میراث فرهنگی
سرانجام نقشه باستان‌شناسی ایران
مسئول پیشین تهیه نقشه باستان‌شناسی از جزئیات این نقشه و کارهای بر زمین مانده خبر می‌دهد
محمد باریکانی/ خبر‌نگار
ماجرای تهیه و تکمیل نقشه باستان‌شناسی ایران چند روزی است که توجه فعالان میراث فرهنگی را به‌خود مشغول کرده است. حالا پس از چند روز جنجال عباس مقدم مسئول برکنار شده تیم تهیه نقشه باستان‌شناسی ایران در گفت‌وگو با همشهری از نحوه باز پس گرفتن مسئولیت تهیه و تکمیل نقشه باستان‌شناسی ایران از او و تیم کارشناسی‌اش گلایه می‌کند.
از سال88 یعنی 9سال پیش مسئولیت تهیه نقشه باستان‌شناسی ایران به عباس مقدم، باستان‌شناسی که مدرک دکترای خود را از دانشگاه سیدنی استرالیا گرفته، واگذار شد. به گفته او در 9سال گذشته، 90هزار نقطه بر نقشه باستان‌شناسی ایران لکه‌گذاری شده بود.
تهیه و تکمیل نقشه باستان‌شناسی ایران در حوزه باستان‌شناسی از اهمیت بسیاری برخوردار است. این نقشه از دوباره کاری در بسیاری از محوطه‌های باستانی جلوگیری می‌کند و می‌تواند با لکه‌گذاری‌های انجام شده دستگاه‌های متعدد را به رعایت قوانین میراث فرهنگی در برخورد با محوطه‌های تاریخی ناگزیر کند. ماجرا از آنجا آغاز شد که عباس مقدم، باستان‌شناس و از کارکنان کنونی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در گفت‌وگویی به برکناری‌اش اعتراض کرد. او مدعی شد نقشه باستان‌شناسی را از او گرفته‌اند و به معاون مالی و اداری پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری واگذار کرده‌اند.
اعتراض و پاسخ
موضوع کنار گذاشتن عباس مقدم از تهیه و تکمیل نقشه باستان‌شناسی به جایی رسید که جامعه باستان‌شناسی ایران در نامه‌ای به وزیر علوم از او خواست تا رئیس و مدیران پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری را فرابخواند و از آنها درخصوص اتفاقات پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری جواب بخواهد.
سید محمد بهشتی، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نیز در گفت‌وگو با همشهری آنجا که در نامه جامعه باستان‌شناسی ایران مربوط به وضعیت نقشه باستان‌شناسی کشور بود گفت: تهیه نقشه باستان‌شناسی علاوه بر باستان‌شناسی نیازمند آشنایی با علم آی‌تی و جی‌آی‌اس است و به همین دلیل وظیفه تکمیل نقشه باستان‌شناسی نه به معاون مالی پژوهشگاه که به بخش پژوهشی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری واگذار شده است. اظهارات سیدمحمد بهشتی خطاب به نامه باستان‌شناسان به مذاق برخی گروه‌های منتقد او خوش نیامد و حتی به همشهری اعتراض شد که چرا با او در این خصوص گفت‌وگو کرده است. بهروز عمرانی معاون پژوهشی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری نیز به همشهری گفته بود آقای مقدم خود به‌دلیل مشغله‌های کاری مایل به ادامه همکاری نبوده و بنابراین کار تهیه نقشه باستان‌شناسی به معاونت پژوهشی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری سپرده شده است.
گلایه‌های عباس‌مقدم
عباس مقدم، مسئول سابق تهیه نقشه باستان‌شناسی کشور که از سال88 کار تهیه این نقشه را آغاز کرد به همشهری گفته است: زمانی که ماموریت بودم آمدند نقشه باستان‌شناسی را از اتاق نقشه گرفتند و تحویل آقای شادمهر (معاون مالی و اداری پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری) دادند و طبیعی بود که من هم با این شرایط نتوانم کار تهیه نقشه باستان‌شناسی را انجام بدهم. چون فایل‌های نقشه را که از سال 88 تا 95 تهیه شده بود برداشتند و بردند.
یکی از موضوعاتی که سیدمحمد بهشتی در گفت‌وگوی خود با همشهری به آن اشاره کرده این بود که نتایج نقشه باستان‌شناسی باید در دسترس متخصصان و کارشناسان قرار بگیرد درحالی‌که چنین اتفاقی نیفتاده است. اما عباس مقدم در پاسخ به این اظهارات می‌گوید: تا سال94 حدود 80 تا 90هزار نقطه باستانی کشور در نقشه باستان‌شناسی جانمایی شده بود درحالی‌که وقتی در سال88 تهیه نقشه باستان‌شناسی را برعهده گرفتم حتی یک نقطه مختصات دار در فایل‌های کامپیوتری تحویل‌شده وجود نداشت و از سال88 با بضاعت اندک شروع به انجام کار کردیم.
سیدمحمد بهشتی نقشه باستان‌شناسی را برای کشور حائز اهمیت زیاد خوانده بود و عباس مقدم نیز بر این نکته تأکید می‌کند. او معتقد است: تشکیل سامانه اطلاعات باستان‌شناسی ایران برای مدیریت صحیح ازجمله برنامه‌های جدی بود که متأسفانه همیشه آدم‌هایی هستند که فکر می‌کنند خیلی می‌دانند و به همه‌‌چیز اشراف دارند و به همین دلیل تمام جریانی را که راه افتاده و در حال کار کردن است از بین می‌برند.
پاسخ به نقدها
عباس مقدم در پاسخ به این پرسش همشهری که یکی از موارد مطرح شده در تهیه نقشه باستان‌شناسی طولانی شدن روند تهیه این نقشه است و اینکه آیا صفر تا صد تهیه این نقشه اعم از حضور میدانی و... برعهده خودتان بود، گفت: من فقط نقشه را مدیریت کردم. از دهه30 همکاران باستان‌شناس ما چه داخلی و چه خارجی زحمت کشیدند و کارهای باستان‌شناسی انجام دادند. همه گزارشات آنها و نتایج بررسی‌هایشان در بایگانی‌های مختلف در استان‌ها یا در کتاب‌ها و مقاله‌ها خوابیده بود تا آنکه از سال88 که شروع کردیم تمام مختصات سایت‌ها و لکه‌هایی که تا آن روز شناسایی شده بود را جمع‌آوری کردیم و از استان‌ها نیز گزارش گرفتیم و مشاهده کردیم و شاید عددی برابر با 90هزار نقطه را روی نقشه قرار دادیم. ولی این نقشه دایره‌ای می‌خواست که داده‌ها را تبدیل به اطلاعات کند و هدف ما هم همین بود که این کار را انجام بدهیم و کارهایی نیز در حد بضاعت انجام شد.
مقدم می‌گوید: تازه اول کار و در آستانه ورود به تهیه نقشه باستان‌شناسی بودیم و البته کار شاقی هم انجام ندادیم. اما تلاش ما این بود که با یک دست 10هندوانه برنداریم، بلکه گفتیم باید از اجزای بسیار ریز شروع کرد و بعد هم با تحمل و صبر آرام آرام پیش برویم تا به جایی برسیم که بگوییم دارای سامانه‌ای هستیم که براساس آن بتوانیم محوطه‌های باستانی را مدیریت کنیم. تازه داشتیم چهارچوب‌ها را می‌بستیم و کار را انجام می‌دادیم که این خط ناگهان از ریل خارج شد. درحالی‌که تا پیش از ما هیچ نقشه پایه‌ای برای باستان‌شناسی کشور وجود نداشت. کاری که ما انجام دادیم این بود که نقشه پایه بسازیم و از سال 91 تا 93 نیز 50 هزار نقطه را روی نقشه قرار دادیم و از آن رونمایی کردیم.
مقدم می‌گوید: با شروع به تهیه این نقشه حتی نجات بخشی نیز رویکرد دیگری یافت. با وزارت راه و سدسازها هم دیگر کاملا فنی صحبت می‌کردیم و به آنها می‌گفتیم نقشه‌هایشان را برای ما بفرستند تا با نقشه باستان‌شناسی کشور مطابقت دهیم و بعد اجازه عملیات عمرانی صادر شود. ما جرقه کار خردمندانه را زدیم.
اقدامات انجام شده
همشهری از عباس مقدم پرسید که با توجه به سخنان شما به‌نظر می‌رسد کار زیادی در تهیه نقشه باستان‌شناسی کشور آنطور که مورد انتظار بود انجام نشده است. عباس مقدم در واکنش به این پرسش گفت: کارهای بنیادین زیادی در دوره ما شد. مثلا تا پیش از این باستان‌شناسی که برای بررسی یک محوطه به فارس سفر می‌کرد یک نام سلیقه‌ای برای محوطه می‌گذاشت ولی با مدیریت جدید این اتفاق دیگر صورت نگرفت و محوطه‌ها براساس کد روی نقشه باستان‌شناسی قرار داشت. افرادی بودند که به بررسی میدانی می‌رفتند و بلد نبودند جی‌پی‌اس بزنند و مثلا تخت جمشید در جی پی اس آنها در اردن نمایش داده شده بود. بنابراین با استان خوزستان و فارس مذاکره کردیم و افرادی را آنجا فرستادیم که اطلاعات را تصحیح کنند و روی نقشه قرار بدهند، ولی متأسفانه برای استان‌های دیگر این اتفاق نیفتاد. البته تلاشمان را کردیم و کلاس‌های آموزشی گذاشتیم تا رابطه نزدیک بین مرکز باستان‌شناسی و استان‌های دیگر برقرار شود تا بتوان اطلاعات را روی نقشه باستان‌شناسی توسعه داد.
به گفته مقدم اتفاق دیگری که در تهیه نقشه باستان‌شناسی به اجرا در می‌آمد آن بود که از اتلاف هزینه و وقت جلوگیری می‌کرد؛ «مثلا در دشت تهران 10نفر به بررسی نقشه باستان‌شناسی پرداخته‌اند و تمام تلاش ما این بود که دوباره این کارهای تکراری انجام نشود. قرار بود دانشنامه و اطلس باستان‌شناسی ایران نیز با بهره‌گیری از گزارش‌های باستان‌شناسی منتشر شود و حالا بعد از 5 سال باید این اتفاق می‌افتاد که نشد.»
عباس مقدم که اکنون در حال بررسی باستان‌شناسی یک محوطه بسیار ارزشمند در محوطه چغاسفلی خوزستان است و می‌گوید نخستین گور آجری جهان را در این محوطه یافته است، درخصوص آشنایی‌اش با همخوان کردن نقشه باستان‌شناسی کشور با جی‌آی اس تحت وب می‌گوید: من واقعا نمی‌توانستم این کار را انجام بدهم چون کار اصلی من نیست اما آنقدر هم آدم بسته‌ای نیستم که بگویم نباید چنین کارهایی انجام شود.
در همینه زمینه :
