ویژگی‌های برنامه چهارم شهرداری تهران؛ رویکردها و اهداف

امیر شهرابی*


 با ابلاغیه وزارت کشور مبنی بر الزام به انطباق دوره‌های برنامه‌های میان‌مدت شهری با دوره مسئولیت شوراها، مجموعه مدیریت شهری تهران با هدف ارتقای نظام برنامه‌‌ریزی، تدوین برنامه چهارم در انطباق با دوره مسئولیت شورای اسلامی شهر تهران در دوره ششم را در دستور کار قرار داد.
بر این اساس در گام نخست با تهیه و ابلاغ نظام‌نامه تدوین برنامه چهارم شهرداری تهران (1404-1401) فرایند تدوین برنامه به‌صورت رسمی آغاز شد. نظام‌نامه برنامه چهارم پس از بررسی جامع و دریافت نظرات کارشناسی و آسیب‌شناسی نظام‌نامه‌های مربوط به برنامه‌های قبلی شهرداری، مصوب و در تیرماه1401 ابلاغ شد و بر این اساس، چارچوب، دستور کار و فرایند تدوین برنامه چهارم برای ارکان مرتبط در تدوین برنامه مشخص شد.
یکی از مهم‌ترین موضوعات در تهیه برنامه چهارم، جایگاه و نقش شورای اسلامی شهر در مشخص‌کردن چارچوب و الزامات تدوین برنامه است. همزمان با مطرح‌شدن تهیه و تدوین برنامه‌های 4ساله، همفکری و تعامل بین مجموعه شهرداری و شورای شهر تهران برای الزامات تدوین برنامه آغاز شد. بر این اساس اصول حاکم بر برنامه چهارم براساس رهنمودهای مندرج در سند الزامات و سیاست‌های تدوین برنامه چهارم، ابلاغی شورای اسلامی شهر مدنظر قرار گرفت.
 آنچه در مصوبه یک‌فوریتی الزامات شورا مدنظر قرار گرفته، مواردی نظیر تعیین اولویت‌های برنامه چهارم در 34موضوع مرتبط با حوزه‌های ماموریتی 6گانه، برنامه‌ریزی مسئله‌محور و اتخاذ رویکرد مشارکتی و ایجاد هماهنگی و تعامل حداکثری، تهیه برنامه در سطوح راهبردی و عملیاتی و تعیین ساختار برنامه (چشم‌انداز، آسیب‌شناسی برنامه قبلی، احکام و مواد برنامه، راهبردها و سیاست‌ها و جدول اهداف و شاخص‌های کمی و کیفی راهبردی) را در برمی‌گیرد.
نگاهی به الزامات قانونی برنامه چهارم گویای جامعیت، شمولیت و توجه به تمامی اسناد بالادستی است. به‌طوری‌که سیاست‌های کلی نظام ابلاغی مقام معظم رهبری (مدظله العالی)، بیانیه گام دوم انقلاب، سند ملی آمایش سرزمین، طرح جامع و تفصیلی شهر تهران جزو اسناد بالادستی مورد تأکید در تدوین برنامه چهارم است.
علاوه بر این، در سطح نظام مدیریت شهری و شهرداری تهران، الزامات مربوط به سیاست‌های ابلاغی و مصوبات شورای شهر، سیاست‌های حاکم بر تدوین برنامه و بودجه شورای شهر، دستورالعمل تدوین، تصویب، اجرا و پایش برنامه راهبردی عملیاتی شهر و شهرداری و دستورالعمل طرز تهیه، تدوین، اجرا و تفریغ بودجه موضوع ماده‌25 آیین‌نامه مالی شهرداری‌ها ابلاغی وزارت کشور مورد تأکید قرار گرفته است. همچنین بهره‌گیری از ظرفیت سمن‌های مرتبط (سازمان‌های مردم‌نهاد) با مدیریت شهری با هدف اخذ نظرات شهروندان در حوزه چالش‌ها و مسائل کلیدی شهر، مورد توجه تیم برنامه قرار گرفته است.
الزامات اجرایی برنامه چهارم شهرداری‌تهران نیز با رویکرد استفاده از آسیب‌شناسی برنامه‌های قبلی به‌ویژه برنامه سوم توسعه شهر تهران و سهولت در اجرای برنامه مدنظر بوده است. در این خصوص پرهیز از رویکرد جامع‌نگری و توجه به برنامه‌ریزی مسئله‌محور مورد توجه است. جدای از این، پیش‌بینی واقع‌بینانه منابع و مصارف برنامه با تکیه بر مولدسازی دارایی‌ها، انعطاف‌پذیری در اصلاح و بازنگری برنامه براساس نتایج پایش و ارزیابی برنامه اهمیت بسیاری دارد. امکان اتصال ارکان برنامه از سطح چشم‌انداز تا پروژه‌ها و اتصال برنامه به بودجه سالانه نیز از دیگر الزامات اجرایی است که در فرایند تدوین برنامه چهارم برای انطباق هرچه بیشتر بودجه سالانه با برنامه لحاظ می‌شود.
از دیگر مقولات برنامه، ساختار و ارکان تهیه و تدوین برنامه است. بر این اساس برنامه چهارم نیز شامل ستاد عالی برنامه چهارم، شورای راهبری و تلفیق، دبیرخانه، کمیته علمی و کمیته منابع و مصارف و کمیته‌های تخصصی 10گانه به همراه کارگروه‌های مناطق  22گانه می‌شود.
این فرایند سلسله‌‌مراتبی و مرتبط بین این سطوح، زمینه اصلاح، بازنگری و پالایش و تدقیق برنامه در فرایندهای تعریف‌شده در ذیل ارکان برنامه را فراهم می‌کند. بدیهی است که بین هریک از ارکان و ساختار برنامه از بالا به پایین و پایین به بالا (ستاد عالی برنامه تا کمیته‌های 10گانه تخصصی و کارگروه‌های مناطق و بالعکس) ارتباط تنگاتنگ و درهم‌تنیده‌ای دیده می‌شود تا فرایند تدوین برنامه طبق یک چارچوب منسجم و فرایند منطقی طی شود و خروجی موردانتظار محقق شود. مدیران و دست‌اندرکاران امر تدوین برنامه در سطوح مدیریتی مختلف بسته به وظایف و نقش خود در هر یک از این ارکان برنامه در تدوین برنامه حضور مستمر، مشارکت‌پذیر- تعاملی و تأثیرگذار دارند.
یکی دیگر از موضوعات مهم در تدوین برنامه چهارم، تعیین تکلیف برنامه سوم (1402-1398) توسعه شهر تهران در سال چهارم (1401) اجرای برنامه است که می‌بایست مدنظر قرار گیرد. رویکرد شورا و شهرداری به هیچ‌وجه نادیده‌انگاری برنامه سوم مصوب نیست. به‌عبارتی 4ساله‌شدن برنامه، به‌معنای کم‌توجهی ‌یا کنار گذاشته‌شدن مطلق برنامه سوم نیست، بلکه در کنار گنجاندن برنامه‌ها و رویکردهای جدید مدیریت شهری، احکام و مواد و بندهای اجرا نشده در برنامه سوم به برنامه چهارم منتقل می‌شود. این مهم از طریق آسیب‌شناسی برنامه سوم توسعه، بازنگری و بازبینی و اخذ نظرات کارشناسی واحدهای ذیربط و نیز حضور خبرگان علمی و دانشگاهی در فرایند تهیه و تصویب برنامه چهارم مورد توجه قرار می‌گیرد.
باید درنظر داشت که بودجه1401 شهرداری‌تهران بر مبنای سیاست‌های حاکم بر تدوین برنامه و بودجه سال‌1401(ابلاغی شورای شهر) و نیز برنامه‌های تحولی شهردار تهران بوده است. از این حیث برنامه 4ساله چهارم شهرداری‌تهران مصادف و منطبق با دوره جدید مدیریت‌شهری خواهد بود.
*مدیرکل برنامه و بودجه شهرداری تهران