سلاح اشک

آیت‌الله جوادی آملی(حفظه‌الله):
«انسان در حوزه گرایش، ما انسان‌ها در برابر بد و خوب گرایش یکسانی نداریم. ما به کارهای خوب گرایش کامل داریم و به کارهای بد هیچ گرایشی نداریم، پس بینش ما به بد و خوب یکسان است؛ اما گرایش ما به آنها اینگونه نیست؛ برای مثال ما غذای خوب و بد یا سودمند و زیانبار را به‌صورت یکسان تشخیص می‌دهیم و تشخیص ما درباره هر دو یکسان است؛ اما گرایش دستگاه گوارش ما به هر دو یکسان نیست. دستگاه گوارش غذای خوب را به‌راحتی هضم می‌کند؛ اما غذای مسموم را تحمل نکرده، با تهوع پس می‌زند. این رفتار در روح انسان هم وجود دارد. روح اخلاق خوب و بد، عدل و ظلم، امانت و خیانت، و صدق و کذب را به‌صورت یکسان تشخیص می‌دهد؛ اما به همه اینها گرایش یکسان ندارد؛ یعنی به عدل، امانت و صدق گرایش دارد، به همین دلیل، وقتی کودکی برای نخستین بار دروغ می‌گوید، بدنش می‌لرزد؛ ولی هنگام راستگویی با شجاعت حرف می‌زند.
برای تنظیم دستگاه بینش و دانش (عقل نظری)، باید راه‌های برهانی، نظیر فلسفه، حکمت، کلام و عرفان را بپیماییم و برای تنظیم گرایش (عقل عملی)، باید کارهای عملی را پی بگیریم. «عقل عملی» همه تصمیم‌گیری‌های گرایشی انسان را برعهده دارد و کارهایی نظیر عزم، اراده، محبت، اخلاق، نیت و... را مدیریت می‌کند. اگر این مدیر به‌درستی تربیت شود، در برابر فتواهای عقل نظری خضوع می‌کند؛ یعنی برای انجام هر کاری از عقل نظری فتوا می‌گیرد؛ ولی اگر این مدیر به‌درستی تربیت نشود، خودسری کرده، از مرکز فرهنگی خود که عقل نظری و دانش است، استفتا نمی‌کند و به عکس از زیرمجموعه خود که شهوت و غضب است، نظر می‌خواهد و براساس میل آنها عمل می‌کند. بدین‌ترتیب، عقل عملی دیگر مدیر نیست، بلکه شیطان است. برای آنکه این مدیر هدایت شود، راه‌های فراوانی وجود دارد. یکی از راه‌های هدایت، چنان که در دعای شریف کمیل آمده است: «وسلاحه البکاء»، اشک، آه و گریه است که اسلحه درونی مؤمن است. بنابراین، اگر باطن مؤمن به سلاح اشک و ناله مسلح باشد، در مقابل خواسته‌های غضب و شهوت می‌ایستد و از آنها پیروی نمی‌کند.»