گزارش
اد کنید اما پول نمی‌گیرید
ادمین کانال‌های تجاری از نام نهادها و اشخاص معروف برای جذب فالوئر سوءاستفاده میکنند
رابعه تیموری- روزنامه‌نگار
هر روز با نام تازه‌ای به سراغتان می‌آیند: «حمایت از بانک ملی»، «کمک حاج ابراهیم رئیسی به تنگدستان»، «حمایت از مجموعه تلویزیونی عصر جدید»... ولی ماجرا تفاوتی نمی‌کند و شیوه کارشان یکسان است: «اد کنید، پول بگیرید». این کانال‌ها هر روز در پیام‌رسان‌های مختلف شبکه‌های اجتماعی و به‌ویژه پلتفرم تلگرام سبز می‌شوند.بدون آنکه بدانید کی و چطور عضوشان شده‌اید با تبلیغات وسوسه‌برانگیز خود شما را قانع میکنند در عضویت آنها بمانید و کاری را که از شما می‌خواهند، انجام دهید. وظیفه‌ای که گردانندگان این کانال‌های مجازی برای‌تان تعیین میکنند چندان سخت نیست. شما فقط باید عضو و کاربر جدید به کانال مجازی اضافه کنید و در ازای آن جایزه و حق‌الزحمه‌ای قابل‌توجه بگیرید. اما پشت پرده و واقعیت این استخدام‌های بدون کاغذبازی و حق‌الزحمه‌های وسوسه‌برانگیز چیست؟ عضویت ناخواسته در تعدادی از کانال‌های «اد ممبر» شبکه‌های مجازی سبب شد زیر و بم مسیری را که هر روز صدها شهروند ایرانی به طمع دریافت پول‌های کلان طی میکنند، بشناسیم:
یک کانال و 2کانال نبودند. هر بار وارد شبکه‌های مجازی می‌شدم در میان گروه‌ها و کانال‌های مختلفی که عضو بودم، کانال‌های تازه‌ای سبز می‌شدند که نامشان عجیب و غریب و البته بسیار آشنا بودند: هواداران تیم پرسپولیس، جمعیت حامیان رئیس‌جمهور، گروه حمایت از مجموعه تلویزیونی عصر جدید. راه‌اندازی کانال‌های هواداری جای تعجب نداشت، اما در کانال‌ها از اخبار و پیام‌های تبلیغاتی مرتبط با تیمی ورزشی، شخصی خاص یا نهاد و ارگانی دولتی یا غیردولتی خبری نبود و فقط تصاویر فیش‌های واریزی به اعضای کانال پشت سر هم ردیف می‌شدند. توضیحات ادمین هم چاشنی دلبرانه این فیش‌های پرمعما بود: «این هم واریزی دوست عزیزمان سینا که زحمت کشیده‌اند و 70نفر را در کانال اد کرده‌اند. شما هم زودتر دست به‌کار شوید تا بعد از اد کردن اعضای جدید از دریافت حق‌الزحمه‌های طلایی و هدایای ویژه کانال بهره‌مند شوید.» در ابتدای فهرست عریض و طویل اعضای گروه هم، نرخ تعرفه‌ها و روش ادشماری با ادبیاتی آسان و همه‌فهم ذکر می‌شدند: «هر اد 100هزار تومان، برای کسب پول باید لااقل 100نفر اد بزنید، 60نفر اد بزنید 6میلیون تومان دریافت کنید، 70نفر اد کنید 7میلیون تومان واریزی دارید و 80نفر اد بزنید 8میلیون تومان به حسابتان واریز می‌شود...»
کانال‌های بی ارتباط به عصر جدید
تصمیم می‌گیرم از حکمت اسامی کانال‌ها سر درآورم. با «احسان علیخانی» تهیه‌کننده مجموعه عصرجدید تماس می‌گیرم تا ماجرای این کانال پرمعما را که عنوان برنامه را یدک می‌کشد، جویا شوم. مدیر برنامه‌اش تلفنش را پاسخ می‌دهد و وقتی ماجرا را شرح می‌دهم، میگوید: «نخستین‌بار نیست که به نام مجموعه عصر جدید چنین کانال‌هایی تشکیل می‌شود. به نام عوامل برنامه هم کانال‌های مختلفی تشکیل شده، اما محتوا و فعالیت این کانال‌ها هیچ ارتباطی به مجموعه عصر جدید یا عوامل آن ندارد.» او پرمشغلگی عوامل برنامه را دلیل پیگیری نکردن این موضوع می‌داند: «چون تابه‌حال در این زمینه مشکل حقوقی و قانونی پیش نیامده، مسئله را جدی نگرفتیم، ولی بسیاری از افرادی که از ماهیت چنین کانال‌هایی اطلاع ندارند، ماهیت گروه و عملکرد مدیر و ادمین کانال را به‌حساب عوامل برنامه عصر جدید می‌گذارند که یقینا بدون پیامد نخواهد بود.» نگرانی مدیر برنامه تهیه‌کننده عصر جدید بیراه نیست و سوءاستفاده از نام آنها برایشان بدون خسارت معنوی نبوده است: به آی‌دی چند نفر از اعضای کانال پیام می‌فرستم و به‌عنوان یک عضو تازه‌وارد راهنمایی می‌خواهم: «شما می‌دانید این کانال را چه‌کسی اداره می‌کند؟» یکی از آنها پرحوصله‌تر از بقیه از آب در‌می‌آید و با آنکه برایش ناشناس هستم، سؤالم را پاسخ می‌دهد: «مگر نام کانال را ندیده‌اید؟ کانال برنامه عصر جدید است و احسان علیخانی پول ادهای ما را واریز می‌کند!!» می‌پرسم: «اگر واقعی نباشد و پولی واریز نشود چه باید بکنیم؟» پاسخش جالب است: «احسان علیخانی چنین آدمی نیست! شما اگر به او اعتماد ندارید، می‌توانید ممبر اد نکنید!» فکر می‌کنم چند دریافتی نقدی قابل توجه پشت این دفاع تمام قد و جانانه است: «برای شما پولی واریز شده است؟»
ـ نه، نفر 526صف انتظار واریز هستم! صف شلوغ است. باید صبور باشیم. ولی قول احسان علیخانی قول است!»
راحت و بی‌دردسر حذف می‌شوید
با روابط‌عمومی بانک ملی و چند نهاد و مؤسسه دیگر هم که این کانال‌ها به نام آنها فعالیت میکنند، تماس می‌گیرم. همه آنها از ماهیت کانال‌ها بی‌اطلاع هستند.
تصمیم می‌گیرم از ماجرای صف انتظار طولانی واریزی‌ها سردرآورم و تقریبا همه مخاطبانم را در یکی از کانال‌ها عضو می‌کنم. سرعت روبات کانال در پاک‌کردن نام و شماره شخص ادکننده فوق‌العاده است. بدون آنکه رد و نشانی از خودم باقی بگذارم، 600نفر را عضو می‌کنم. بعد هم به ادمین کانال اطلاع می‌دهم که در انتظار واریز 3میلیون تومان حق‌الزحمه خود هستم. سماجت من در پیگیری موضوع به پیامی کوتاه از طرف او ختم می‌شود: «لطفا مشخصات خود، شماره حساب و شماره کارت خود را به همین آی‌دی ارسال کنید. شما نفر 349در صف واریزی‌ها هستید و به نوبت واریزی‌ها انجام می‌شود.» نکته جالب توجه این است که بسیاری از کسانی را که مخفیانه و بدون هماهنگی در کانال عضو کردم، کانال را ترک نکردند و تا مدت‌ها می‌توانستم نامشان را در فهرست اعضای کانال پیدا کنم. درحالی‌که انتشار روزانه صدها تصویر فیش واریزی در کانال، نشان می‌داد مبالغ وعده داده شده به‌حساب آنها واریز شده، 10روز انتظار و پیگیری من برای واریز حق‌الزحمه بی‌ثمر بود و بدون آنکه ریالی دریافت کنم، از سوی ادمین کانال حذف (remove) شدم. در کنار افراد حقیقی و واقعی که در کانال اد کرده بودم، با خط همراه دیگری عضو کانال شده بودم. وقتی این چرخه باطل را با خطی دیگر و اد کردن 200نفر دیگر هم امتحان کردم، مطمئن شدم تنها کسی نیستم که کلاه سرم رفته است.
پول نمی‌دهند و پول هم می‌گیرند
جست‌وجو در جرائم سایبری نشان می‌دهد تخلف ادمین‌های این کانال‌ها به حقه‌زنی و تشکیل کانال‌های پربازدید محدود نمی‌شود و رد پای آنها را می‌توان در جرائم سایبری مانند سرقت و کلاهبرداری پیدا کرد. باند 14نفری که سال گذشته در استان کهگیلویه و بویراحمد به دام پلیس فتا افتادند، نمونه‌ای از این کلاهبرداران هستند که با راه‌اندازی گروه در شبکه‌های اجتماعی و دعوت از کاربران برای افزودن مخاطب توانستند به اطلاعات حساب‌های بانکی اعضای گروه دسترسی پیدا کنند. سرهنگ فیض‌الله احمدی میگوید: «این افراد ادمین چند گروه مجازی بودند که افراد را تشویق می‌کردند در ازای دریافت مقادیر قابل توجهی پول، آشنایان و اطرافیان خود را در این گروه‌ها جذب کنند. برای افزایش فالوئر و جلب اعتماد مخاطبان، رسیدهای جعلی پرداخت پول به اعضا را به نمایش می‌گذاشتند. درحالی‌که هیچ پولی به‌حساب کسی واریز نمی‌شد.»
سرپرست پلیس فتای استان کهگیلویه و بویراحمد درباره شیوه کلاهبرداری این گروه توضیح می‌دهد: «این ادمین‌ها برای کسانی که در گروه عضوگیری کرده بودند، لینک‌های جعلی می‌فرستادند. ادممبرها با تصور اینکه قرار است به‌حساب آنها پول واریز شود، تصویر کارت بانکی خود را در لینک قرار می‌دادند و کلاهبرداران اقدام به کپی کارتهای بانکی می‌کردند تا از این طریق به‌حساب بانکی آنها وارد شوند.» سرهنگ احمدی به سوءاستفاده اعضای باند از کارتهای بانکی اعضای گروه اشاره می‌کند و میگوید: «آنها علاوه بر خالی‌کردن حساب این افراد، از کارتهای بانکی آنها برای پولشویی و اقدامات مجرمانه استفاده می‌کردند که صاحبان کارت را در مظان اتهام معاونت در جرم پولشویی و کلاهبرداری قرار می‌داد.»
مراقب باشید کلاهتان را برندارند
اما سرهنگ رامین پاشایی درباره راه‌اندازی این کانال‌ها و شیوه جذب فالوئر نظر متفاوتی دارد. معاون فرهنگی و اجتماعی پلیس فتا معتقد است راه‌اندازی کانال‌های عضو‌گیرنده به‌خودی خود جرم نیستند و جزو شبکه‌های مجازی هواداری به شمار می‌آیند، ولی اگر فرد حق‌الزحمه کسانی را که عضوگیری کرده‌اند نپردازد، خلف وعده کرده و ادکننده‌ها می‌توانند از او شکایت کنند.» سرهنگ پاشایی توصیه می‌کند افراد غیر از شماره کارت بانکی خود اطلاعات دیگری در اختیار ادمین‌ها قرار ندهند تا مورد سوءاستفاده و کلاهبرداری قرار نگیرند.» پاشایی درباره حکمت راه‌اندازی این کانال‌های عضو‌گیرنده، میگوید: «وقتی تعداد اعضای کانال‌ها به میزان قابل‌توجهی برسد، آنها را با قیمت‌های میلیونی به فروش می‌رسانند. عده‌ای از ادمین‌ها هم به‌صورت شخصی به انتشار آگهی و تبلیغات مجازی در این کانال‌ها اقدام میکنند.»
به‌دلیل وجود نسخه‌های غیررسمی پلتفرم تلگرام، کانال‌های عضو‌گیرنده اغلب در این پلتفرم فعالیت میکنند، ولی این روزها جای پای آنها را در سایر پلتــفرم‌هـای داخــلی و خارجی هم می‌توان دید.
نکته
دریافت خدمات و مزایای این کانال‌ها اجباری است
کانال‌های ادشمار تنها کانال‌هایی نیستند که بدون اطلاع و موافقت اشخاص، آنها را عضو و بعد از مدت‌ها صرف زمان بیهوده، دست خالی و دست از پا درازتر رها میکنند.
کانال‌های دیگری هم که مانند قارچ در شبکه‌های مجازی مختلف سبز می‌شوند، کانال‌های تبلیغاتی و تجاری هستند که یکباره از آنها سردرمی‌آورید، بدون آنکه بدانید چه‌کسی شما را عضو کرده است. در این کانال‌ها علاوه بر تبلیغ کالا و خدمات رنگارنگ، با ادبیاتی کاسبکارانه اعضا را به اد اجباری دوستان و آشنایان تشویق میکنند: «با دعوت 100عضو جدید به این گروه، از مزایای بیمه زنان خانه‌دار بهره‌مند شوید... . اگر می‌خواهید اتومبیل شما توسط اشخاص متخصص و با تعرفه پایین تعمیر شود، کافی است 300نفر را از خدمات این شرکت مطلع کنید...» در این موارد هم وعده‌های شیرین ادمین‌ها سراب است و کاربران زمانی متوجه می‌شوند از تخفیف و خدمات ویژه خبری نیست که کار از کار گذشته و افراد زیادی را به عضویت کانال‌های تجاری درآورده‌اند. «سپهر مهربان» درباره اد اجباری در گروه‌های مجازی تبلیغاتی میگوید: «اد اجباری سریع‌ترین و ارزان‌ترین راه افزایش اعضای گروه یا کانال‌های مجازی است.» این کارشناس فضای مجازی توضیح می‌دهد: «از زمان ایجاد یک کانال در فضای مجازی، ادمین می‌تواند حدود 200کاربر را به‌صورت اجباری به کانال اضافه کند و اگر بخواهد تعداد بیشتری از کاربران عضو کانال شوند، باید برای افراد مختلف لینک دعوت بفرستد تا به خواست خود به کانال ملحق شوند، اما معمولا این روش برای افزایش اعضای کانال موفقیت‌آمیز نیست و ادمین کانال‌های تبلیغاتی از آن استقبال نمی‌کنند. در چنین مواردی ادمین یا مدیر کانال با ترفندهایی مانند قرار‌دادن تسهیلات و خدمات ویژه و... سایر اعضای گروه را مجاب میکنند با عضوگیری ظرفیت کانال تبلیغاتی را بالا ببرند.
تاجران شبکه‌های مجازی به عضوگیری در کانال‌های تبلیغات تجاری قناعت نمی‌کنند و با اد اجباری، مشتریان کانال‌های غیرقانونی مانند کانال‌های همسریابی را نیز افزایش می‌دهند. در این کانال‌ها تصاویر و مشخصات ظاهری خانم‌های مختلف درج می‌شود تا زمینه ارتباط غیرعرفی آنها با آقایان عضو گروه فراهم شود. ادمین این کانال‌ها با ادعای قانونی بودن فعالیت خود، دعوت‌شدگان را به عضویت و حضور در گروه تشویق میکنند، اما «فاطمه امیری» میگوید: «معمولا تمام کانال‌ها و سایت‌هایی که در زمینه همسریابی در فضای مجازی کشور به فعالیت مشغولند و به اد اجباری افراد می‌پردازند، از هیچ ارگانی مجوز فعالیت ندارند و به‌صورت کاملا غیرقانونی فعالیت میکنند.»
این کارشناس حقوقی توضیح می‌دهد: «اغلب این کانال‌ها و سایت‌ها با هویت نامشخص و به‌صورت مخفیانه به عضوگزینی اقدام میکنند و اعضای گروه علاوه بر خسارت‌های مادی دچار خسارت‌های معنوی زیادی می‌شوند.»
