شوک انرژی بر بازار مواد غذایی جهان

تحلیل بانک تسویه‌حساب‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که‌شوک قیمت انرژی، ناشی از جنگ روسیه و اوکراین، از طریق بیوسوخت‌ها بر نرخ محصولات کشاورزی و از طریق گاز طبیعی بر قیمت برق بخش تولید مواد غذایی سرریز کرده است.

اتاق تهران در گزارشی به اثرات سرریز شوک انرژی بر بازار کالایی پرداخته و با اشاره به تحلیل بانک تسویه‌حساب‌های بین‌المللی می‌گوید: محدودیت‌های ایجاد شده در صادرات انرژی روسیه، قیمت حامل‌های انرژی را افزایش داده و این شوک قیمتی از طریق بیوسوخت‌ها به محصولات کشاورزی و از طریق گاز طبیعی به قیمت برق و بخش تولید سرریز کرده است.
این گزارش می‌افزاید: آسیب‌پذیری سوخت‌های فسیلی و نوسان‌های موجود در این بازار می‌تواند ‌گذار به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر را سرعت داده و وابستگی اقتصاد جهانی به سوخت‌های فسیلی و در نهایت قیمت آنها را کاهش دهد.
اتاق تهران در گزارش خود اشاره می‌کند شوک‌های ناشی از متغیرهای اقتصادی در برخی کشورها می‌تواند بر کشورهای دیگر و حتی در سطح جهانی تأثیرگذار باشد و به همسایگان نزدیک آنها محدود نخواهد بود و کانال‌های احتمالی انتقالی می‌توانند شامل سرمایه‌گذاری‌های دوجانبه، ارتباطات اقتصادی واقعی با استفاده از تجارت دوجانبه، ترجیحات جغرافیایی سرمایه‌گذاری و نرخ ارز باشند؛ تا جایی که بحران بین روسیه و اوکراین بازار جهانی کالا را از 2بعد مالی و واقعی تحت‌تأثیر قرار داده و هرچند محدودیت‌های ایجاد شده در صادرات نفت روسیه ممکن است به افزایش قیمت‌های چشمگیر و مداوم قیمت محصولات مرتبط با نفت منجر شود، حتی قیمت مواداولیه بیوسوخت‌ها شامل ذرت و دانه‌های روغنی را افزایش می‌دهد.
این گزارش با اشاره به شوک نابرابر قیمتی در بازارها می‌افزاید: بهای کالاهای اساسی که از اوایل سال2021 میلادی به‌دلیل محرک‌هایی برای بهبود سریع اقتصاد دنیا در دوران پساکرونا جهت کاهش پیامد‌های منفی و زیانبار همه‌گیری کووید19 افزایش قابل‌توجهی داشته و در سال2022 با وقوع جنگ روسیه علیه اوکراین، شتاب جدیدی به افزایش قیمت‌ برخی کالاها و خدمات با شدت متفاوت افزود، بازارهای مالی دنیا را به‌صورت گسترده مختل کرد.
اتاق تهران تأکید می‌کند: نگاهی به روند تغییرات قیمت نفت طی سال‌های گذشته نشان می‌دهد قیمت جهانی نفت خام به‌طور بی‌سابقه‌ای از حدود ۵0دلار در هر بشکه در اوایل سال200۷ به رقم ۱۴۸دلار در هر بشکه در سال200۸ رسید و آغاز جنگ روسیه و اوکراین باعث شد تا قیمت نفت خام در جهان افزایش یابد، زیرا روسیه یکی از بزرگ‌ترین مالکان ذخایر انرژی در جهان است. با وجود افزایش شدید قیمت انرژی، قیمت نفت خام در سال‌های اخیر از بالاترین قیمت ثبت شده در قبل از بحران مالی سال200۸ هنوز عبور نکرده اما قیمت فرآورده‌های نفتی ازجمله بنزین و گازوئیل به‌رغم محدودیت‌ها و اختلال در زنجیره تامین به بالاترین میزان خود رسیده است.
براساس آمار و اطلاعات موجود قیمت محصولات نفتی پس از یک جهش، به‌دلیل برخی از تحولات جهانی نظیر تصمیم بانک‌های بزرگ جهانی مبنی‌بر افزایش نرخ بهره، نگرانی‌ها از وقوع رکود فراگیر و در نهایت کاهش تقاضا برای سوخت، از جولای2022 روند کاهشی در پیش گرفت.

تنش در بازار کشاورزی
این گزارش نشان می‌دهد قیمت محصولات کشاورزی طی سال‌های 2004 تا 2008 به‌دلیل وقوع حوادث و بلاهای طبیعی در دنیا رشد قابل تاملی داشته و به موازات جنگ روسیه و اوکراین قیمت این محصولات به سطحی رسیده که در ابرچرخه کالایی اواسط دهه2000 مشاهده شد و حتی در مقاطعی از آن نیز فراتر رفته است. روسیه و اوکراین در مجموع نیمی از صادرات گندم جهان را به‌خود اختصاص داده‌اند و اوکراین صادرکننده ۵0درصد از روغن خام آفتابگردان در جهان است و هر دو این محصولات کشاورزی در تهیه محصولات غذایی مختلفی در جهان نقش مهمی دارند. براساس آمار و اطلاعات منتشر شده از ماه فوریه سال2022، افزایش قیمت‌ها به‌ویژه برای گندم و روغن آفتابگردان شدید بوده و قیمت دانه‌های سویا و ذرت از دیگر محصولات کشاورزی مهم، به‌دلیل شرایط حاکم بر بازار از اواخر سال2020 رشد داشته، با این حال در سال2022 نسبت به سایر محصولات کشاورزی با جهش کمتری همراه بوده است.

تغییر آرایش نفتی دنیا
طبق این گزارش، شروع جنگ روسیه و اوکراین منجر به افزایش نوسانات و تغییرات ناگهانی در قیمت بسیاری از کالاها شده و این تغییرات بی‌ثباتی بازارهای آتی را در پی دارد و یکی از نمونه‌های بارز افزایش بی‌ثباتی، نوسان قیمت گاز طبیعی است که نسبت به نیمه اول سال2022 تا 4برابر افزایش یافته است.
رویارویی نظامی روسیه و اوکراین به از هم گسیختگی قابل توجه بازارهای جهانی نفت و کاهش شدید صادرات انرژی روسیه به برخی کشورها منجر شده و در پی این رخداد نظم جدیدی بر بازار نفت حاکم شده، به این صورت که صادرات نفت روسیه به مقاصد اروپا و آمریکا به سمت بازارهای شرق آسیا شامل هند و چین تغییر مسیر داده، این موضوع به تغییر آرایش کشورهای عرضه‌کننده نفت در بازارهای مقصد منجر شد.
براساس این گزارش روسیه، عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا تنها کشورهایی هستند که روزانه بیش از ۱0میلیون بشکه، نفت خام تولید می‌کنند و سهم هر کدام از این کشورها در تولید جهانی این کالای باارزش ۱۴درصد است که البته نیمی از تولید نفت خام روسیه به‌طور مستقیم صادر می‌شود و این صادرات معادل ۱0درصد از عرضه جهانی است. همچنین پالایشگاه‌های روسیه ۱۵درصد از صادرات جهانی فرآورده‌های نفتی ازجمله دیزل و روغن گرمایشی را به‌خود اختصاص می‌دهند که در نتیجه، کاهش یا حذف نفت خام و مشتقات نفتی روسیه از بازار انرژی، شوک منفی بزرگی بر اقتصاد جهان و بازار مواد غذایی وارد خواهد کرد.