معمای «جباروف» در قرقیزستان

نزدیک به 2 سال از ظهور «سدیر جباروف»، میدان‌دار صحنه سیاسی این روزهای قرقیزستان می‌گذرد؛ 2 سالی که هم در بخش سیاست داخلی و هم در حوزه سیاست خارجی این کشور پرحادثه بوده است. روند کند بهبود شرایط اقتصادی دوران پسا‌کرونا، تشدید فزاینده تنش‎های مرزی با تاجیکستان که تنها در سال‌جاری ده‌ها کشته برجای گذاشته است، جهش بی‌سابقه تورم و دوبرابر شدن قیمت انرژی و مواد غذایی در این کشور در پی جنگ اوکراین، همگی چالش‌های بزرگی هستند که جباروف بی‌تجربه در سیاست، موانع بزرگ به شمار می‌روند.
سدیر جباروف در پی مناقشه‌های سیاسی سال 2020به قدرت رسید. سیاست در قرقیزستان به‎ سبب بافت طایفه‎ای آن به 2 طیف شمال و جنوب تقسیم می‌شود. در سال 2020، جنوبی‌ها پیروز اصلی انتخابات پارلمانی بودند اما شمالی‌ها نتیجه را نپذیرفتند و به پایتخت یورش بردند. نتیجه این آشوب، سقوط دولت و فرار سورنبای جینبکف، رئیس‌جمهور، از کشور بود. سورنبای جینبکف، پیش از فرار، سدیر جباروف را به‌عنوان نخست‌وزیر تعیین کرد؛ فردی که سیاستمدار نبود اما نفوذ بسیاری در میان شمالی‌ها داشت. او همزمان کفالت ریاست‌جمهوری و نخست‌وزیری را در دست داشت که با پیروزی در انتخابات دهم ژانویه 2021میلادی (21تیرماه 1399) به‌طور رسمی وارد دفتر ریاست‌جمهوری شد.
آن زمان، اغلب ناظران سیاسی پیش‌بینی می‌کردند دولت او فقط چند ماه دوام بیاورد. اما2 سال پس از ورود او به عرصه قدرت، دولتش همچنان پابرجاست. دولت جباروف گرچه با مشکلات بزرگی چون کسری بودجه، تامین هزینه‌های جاری و فرار سرمایه روبه‌رو است اما نه‌تنها توانسته از بحران کمرشکن کمبود شدید آب و برق جان سالم به در ببرد که فعالانه مشغول تثبیت قدرت سیاسی خود است.
در قرقیزستان، در سایه اختلافات شمالی‌ها و جنوبی‌ها، ساختار قدرت همیشه حول جایگاه رئیس‌جمهور تعریف شده است. قرقیزستان در طول 30سال گذشته با وجود تلاش برای ایجاد یک فضای نسبتاً باز سیاسی، هنوز نتوانسته مدل سیستم و ساختار سیاسی را به‎طور دقیق مشخص و آن را اجرا کند. اگرچه طبق قانون اساسی ساختار سیاسی این کشور پارلمانی است و مجلس می‌باید تصمیم‌گیرنده اصلی باشد اما در عمل، ساختار این کشور ریاستی بوده و رئیس‌جمهور تصمیم‌گیرنده اصلی است و مجلس تقریبا مطیع فرامین او است.
به اعتقاد ناظران، گذشته از نفوذ جباروف به‌عنوان یکی از چهره‌های قبیله‌های شمالی، رئیس‌جمهوری بی‌تجربه قرقیزستان بخش زیادی از پایداری دولتش را مدیون متحدان سیاسی قدرتمندی چون کامچی‌بیک‌ تاشیف است. مجله دیپلمات می‌نویسد: ماهیت رابطه زوج سیاسی صادیر جباروف و کامچی‌بیک‌ تاشیف پرسشی است که ذهن اغلب ناظران خارجی تحولات سیاسی قرقیزستان را به‌خود مشغول می‌کند. تاشیف نه‌تنها رئیس کمیته دولتی امنیت ملی قرقیزستان است بلکه کرسی معاونت کابینه را نیز در اختیار دارد. بسیاری از تحلیلگران سیاسی پیش‌بینی کرده بودند که جاه‌طلبی‌های سیاسی تاشیف باعث جدایی او از جباروف خواهد شد؛ پیش‌بینی که حداقل تاکنون محقق نشده است. صحنه سیاست قرقیزستان درگذشته شاهد اتحادهای سیاسی زیادی بوده است که به‌دلیل فقدان زمینه‌های ایدئولوژیک عمر نسبتا کوتاهی داشتند، ازجمله اتحاد سیاسی تاشیف ـ اموربیک ببانوف نخست‌وزیر سابق قرقیزستان، که تنها چند ماه دوام داشت. اما اتحاد سدیر جباروف و تاشیف به‌رغم برخی اختلافات میان این دو، همچنان پا برجا مانده است؛ گرچه این روزها دخالت فزاینده تاشیف در سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی این پرسش را برای منتقدان ایجاد کرده که چه‌کسی واقعا بر قرقیزستان حکومت می‌کند.
منتقدان جباروف بر این باورند که او شخصیتی نسبتا منفعل داشته و همین مسئله باعث می‌شود تا تحت نفوذ دیگران قرار بگیرد. به‌عنوان مثال، مخالفان جباروف معتقدند ضعف آقای رئیس‌جمهور در 2 سال اخیر باعث شده است تا نیروهای امنیتی قرقیزستان به‌ویژه کمیته امنیت ملی به ریاست تاشیف با افزایش دامنه مداخلات خود در حکومتداری نه‌تنها علیه مخالفان پرونده‌سازی کند، بلکه با ایجاد رویه‌های بوروکراتیک و تشریفاتی دست‌وپا گیر برای مدیران رده‌های میانی عملا راه هرگونه اصلاحات مورد نیاز را نیز مسدود کند. همین هفته گذشته رئیس‌جمهور قرقیزستان با اعلام تغییرات گسترده در دولت اعلام کرد که برخی از وزرا که پرونده‌های جنایی‌ دارند را از کار برکنار کرده است؛ ازجمله وزیر حمل‌ونقل، وزیر انرژی و وزیر آموزش و پرورش. تردیدها درباره نقش تاشیف در این تغییرات زمانی قوت گرفت که برخی از وزرایی که به‌رغم اتهاماتی مبنی بر فساد و رشوه‌خواری کرسی خود را حفظ کردند، رابطه نزدیکی با تاشیف دارند.
این روزها در بیشکک شایعاتی شنیده می‌شود مبنی بر اینکه تاشیف به‌زودی با کنار گذاشتن سدیر جباروف از قدرت، خود جانشین او خواهد شد. اما چنین سناریویی با توجه به واقعیت‌های تاریخی قرقیزستان چندان محتمل به‌نظر نمی‌رسد. مجله دیپلمات می‌نویسد: «سناریوی برکناری جباروف نمی‌تواند درست باشد چون تاشیف از موقعیت و نفوذ جباروف در میان ساکنان شمالی قرقیزستان به خوبی آگاه است و هم‌اکنون به کاریزما، نفوذ سیاسی و توانایی او نیاز دارد. بنابراین به‌نظر می‌رسد که جباروف و تاشیف به نوعی تقسیم کار کرده‌اند که آنها را در تقابل با یکدیگر قرار ندهد.»