خطر، زیر جرثقیل‌های غول‌پیکر

محمد سرابی-روزنامه‌نگار

وقتی به جرثقیل‌های برج‌سازی یا همان تاورکرین‌‌ها نگاه می‌کنیم به این فکر می‌افتیم که سقوط این سازه فلزی بزرگ چقدر خطرناک است. گهگاه هم خبر سقوط یا کج شدن یکی از تاورکرین‌ها به گوش می‌رسد. اخیرا یک دستگاه از آنها در محله زعفرانیه کج و خطرساز شده بود که با استفاده از جرثقیل‌های دیگر مهار شد. اسفند سال گذشته هم بازوی یک تاورکرین در خیابان شریعتی، محدوده ظفر شکسته بود که باعث بسته شدن بخشی از خیابان‌های اطراف شد.
بنا بر آنچه در آبان سال گذشته در شورای شهر تهران اعلام شد «تعداد کل تاورکرین‌های تهران ۷۱۶ مورد بوده که از این تعداد ۶۲۴ مورد دارای تأییدیه ایمنی و ۸۹ مورد دارای نقص و 3مورد هم در حال بررسی هستند. عمده‌ترین مواردی که باعث شده تاورکرین‌ها دارای نقص اعلام شوند عدم‌گواهی استاندارد و ایمنی، عدم‌گواهی اپراتور و عدم‌تمدید گواهینامه است.» اما چه سازوکاری برای ایمنی تاورکرین‌ها وجود دارد؟

حضور 3برند
حدود 5سالی می‌شود که دیگر تاورکرین جدیدی وارد ایران نشده است. خیلی از تاورکرین‌ها از این هم قدیمی‌تر هستند و 10سال یا بیشتر است که در ساختمان‌‌های مختلف کار می‌کنند. حتی اگر در سایت معروف خرید و فروش اجناس دست دوم، یک‌ جست‌وجوی ساده بزنید با آگهی اجاره یا فروش تاورکرین‌هایی روبه‌رو می‌شوید که سال ساخت‌شان به 1996میلادی برمی‌گردد؛ این درحالی است که در ساخت تمام بناهای بزرگ ایران باید همین دستگاه‌های موجود به‌کار گرفته شوند؛ تاورکرین‌های کارکرده‌ای که راه ورودشان از دروازه دوبی است و بعضا آنقدر کهنه شده‌اند که هر آن امکان دارد بشکنند. 3برند تاورکرین بیشتر از همه در بازار ایران یافت می‌شود؛ «زوملاین» که چینی است و مثل بقیه جنس‌های چینی می‌گویند کیفیت خاصی ندارد.  «لیبهر» سوئیسی عالی کار می‌کند، اما اگر هر قسمتش خراب شود  نمی‌شود قطعات لازم را پیدا کرد. برند سوم «پتن» (potain) فرانسه است که از همه بیشتر دیده می‌شود.

توانایی راننده
به کسی که تاورکرین را کنترل می‌کند به سیاق ماشین‌آلات راهسازی و عمرانی «راننده» می‌گویند و مؤسسات آموزشی در دوره‌های کوتاه‌مدت برای این کار گواهینامه صادر می‌کنند، اما هدایت این دستگاه بستگی کامل و تمام به تجربه راننده دارد. ازسوی دیگر تاورکرین را باز (دمونتاژ) می‌کنند و سوار 5کامیون کرده، به محل کارگاه برج‌سازی می‌برند و همین می‌تواند به خطرسازشدن تاورکوین منجر شود. سپس آن را به یک پایه بتنی کوچک که قبلا توی زمین کار گذاشته شده است، وصل می‌کنند. نصب، چند روز بیشتر طول نمی‌کشد، اما هزینه آن گاهی تا حدود 30میلیون تومان می‌رسد.
تاورکرین‌های معمولی بین 6تا 12تن بار را در یک حرکت جابه‌جا می‌کنند و عامل تعیین‌کننده قیمت آنها هم همین است. عامل دیگر طول مفید بازوی افقی (فلش) است که باید از 30متر بیشتر باشد. یک تاورکرین 8تنی که حدود 40متر بازو داشته باشد و بتواند بار‌های معمول را جابه‌جا کند، حدود 3میلیارد تومان قیمت دارد. می‌شود دستگاه را کرایه کرد، اما در پروژه‌هایی که یک سال یا بیشتر طول می‌کشد، خریدن به‌صرفه‌تر است؛ زیرا در آخر کار، قیمت دستگاه هم بیشتر شده و می‌شود آن را با سود فروخت؛ چیزی شبیه خرید و فروش خودرو‌‌های خارجی؛ بنابراین یکی از شیوه‌های رایج در بازار، اجاره دادن و بعد فروختن تاورکرین است که ماجرای خطرسازی‌شان از همین آب می‌خورد. به‌عبارتی سازنده، دستگاه را کرایه می‌کند و اگر پروژه بیشتر طول کشید، آن‌را به قیمت روز می‌خرد و اگر نخواهد با نظارت حداقلی می‌فروشد. این دستگاه نسل‌های مختلفی دارد و به‌عنوان مثال قطعات دهه هفتادی‌ها با پیچ و دهه هشتادی‌ها با پین به هم وصل می‌شوند. تاورکرینی که بتواند 12تن را بلند کند تا 4میلیارد تومان هم قیمت دارد. کرایه تاورکرین 8تنی هر ماه بین 80تا 100میلیون تومان است. 

ضمانت شخصی
ن. ر، یک‌فروشنده و کرایه‌دهنده تاورکرین است. او می‌گوید: «تاورکرین را اورهال (تعمیرات اساسی) کرده‌ایم  و سالم بودن فنی آن را برای یک ماه ضمانت می‌کنیم.» اما درباره حوادثی که ممکن است بر اثر سقوط تاورکرین رخ دهد بیمه یا ضمانت خاصی وجود ندارد. کارفرما تنها می‌تواند از بیمه مسئولیت یا بیمه حوادث استفاده کند. به‌دلیل حجم بسیار زیاد ساخت‌وساز و بازار بزرگ ماشین‌‌های عمرانی در کشور امارات، تاورکرین‌ها معمولا از دوبی وارد می‌شدند. خطری که در این بین وجود دارد احتمال ورود تاورکرین‌های کارکرده در پوشش دستگاه نو است. حالا که ورود این دستگاه به ایران قطع شده، ممکن است این خطر بیشتر شود. شرکت‌هایی هستند که ادعا می‌کنند تاورکرین‌های نو، وارد و نصب می‌کنند. در روز‌های گذشته سقوط یک تاورکرین در شاهین‌‌شهر باعث مصدوم شدن چند نفر شد. این دستگاه هنوز عامل حادثه مرگبار وسیعی نشده است، اما نباید خطرات ناشی از آن را دست‌کم گرفت.

مکث
بازدید و تأیید ایمنی
تأیید ایمنی تاورکرین به چند شکل ممکن است؛ یکی مؤسسه استاندارد، دیگری مرکز وزارت کار و همینطور وزارت صنعت. «آیین‌نامه حفاظتی وسایل حمل‌ونقل و جابه‌جا کردن مواد و اشیا در کارگاه ها»، « مبحث 12مقررات ملی ساختمان» و «ماده ۸۷ قانون کار» برخی قوانین برای تامین ایمنی کارگاه‌ها را بازگو کرده‌اند. امیدرضا ریاحی، عضو نظام مهندسی ساختمان می‌گوید: «حوادثی که بر اثر فعالیت تاورکرین در کارگاه‌های ساختمانی رخ می‌دهد بسته به ابعاد پروژه به مشاوران ایمنی ارتباط پیدا می‌کند و مهندسان ناظر در این زمینه مسئولیتی ندارند.» اما مشکل اصلی دیگر اینجاست که سازوکار دقیقی برای شناسایی و رهگیری تاورکرین‌ها در کشور وجود ندارد و البته تأییدیه‌های ایمنی نیز براساس مشاهده و آزمایش ظاهری قطعات انجام می‌شود.