نگاه
اگر پیاده‌روی اربعین نبود؟
محمد آقاسی-جامعه‌شناس
.. یکی از روش‌های بررسی پدیده‌های اجتماعی، آن است که ببینیم آن پدیده چه چیزی نیست یا اگر این پدیده نبود، چه می‌شد. مثلا گیدنز برای تعریف جهانی شدن می‌گوید که جهانی شدن چه چیزی نیست. در این نوشتار به این سؤال می‌پردازیم که اگر راهپیمایی اربعین نبود، چه می‌شد؟
اگر راهپیمایی اربعین نبود، موقعیت قدرت‌نمایی صلح‌آمیز برای جهان اسلام به‌وجود نمی‌آمد. نمی‌شود این قدرت‌نمایی را فقط برای جهان تشیع دانست؛ چون دیگران خیلی تفکیکی بین تشیع و تسنن قائل نیستند و ما با یک عده خاص مخاطب سر و کار نداریم. اگر راهپیمایی اربعین نبود، ظرفیت بزرگ و مؤثر مدنی و مردمی دیده نمی‌شد؛ 30میلیون نفر که می‌آیند و پیاده‌روی می‌کنند که این عدد قابل ملاحظه‌ای است. اگر راهپیمایی اربعین نبود، چنین قدرتی را فراموش می‌کردیم. مهم این است که این جمعیت و پیاده‌روی را به مسلمانان نسبت می‌دهند که اتفاق مهمی است. در جهانی که سرشار است از نفرت‌پراکنی علیه اسلام و مسلمانان، این راهپیمایی بدون خشونت و سرشار از تولید معنا برای جهان امروزی، پدیده شگرفی است که درصورت انعکاس مناسب‌تر، تبعات بیشتری هم خواهد داشت.
نباید فراموش کرد در دنیایی هستیم که علاوه بر بستر شبکه جهانی اینترنت و توزیع قدرتمند شبکه‌های اجتماعی، تولیدات تصویری و به‌ویژه تصویرسازی‌هایی با محتوای اسلام‌هراسی هالیوودی، گسترش و بسامد بیشتری پیدا کرده است. یکی از موضوعات مورد بحث در مجموعه‌های تلویزیونی و سینمایی هالیوودی بمبگذاری در آمریکاست که به‌طور معمول به مسلمانان نسبت داده می‌شود. این موضوع حتی در فیلم‌ها و سریال‌های رده چندم آنان نیز مشاهده می‌شود.
اخیرا در مجموعه‌ای تلویزیونی با عنوان غریبه (2020) که به انتقام‌گیری یک فرد از فرد دیگر می‌پردازد که مشکلات روانی و شخصی دارد، این دیالوگ به ظاهر بی‌ارتباط گفته می‌شود که «بهترین ویژگی یک عروسک مسلمان چیه؟» و فرد مهاجم منفجر شدن آن را به‌عنوان ویژگی مهم ذکر می‌کند؛ لذا در این پیاده‌روی که با صلح، صفا، آرامش و امنیت برگزار می‌شود، ضدپیام‌های متکثر تولیدشده را می‌توان مشاهده کرد.
محیط راهپیمایی اربعین یک نماد غیرجنگی و غیروضعیت جنگی است که حیات اجتماعی شیعیان را ظهور و بروز داده است، یک حرکت اجتماعی مدنی است و یک حرکت نرم و فرهنگی است که می‌شود خیلی راجع به آن حرف زد؛ هرچند متأسفانه رسانه‌ها در دنیا راجع به آن کمتر حرف می‌زنند.
فارغ از فضای برون‌دینی و با نگاهی درون‌دینی هم اگر پیاده‌روی اربعین نبود، شاهد یک اتفاق بزرگ دینی هم نبودیم. در این مسیر شاید خیلی چیزها شنیده، گفته و خورده شود، اما واقعیت آن است که یک ذکر عظیم در این مسیر اتفاق می‌افتد. همه دارند کسی را ذکر می‌کنند که خودش مذکور خداست و این هم یک اتفاق بزرگ دینی است که محقق می‌شود؛ هرچند اتفاق‌های دیگری هم وجود دارد؛ اتفاقاتی که یا چشم‌هایی کمتر می‌بیند یا کمتر روایت می‌شود. مردم پیاده حرکت می‌کنند و قرآن و دعا می‌خوانند و همانطور که بیان شد نماز سراسری که ابتکار مرجعیت عالی تشیع در عراق است، اقامه می‌شود و برپایی فعل دینی را شاهد هستیم.
اگر راهپیمایی اربعین نبود شیعه چنین قدرتی را نمی‌توانست ببیند و چنین کشاکشی قابل تصویر نبود. درحقیقت این پیاده‌روی نمود محبت نسبت به اهل‌بیت(ع) است؛ چون در این مسیر آنچه دیده می‌شود سرشار از مهر و مهربانی است و عطوفتی که مردم نسبت به همدیگر دارند؛ نمودی از آن محبت که نمود اجتماعی پیدا کرده است که ما این را قبلا نمی‌توانستیم ببینیم و درحقیقت خودش به یک نماد تبدیل شده است.
اگر راهپیمایی اربعین نبود، خط خاص خبری برخی شبکه‌های تلویزیونی و ضدیت آنان با تشیع و اسلام روشن نمی‌شد. اگر چند صد نفر در عراق اعتراض کنند، رأس اخبار تلویزیون بی‌بی‌سی می‌شود، اما به‌عنوان نمونه و در آستانه اربعین1398 برای تضعیف این راهپیمایی، دروغی با موضوع صیغه کردن در نجف شاید یک هفته قبل از راهپیمایی اربعین برجسته‌سازی می‌شود. ممکن است این سؤال پرسیده شود که بی‌بی‌سی فارسی چه ربطی به عراق و راهپیمایی اربعین دارد؟ باز هم باید پاسخ داد که وقتی چند هزار نفر از بانوان ایرانی به ورزشگاه آزادی رفتند، خط خبری 24ساعته بی‌بی‌سی شد و بارها گزارش‌هایی از خود ورزشگاه ارائه داد. این هم اتفاقی است که در سال1398 و نزدیک راهپیمایی اربعین به‌وجود آمد. اما همان سال کمترین انعکاس از راهپیمایی اربعین را داشت. شبکه‌های مشابه هم همینطور بودند که بیش از 3میلیون ایرانی که به راهپیمایی اربعین آمدند را ندیدند و به آن نپرداختند یا موضوعی را پرداختند که در آن نقطه ضعفی یا خرافه‌ای را بتوانند نمایش دهند.
اگر پیاده‌روی اربعین نبود، شاهد فضایی برای مشاهده مشارکت زنان نبودیم. زنان نیز در موکب‌ها، هم به عنوان پذیرایی‌کننده و میزبان، هم به‌عنوان زائر به‌راحتی در پیاده‌روی اربعین شرکت می‌کنند و این کمتر جایی است که ما حضور زنان مسلمان را این‌قدر پررنگ می‌بینیم. این حضور هم حضوری فوق‌العاده است؛ برعکس بسیاری از جاها که این حضور جنسیت‌زده و جنس‌گراست. اینجا حضور کاملا عفیفانه است؛ چه زنانی که به‌تنهایی سفر می‌کنند و چه دختران جوان و زنانی که با خانواده حرکت می‌کنند در یک حضور عفیفانه طی‌طریق می‌کنند. اگر راهپیمایی اربعین نبود، ما چنین نمودی از حضور زنان را به این وسعت و بزرگی نمی‌توانستیم ببینیم. بنا نیست که اشکالات و مشکلات این حضور دیده نشود، اما مشکلات بسیار کمتر است و نسبت به خیلی از مناسبت‌ها و موقعیت‌های دیگری که در دنیا وجود دارد، موقعیت متفاوت است.
