌کند با کشت قراردادی گندم دوروم موردنیاز تولیدکنندگان، ‌محصول مستقیم از کشاورز خریداری می‌شود و دیگر واسطه‌ای برای احتکار، گرانفروشی یا ایجاد مافیا در این بازار وجود ندارد.

مکث
گندم دوروم چیست؟
گندم دوروم با نام علمیTriticum turgidum بعد از گندم نان، بیشترین سهم کشت را در این بخش به‌خود اختصاص داده است. دانه گندم دوروم می‌تواند به‌صورت سمولینا (نوعی آرد درشت که معمولا برای تهیه ماکارونی استفاده می‌شود) و همچنین برای تهیه غلات صبحانه، پودینگ، نان و خمیر پیتزا استفاده شود. گندم دوروم سفت‌تر از گندم معمولی است و خمیرهای ساخته شده از آن دارای قابلیت انعطاف‌پذیری بیشتر بوده و به همین دلیل برای تولید ماکارونی ایده‌آل هستند.