مروری بر تاریخچه قندوشکر و تأثیر آن در جامعه ایرانی
به این شیرین کام قسم!
قندوشکر در سبد غذایی ما ایرانی‌ها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. مردمان پارس از دیرباز به شیرینی‌ها و خوراکی‌های شیرین علاقه‌مند بودند و این موضوع علاوه بر تاریخچه قندوشکر در ایران، به خوبی در فرهنگ و شعر و ادبیات ایران زمین قابل لمس است که هر چیز خوب و دلچسب به قند و نبات و شکر تشبیه می‌شود. در فرهنگ عامه از قندوشکر برای درمان هم استفاده می‌شود. به‌طور مثال وقتی کسی که از حال می‌رود و به‌اصطلاح فشارش می‌افتد برای او قنداب درست می‌کنند. همچنین قند در فرهنگ پارسی مانند نمک دارای ارزش معنوی است بوده و از دیرباز روی آن قسم می‌خوردند. حتما جمله «به این شیرین کام قسم» تابه‌حال به گوشتان خورده یا احتمالا آن را از قدیمی‌ترها و موسپید‌کرده‌ها شنیده‌اید. اگر می‌خواهید بیشتر درباره این خوراکی خوشمزه بدانید و با تاریخچه و جایگاه آن در ایران آشنا شوید توصیه می‌کنیم این مطلب را تا انتها مطالعه کنید.
تاریخچه قندوشکر در ایران
شواهد و ظروف و ابزار به‌جا مانده از هزاره پنجم قبل از میلاد و نیز ظرف‌هایی که در ۲۰۰سال قبل از میلاد در حفاری‌های دشت خوزستان و منطقه شوش دانیال کشف و به‌دست آمده است، نشان می‌دهد که اقوام ایرانی در آن روزگار مجهز به صنعت تولید قندوشکر بوده‌اند و برای جوشاندن گیاه و عصاره‌گیری توانسته بودند تشکیلاتی شبیه خط تولید شکر و قند امروزی را ایجاد کنند. براساس همین ارزیابی‌ها و کشفیات است که بسیاری از کارشناسان تاریخ صنعت معتقدند که اقوام ایرانی نخستین قوم در اختراع صنعت قندوشکر بوده‌اند و توانسته بودند به روش‌های خوبی در زمینه تولید و تصفیه شکر گیاهی و تبدیل آن به قند و نبات شیرین دست یابند. گفتنی است این روش از زمان‌های دور میان اقوام ایرانی مرسوم بوده است و آنها قادر بوده‌اند مغز نیشکر را تخلیه کرده و با جوشاندن آن عصاره شکر را در ظرف‌هایی تجمیع کنند. غیر از این ظروف، شواهد دیگری نیز در دست است که نشان می‌دهد تولید قند از ایران به شرق و حتی هندوستان راه یافته است. یکی از این شواهد اشعار به جا مانده از شاعران پرآوازه مانند حافظ است. حافظ شیرین سخن در عهد خود، زبان فارسی را به قندی شیرین تشبیه می‌کند و می‌گوید «شکرشکن شوند همه طوطیان هند / زین قند پارسی که به بنگاله می‌رود.» هندوستان در آن روزگار «بنگاله» نامیده می‌شد و گویا بنگلادش امروزی هم بخشی از آن بوده است.
قدیمی، اما نوپا
با وجود آنکه ایرانی‌ها از دیرباز بنیانگذار ساخت قند در جهان بوده‌اند و با وجود سابقه تاریخی درخشان در این زمینه، ایران در تولید قندوشکر، آن هم به شکل صنعتی و مدرن سابقه چندانی ندارد و قدمت آن به ۱۲۷سال پیش بازمی‌گردد. براساس آنچه مورخان نوشته‌اند، نخستین کارخانه قند ایران برای تولید قندوشکر از چغندر با همکاری یک شرکت بلژیکی با ظرفیت مصرف ۱۵۰تن چغندر در منطقه کهریزک که در جنوب شرقی تهران قدیم واقع شده بود، در سال۱۲۷۴ هجری شمسی تأسیس شد. تأسیس این کارخانه موجب شد تا کشت چغندرقند در اطراف تهران متداول شود، اما عمر این کارخانه چندان طولانی نبود و هنوز چند سالی از تأسیس آن نگذشته بود که در سال۱۲۷۸ شمسی به‌علت اجرای سیاست‌های دولت روسیه و صادرات قند با کمترین قیمت به ایران این کارخانه تعطیل شد. البته ورود قند ارزان تنها دلیل تعطیلی این کارخانه نبود، بلکه رواج شایعات عوام‌فریبانه‌ای که در آن روزگار در مورد مصرف قند بر سر زبان‌ها افتاده بود نیز در تعطیل‌شدن این کارخانه بی‌تأثیر نبود. حتی با وجود آنکه این کارخانه در سال۱۳۰۹ مجدد بازسازی و راه‌اندازی شد، اما نتوانست به‌کار خود چندان ادامه دهد. از حدود سال۱۳۱۱ به‌تدریج کارخانه‌های قند در مناطق مختلف ایران تأسیس شدند، به‌طوری که هم‌اکنون بیش از ۳۰کارخانه قند و نیشکر در کشور کار تولید قندوشکر را انجام می‌دهند.
ردپای قندوشکر و نبات در اشعار و ضرب‌المثل‌های ایرانی
در فرهنگ ایران، قند و نبات و شکر جایگاه خاصی دارد. به همین دلیل در بسیاری از اصطلاحات، ضرب‌المثل‌ها و حتی اشعار و داستان‌ها شاهد نام قند و نبات و شکر هستیم؛ قند و نبات و شکری که نماد شیرین کامی و خوشحالی و به مقصود رسیدن است. به‌عنوان مثال ضرب‌المثل «خر چه داند قیمت نقل و نبات»، این ضرب‌المثل را به کسانی می‌گویند که وقتی به آنها لطف می‌کنی و ارزش قائل می‌شوی، به جای اینکه قدر بدانند رفتارهایی مخالف انسانیت انجام می‌دهند و بقیه را از لطفی که کرده‌اند پشیمان می‌کنند. یا ضرب‌المثل دیگری که می‌گوید «قند توی دلش آب کردند» که از خوشحالی بیش از حد و ذوق فراوان حکایت دارد. همچنین اشعار بسیاری از شعرای بزرگ موجود است که از واژه قند، شکر یا نبات در آثار خود بهره جسته‌اند و شیرینی خاصی به آنها بخشیده‌اند. ازجمله سنایی که می‌گوید: «آنکه زهرت دهد بدو ده قند / آنکه از تو برد بدو پیوند.» یا این شعر مولانا که می‌گوید: «آن یکی می‌زد یتیمی را به قهر / قند بود آن لیک بنمودی چو زهر.»یاحافظ که درشعرخودازواژه قند چنین استفاده می‌کند: «که نام قند مصری بردآنجا/که شیرینان ندادند انفعالش.»
نقش قندوشکر در انقلاب مشروطیت
سال۱۲۸۶ هجری شمسی بود که فرمان مشروطیت ایران توسط «مظفرالدین‌شاه» قاجار صادر شد. یکی از عوامل تسریع‌کننده انقلاب مشروطیت گران‌شدن قندوشکر در ایران، به‌خصوص پایتخت به‌علت جنگ ژاپن و روسیه بود. «علاءالدوله»، حاکم وقت تهران بدون توجه به‌علت اصلی گرانی قندوشکر که دلایل خارجی داشت و به ایران تحمیل شده بود چند تاجر معروف ازجمله «سید هاشم قندی» را به چوب فلک بست. به‌دنبال این اقدام، بازاریان به روحانیان متوسل شدند و به این طریق اعتراض و اعتصاب و تحصن آغاز شد. مشروطه‌خواهی فراگیر و شدت گرفت. طوری که قاجار به زانو درآمد. شاه در برابر اعتراض گسترده مردم و علما چاره‌ای جز تسلیم نداشت. سرانجام شاه به ناچار «عین‌الدوله» را از صدارت عزل و «میرزا نصرالله‌خان» را جایگزین او کرد. صدراعظم جدید در نخستین اقدام، مجتهدان را با احترام از قم به تهران بازگرداند و پس از چند روز مذاکرات میان متحصنین و دولت نتیجه داد. این فراز و فرودها در نهایت در نیاوران به سرانجام رسید. «اعلم‌الدوله ثقفی»، پزشک مخصوص درحالی‌که شاه در سایه یک درخت کهنسال در صاحبقرانیه بر زمین نشسته بود، فرمانی را خواند که با نام فرمان مشروطه در تاریخ ایران ثبت شده است. آن درخت اکنون تنها شاهد زنده این اتفاق مهم تاریخی است.
خواص و مضرات قندوشکر
قندوشکر نیز مانند بسیاری از خوراکی‌ها خواص و مضرات خاص خود را دارد که دانستن برخی از آنها خالی از لطف نیست.
خواص
جبران کمبود انرژی
قندوشکر دارای کالری بالایی است. همین کالری بالا باعث جبران کمبود انرژی در بدن می‌شود.
درمان زخم‌های عفونتی
گفته می‌شود شکر برای درمان زخم بسیار مفید است. شکر روی زخم مانع از رشد باکتری‌ها می‌شود.
سلامت پوست
ازجمله فواید قندوشکر می‌تواند نقش آن در از بین بردن لکه‌های پوستی باشد؛ چرا که باعث ایجاد تعادل در روغن‌های پوست می‌شود.
مضرات
خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی
افزایش مصرف بی‌رویه قندوشکر باعث افزایش قند و سطح فشار خون می‌شود. این عوامل خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد.
شکر تشدید‌کننده دیابت
دانشمندان ثابت کرده‌اند که دیابت یک بیماری ژنتیک است و خوردن شیرینی‌ها و چربی‌ها فقط می‌تواند عاملی تشدید‌کننده در دیابت باشد.
افزایش وزن
قند اضافه به‌ویژه نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر یکی از اصلی‌ترین عوامل در ایجاد چاقی هستند.
ایجاد آکنه
رژیم غذایی سرشار از کربوهیدرات تصفیه شده، ازجمله غذاهای شیرین و نوشیدنی‌ها خطر ایجاد آکنه را افزایش می‌دهند.
افزایش خطر ابتلا به سرطان
یک رژیم غذایی غنی از غذاهای شیرین می‌تواند منجر به چاقی شود. چاقی خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد.
در همینه زمینه :
