درس آموخته‌های احیای ناموفق دریاچه ارومیه

علی ارواحی ؛ متخصص مدیریت زیست بوم‌های تالابی

بررسی تغییرات تراز دریاچه ارومیه نشان می‌دهد که در سال۱۳۷۴ تراز آب به‌طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته و به سطح ۱۲۷۸.5 رسیده و سرآغاز تشدید بارگذاری‌ها و توسعه نامتوازن حوضه آبریز دریاچه ارومیه شده است. از سال۱۳۷۷ روند کاهشی تراز آب دریاچه به سبب احداث سازه‌های کنترلی متعدد با تبخیر سطحی بالا، تغییر کاربری اراضی دیم به آبی، توسعه کشت محصولات پر مصرف، اختلال در تعادل اکولوژیکی و هیدرولیکی دریاچه و بالاخره  تخصیص نیافتن حقابه دریاچه ارومیه، آغاز شد. نخستین هشدارها برای مرگ دریاچه ارومیه در اوایل دهه۸۰ داده شد که متأسفانه   توجه چندانی به آن نشد تا جایی که روند کاهشی تراز آب دریاچه تداوم یافت و در پاییز۱۳۹۴ به ۱۲۷۰.08 متر رسید و حدودا ۹۰درصد دریاچه خشک شد.
 به‌واسطه تشدید بحران دریاچه ارومیه  در سال۱۳۹۰ برنامه مدیریت جامع دریاچه ارومیه تصویب و مقدمات شکل‌گیری کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه، فراهم شد. با آغاز به‌کار دولت یازدهم و در سال۱۳۹۲، ستاد احیای دریاچه ارومیه با هدف تثبیت تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه به مقدار ۱۲۷۴.۱ متر (تا‌سال۱۴۰۴)، آغاز به‌کار کرد. از  اقدامات برجسته و مفید طی این دوره می‌توان به فعالسازی ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه، تغییر نگاه سیاسی-امنیتی به رویکرد اجتماعی-دانش محور، متوقف کردن ۳۳سد مطالعاتی و اجرایی، تسهیل انتقال جریانات سیلابی به دریاچه، احداث تصفیه خانه‌های ارومیه و تبریز برای انتقال پساب تصفیه شده به دریاچه ارومیه و سیاستگذاری برای کاهش ۴۰درصدی مصارف آب کشاورزی، اشاره کرد. در این میان، خوشبختانه بارش‌های اسفند۱۳۹۷ و بهار۱۳۹۸، باعث شد  تراز آب دریاچه ارومیه بیش از یک متر افزایش یابد و از سطح۱۲۷۲ متر عبور کند. در انتهای تابستان۱۳۹۹، مجددا روند کاهشی تراز دریاچه ارومیه به‌دلیل آغاز دوره خشکسالی، حکمرانی ناکارآمد آب، تشدید تبخیر سطحی از دریاچه، تغییر رژیم بارش، تشدید بهره‌برداری غیراصولی آب در بخش کشاورزی و خصوصا عدم‌تخصیص بموقع حقابه دریاچه ارومیه آغاز شد. 
متأسفانه در شهریوماه سال‌جاری سطح ۱۲۷۰.۱۶ متری را تجربه کرد و عقبگرد  7ساله‌ای را شاهد بودیم. عجیب‌تر اینکه  چندی پیش اخباری مبنی بر احتمال از سرگیری فاز مطالعاتی-اجرایی سدهای لیلان‌چای، نازلو‌چای و سیمینه‌رود در حوضه آبریز دریاچه ارومیه  و البته که به اسم مصارف شرب و در واقع به کام کشاورزی به گوش می‌رسد که بسیار نگران‌کننده است. سؤال اینجاست که تکلیف برنامه مدیریت جامع دریاچه ارومیه چه شد؟ چرا سازمان حفاظت محیط‌زیست گزارشی نتیجه‌محور از کیفیت و کمیت اجرای این برنامه منتشر نکرده است؟ یا آنکه تأثیر اعتبارات تخصیص‌یافته و اقدامات ستاد احیا در تغییر نگرش و عملکرد بخش‌های اجرایی خصوصا وزارت نیرو و جهادکشاورزی چه بوده است؟

متن کامل را در  همشهری‌آنلاین بخوانید