اقتصاد ایران خدماتی‌تر شد

در تابستان امسال، خالص سهم بخش خدمات از بازار کار ایران 1.3درصد افزایش پیدا کرده و خالص اشتغال این بخش نسبت به تابستان پارسال بیش از 444هزار نفر افزایش یافته است. در این میان، سهم زنان از بازار کار همچنان رو به کاهش بوده و از منظری دیگر، جریان نیروی کار (ماتریس انتقال)، همچنان از افزایش جمعیت غیرفعال حکایت دارد که به کاهش 0.4درصدی خالص نرخ بیکاری نیز کمک کرده است.
به‌گزارش همشهری، ماتریس انتقال، اطلاعات مهمی از جریان‌های نیروی کار و تغییر وضعیت افراد شاغل، بیکار و غیرفعال به‌دست می‌دهد که به شناخت ویژگی‌ها و تحولات بازار کار اعم از خروجی و ورودی بازار و تحولات جنسیتی و جغرافیایی این بازار کمک می‌کند. براساس اطلاعاتی که مرکز آمار ایران برای ماتریس انتقال تابستان1401 منتشر کرده است، در این فصل نسبت به تابستان پارسال، بازار کار ایران خدماتی‌تر، مردانه‌تر و شهری‌تر شده است.

بده‌بستان در بازار کار
یکی از متداول‌ترین رویکردها برای بررسی آمارهای جریان در بازار کار، ساخت ماتریس انتقال است که به کمک آن می‌توان افراد را به 2دسته تقسیم کرد؛ دسته اول، افرادی که در 2فصل تغییر وضعیت داده‌اند و دسته دوم، افرادی که در 2فصل وضع و فعالیت یکسان داشته‌اند. در این ماتریس، افرادی که در 2فصل تغییر وضعیت داده‌اند، جابه‌جایی نیروی کار را تشکیل می‌دهند و معیار سنجش میزان جابه‌جایی نیروی کار، درصد تعداد این افراد نسبت به‌کل جمعیت در سن کار است. همچنین میزان پایداری نیروی کار از مسیر بررسی میزان افرادی که در فصل وضعیت یکسانی داشته‌اند، مشخص می‌شود. 
به گزارش همشهری، بررسی اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد از 100درصد شاغلان ایران در تابستان1400، بالغ‌بر 85.6درصد همچنان در تابستان امسال نیز شاغل بوده‌اند؛ اما 2.9درصد از آنها بیکار و 11.5درصد از آنها با خروج از بازار، غیرفعال شده‌اند. 
این جریان در مورد جمعیت بیکاران با شدت بیشتری تکرار شده است به‌گونه‌ای که از 100درصد جمعیت بیکاران ایران در تابستان 1400، فقط 34درصد در تابستان امسال نیز همچنان بیکار بوده‌اند در حالی 37.5درصد آنها شاغل شده‌اند و 28.5درصد نیز کلا بازار را ترک کرده و به جمعیت غیرفعال پیوسته‌اند. در آن‌سوی ماجرا، آمارها رسمی همچنان از بی‌رغبتی جمعیت غیرفعال کشور برای ورود به بازار حکایت دارد به‌گونه‌ای که از 100درصد جمعیت غیرفعال کشور در تابستان پارسال، 91.4درصد همچنان غیرفعال مانده‌اند، 6.8درصد شاغل شده و 1.8درصد باوجود تمایل به فعالیت، بی‌کار مانده‌اند.

ریزش مشارکت اقتصادی زنان
بازار کار ایران در چند فصل متوالی شاهد خروج زنان از فعالیت‌های اقتصادی و خروج آنها از چرخه بازار کار بوده است. براساس آمارهای رسمی، در تابستان امسال نیز جریان انتقال نیروی کار در حوزه زنان به‌مراتب شدیدتر از جریان حوزه مردان بوده و در شرایطی که 90درصد شاغلان مرد در تابستان گذشته همچنان در تابستان امسال نیز شاغل بوده‌اند، این نسبت برای زنان فقط 61.8درصد برآورد شده است.
 با توجه به اینکه اشتغال زن در زندگی امروزی، یکی از ارکان تأمین معیشت خانوارهاست، به‌نظر می‌رسد خروج زنان از بازار کار به سخت‌تر شدن تأمین مالی خانوار و کاهش آزادی عمل آنها در تأمین هزینه‌ها منجر شود. از سوی دیگر آمارها نشان می‌دهد در تابستان امسال، فقط 7.1درصد از شاغلان مرد در تابستان سال قبل، با خروج از بازار کار غیرفعال شده‌اند درحالی‌که در همین بازه زمانی، 35.5درصد از شاغلان زن در تابستان1400، در تابستان امسال غیرفعال شده و بازار را ترک کرده‌اند. این جریان در مورد جمعیت بیکار و غیرفعال مردان و زنان نیز مصداق دارد به‌گونه‌ای که در تابستان امسال 49.4درصد از مردان بی‌کار تابستان پارسال شاغل شده‌اند اما این نسبت به برای زنان بیکار فقط 13درصد بوده است. همچنین بررسی جمعیت غیرفعال مردان و زنان در تابستان امسال نسبت به تابستان سال قبل نیز روایت کاهش تکاپوی اقتصادی زنان و افت سهم آنها از فعالیت اقتصادی را تأیید می‌کند به‌گونه‌ای که طبق آمارهای رسمی، در تابستان امسال، 81.3درصد از مردان غیرفعال تابستان پارسال، همچنان غیرفعال بوده‌اند اما این نسبت برای زنان 95.1درصد بوده است. 
به‌عبارت دیگر، 18.7درصد از جمعیت مردان که در تابستان پارسال غیرفعال بوده‌اند، در تابستان امسال وارد بازار کار شده‌اند که 15.1درصد شاغل شده و 3.6درصد بی‌کار مانده‌اند اما در مورد زنان، فقط 4.9درصد از غیرفعالان تابستان1400 در تابستان امسال فعال شده‌اند که از تعداد 3.8درصد موفق به اشتغال شده‌اند و 1.2درصد به جمعیت بیکاران پیوسته‌اند.

فشار به اشتغال روستایی
اقتصاد ایران 23.8میلیون نفر شاغل دارد که این تعداد 75.5درصد شهری و 24.5درصد روستایی هستند. بررسی جریان انتقال نیروی کار در تابستان امسال نسبت به تابستان سال قبل حاکی از این است که باوجود بیشتر بودن سهم اشتغال شهری در اقتصاد ایران، جریان انتقال این حوزه نیز آهسته‌تر از اشتغال روستایی بوده و درحالی‌که فقط 83.3درصد از شاغلان روستایی تابستان1400 در تابستان امسال نیز شاغل مانده‌اند، این درصد برای شاغلان شهری 86.4درصد بوده است. 
همچنین در مورد غیرفعال شدن شاغلان، درحالی‌که 10.6درصد از شاغلان شهری تابستان پارسال، در تابستان امسال غیرفعال شده‌اند، این نسبت برای شاغلان روستایی 14.1درصد بوده است. از آن‌سوی ماجرا، بررسی جمعیت غیرفعال شهری و روستایی گویای این مطلب است که رغبت در جمعیت غیرفعال روستایی برای ورود به بازار کار بیش  از جمعیت غیرفعال شهری است و در تابستان امسال درحالی‌که 97.3درصد جمعیت غیرفعال شهری تابستان سال قبل همچنان غیرفعال مانده‌اند، این نسبت در روستاها 89.8درصد بوده است.

جذب نیروی کار کشاورزی و صنعتی به خدمات
در یک سال اخیر، بخش کشاورزی در سایه خشکسالی و کاهش صرفه اقتصادی فعالیت‌های کشاورزی با قیمت‌گذاری دستوری، با ریزش مداوم شاغلان مواجه بوده و در مقابل، بخش صنعت به‌صورت مقطعی و بخش خدمات به‌صورت مداوم نیروی کار بیشتری به‌خود جذب کرده‌اند. 
اطلاعات مرکز آمار ایران در ماتریس انتقال نیروی کار در تابستان1401 حاکی از این است که چنین اتفاقی در این فصل نیز تکرار شده و ازقضا ریزش نیروی صنعتی و کوچ آنها به بخش خدمات شدت گرفته است به‌گونه‌ای که خالص سهم بخش خدمات از بازار کار کشور 1.3درصد افزایش پیدا کرده است. براساس آمارهای رسمی، از 100درصد شاغلان بخش‌های سه‌گانه اقتصادی ایران در تابستان پارسال، 84.7درصد شاغلان بخش کشاورزی، 82.6درصد شاغلان بخش صنعت و 91.1درصد شاغلان بخش خدمات، در تابستان امسال نیز در همان بخش قبلی شاغل بوده‌اند. 
طبق بررسی‌ها، 8درصد شاغلان کشاورزی در تابستان1400، در تابستان امسال به بخش صنعت و 7.3درصد به بخش خدمات پیوسته‌اند درحالی‌که 4.2درصد شاغلان بخش صنعت و 1.6درصد شاغلان بخش خدمات در این بازه زمانی به بخش کشاورزی اضافه شده‌اند. 
در این میان 7.2درصد از شاغلان بخش خدمات در تابستان1400، در تابستان امسال به فعالیت‌های بخش خدمات گرایش پیدا کرده‌اند و در مقابل 13.2درصد از شاغلان صنعتی تابستان پارسال، در تابستان امسال خدماتی شده‌اند. برایند جریان انتقال نیروی کار در بخش‌های سه‌گانه، اضافه شدن خالص سهم بخش خدمات از بازار کار به میزان 1.3درصد بوده که در ازای آن از سهم بخش‌های کشاورزی و صنعت باید کاسته شود.