فایزر زیر تیغ شکایت مدرنا

زهرا خلجی _  روزنامه‌نگار

دعوای بین 2شرکت آمریکایی بیوتکنولوژی مدرنا و فایزر بر سر حق ثبت اختراع واکسن mRNA کووید-19 بالا گرفته و به مرحله شکایت رسیده است. به گزارش الجزیره، شرکت مدرنا اعلام کرده است که از رقیبش شرکت دارویی فایزر و شریک آلمانی آنها BioNTech به‌دلیل نقض حق ثبت اختراع خود در توسعه نخستین واکسن کووید-19 شکایت کرده است. مدرنا مدعی است که آنها از فناوری مدرنا که سال‌ها قبل از همه‌گیری توسعه داده است، برای ساخت واکسن mRNA کووید-19 بدون اجازه کپی‌برداری کرده‌اند.

‌رقابت بر سر mRNA
این شکایت‌ها یک رقابت پرحاشیه بین تولید‌کنندگان پیشگام در واکسن‌های کووید-19 که ابزاری کلیدی در مبارزه با این بیماری است، ایجاد کرده است. مدرنا، شرکت بیوتکنولوژی مستقر در آمریکا در بیانیه‌ای گفت: ما معتقدیم که واکسن کووید-19 فایزر و بایو‌ان ‌تک حق ثبت اختراعات مدرنا را که بین سال‌های 2010 تا 2016 در مورد فناوری پایه mRNA ثبت کرده بود، نقض می‌کند. طبق ادعای مدرنا، شرکت‌های فایزر و بیوان تک این فناوری را بدون اجازه مدرنا برای ساخت واکسن خود علیه بیماری کووید-19 کپی کردند. البته فایزر و بیوان تک، ادعای مدرنا را بی‌جواب نگذاشتند. آنها در بیانیه‌ای عنوان کردند با اینکه به‌طور کامل شکایت را بررسی نکرده‌اند، اما از این طرح دعوا متعجب هستند. شرکت فایزر گفت: پلتفرمی که واکسن کووید شرکت‌های فایزر و مدرنا بر پایه آن ساخته شده است در واقع فناوری ابتدایی شرکت بیوان تک بوده است و ما به‌شدت در برابر هرگونه ادعای شکایت مدرنا خواهیم ایستاد.
اما مدرنا در بیانیه‌ای عنوان کرد که فایزر و بیوان تک 2 عنصر کلیدی که مالکیت معنوی آن با مدرناست را کپی کرده‌اند. یکی از این عناصر شامل یک اصلاح شیمیایی است که مدرنا می‌گوید دانشمندانش نخستین کسانی بودند که در آزمایش‌های انسانی در سال2015 به آن رسیده و مطرح کردند و به این معنی است که واکسن از تحریک پاسخ ایمنی نامطلوب جلوگیری می‌کند. دومین نقض ادعایی مربوط به روشی است که هر دو واکسن پروتئین مشخصی را در قسمت بیرونی ویروس هدف قرار می‌دهند. استفان بانسل، مدیر اجرایی مدرنا گفت: ما این شکایت‌ها را برای محافظت از پلتفرم فناوری نوآورانه mRNA که در آن پیشگام بودیم، میلیاردها دلار در ایجاد آن سرمایه‌گذاری کردیم و در یک دهه پیش از همه‌گیری کووید-19 آن را به ثبت رساندیم، مطرح می‌کنیم.

سقوط سهام فایزر
از زمان انتشار خبر این شکایت، سهام فایزر نزدیک به یک درصد سقوط کرد، درحالی‌که سهام بیوان‌تک حدود 1.5درصد و سهام مدرنا 1.7درصد کاهش یافت. این شکایت که به‌دنبال خسارت مالی نامشخص است، در دادگاه منطقه‌ای ایالات متحده در ایالت ماساچوست ثبت شد. البته مدرنا گفته است این شکایت در دادگاه منطقه‌ای دوسلدورف آلمان جایی که شرکت بیوان تک در آنجا مستقر است، نیز مطرح خواهد شد.

تمایز در فناوری واکسن‌های جدید 
شرکت مدرنا، مستقر در کمبریج، فقط یک دهه قدمت دارد و مبتکر در فناوری واکسن‌های مبتنی بر پلتفرم پیام‌رسان mRNA  بود که سرعت بی‌سابقه‌ای را در توسعه واکسن کووید-19 فراهم کرد. فناوری mRNA مورد استفاده در دوزهای واکسن فایزر و مدرنا با پلتفرم به‌کار رفته در واکسن‌‌های سنتی که بر تزریق شکل ضعیف یا مرده ویروس تکیه می‌کنند تا به سیستم ایمنی اجازه دهد آن را تشخیص دهد و آنتی‌بادی بسازد، متفاوت است. اما در واکسن‌های mRNA دستورالعمل‌هایی به سلول‌‌ها ارائه می‌شود تا قطعه‌‌ای بی‌‌خطر از پروتئین اسپایک موجود در سطح ویروسی که منجر به بیماری کووید-19 می‌شود را بسازند. پس از ایجاد این پروتئین اسپایک، سلول‌‌ها می‌توانند ویروس واقعی را شناسایی کرده و با آن مبارزه کنند که این روش به‌عنوان یک پیشرفت بزرگ در توسعه واکسن‌‌ها شناخته می‌شود.

چالش معضل گواهی ثبت اختراع
شرکت زیست فناوری بیوان تک مستقر در آلمان نیز با هدف همکاری در این زمینه، شراکت با غول داروسازی آمریکایی فایزر را شروع کرد. اما مدرنا گفت که ساخت این فناوری را در سال2010 آغاز کرده است و در سال‌های 2015 و 2016 کار روی ویروس‌های کرونا را به ثبت رسانده است. این پیش زمینه به آنها اجازه می‌داد واکسن‌های خود را در بازه زمانی که رکورد به‌حساب می‌آمد پس از شروع همه‌گیری، رونمایی کنند.
طبق آمار منتشر شده از دانشگاه جانز هاپکینز، ویروس کرونا مولد بیماری کووید-19 از سال2020 تاکنون حداقل 6.48میلیون نفر را در سراسر جهان کشته و نزدیک به 600میلیون نفر را بیمار کرده است و همچنان نیز با ایجاد سویه‌های مسری‌تر در حال افزایش مبتلایان در جهان است. علاوه بر مرگ و رنج، این بیماری منجر به تغییر شکل زندگی مردم در سراسر جهان شده است که از تغییر در سبک کار و دورکاری تا به هم ریختگی زنجیره تامین و نیروی کار را شامل می‌شود.
مدرنا در اکتبر2020 متعهد شده بود تا زمانی که بیماری همه‌گیر ادامه دارد، پتنت‌های مربوط به کووید-19 خود را اعمال نکند، اما کمتر از 2 سال بعد با تغییر روند مبارزه با کووید، این موضع را تغییر داد. در بیانیه منتشر شده از سوی آنها، آمده است: مدرنا از شرکت‌هایی مانند فایزر و بیوان تک انتظار داشت که به حقوق مالکیت معنوی آنها احترام بگذارند و درصورت درخواست مجوز برای سایر بازارها، مجوز تجاری منطقی را درنظر بگیرند. اما این دو شرکت در انجام این کار شکست خوردند.
 فایزر و بیوان تک هم‌اکنون با شکایت‌های متعددی از سوی شرکت‌های دیگر روبه‌رو هستند که مدعی هستند واکسن کووید-19، شراکت حق ثبت اختراع آنها را نقض می‌کند. به‌عنوان مثال، شرکت CureVac آلمان، در ماه جولای علیه بیوان تک در آلمان شکایتی را ثبت کرد. بیوان تک آن زمان در بیانیه‌ای پاسخ داد که کار آنها کپی نیست و کاملا متعلق به این شرکت است. مدرنا هم حتی به‌دلیل نقض حق ثبت اختراع در آمریکا مورد شکایت قرار گرفته است و با مؤسسه ملی بهداشت آمریکا (NIH) بر سر حقوق فناوری mRNA اختلاف دارد. این نوع از دعاوی در صنعت داروسازی بی‌سابقه نیست، جایی که گواهی‌های حق ثبت اختراع می‌تواند میلیاردها دلار ارزش داشته باشد و سال‌ها طول می‌کشد تا این پرونده‌های حقوقی حل شود.