دیکتاتور ایرلندی

قریب به 46سال از آخرین باری که فرانک اوفارل روی نیمکت پرماجرای تیم ملی ایران نشست گذشته اما هنوز از این مربی ایرلندی به‌عنوان یکی از بهترین و در عین حال اثرگذارترین مربیانی که پا به فوتبال ایران گذاشته نام می‌برند. اوفارل با پیشینه سرمربیگری تیم بزرگی همچون منچستریونایتد و با هدف ایجاد تحول اساسی در فوتبال ایران که می‌خواست در برابر ابرقدرت‌های سنتی فوتبال آسیا قدعلم کند، به ایران آمد و در بازه زمانی 2ساله این مأموریت را به سرانجام رساند. تیم ملی ایران با این مربی قهرمان بازی‌های آسیایی تهران شد و بعد از آن با اقتدار به المپیک 1976صعود کرد تا دوره طلایی فوتبال ایران در دهه 50رقم بخورد. فرانک اوفارل مثل همه مربیان بزرگ اروپایی که در فوتبال ایران کار کردند، بیش از حد سخت‌گیر، منظم و جدی بود و نظم و دیسیپلینی که در فوتبال ملی ایران جاری کرد به نتایج درخشانی ختم شد؛ اما معدود رسانه‌های مکتوب آن سال‌ها از او به‌عنوان مربی دیکتاتور مسلکی یاد می‌کردند که گاهی بازیکنان را قربانی جاه‌طلبی‌هایش می‌کند.

فراز و فرود
فرانک اوفارل مثل بسیاری از مربیان انگلیسی بازیکن ممتازی نبود و کارنامه سال‌های جوانی او به بازی در تیم‌هایی مثل «وستهام‌یونایتد» و «پرستون نورث‌اند» خلاصه می‌شد. او بین بازی‌های باشگاهی 9بار هم پیراهن تیم ملی جمهوری ایرلند را پوشید. وقتی کفش‌ها را آویخت برای نخستین بار هدایت تورکی‌یونایتد، یکی از قدیمی‌ترین باشگاه‌های فوتبال انگلیس را پذیرفت و چند سال بعد به لسترسیتی پیوست. لستر با مربیگری اوفارل در سال 1969به فینال جام حذفی فوتبال انگلستان راه پیدا کرد و 2 سال بعد قهرمانی در لیگ دسته دوم فوتبال انگلستان را جشن گرفت. اینگونه بود که نگاه مدیران برخی باشگاه‌های بزرگ انگلیس به سمت این مربی چرخید. دوره 2ساله اوفارل در لسترسیتی به حدی درخشان بود که در سال 1971جانشین مت بازبی، مربی نامدار انگلیسی در منچستریونایتد شد. سرمربیگری منچستریوناتید برای فرانک اوفارل که تقریباً در ابتدای راه مربیگری بود کمی عجولانه به‌نظر می‌رسید و او به‌رغم در اختیار داشتن بازیکنان بزرگی مثل بابی چارلتون، جورج بست و دنیس‌لاو نتایج خوبی نگرفت و بعد از 18‌ماه اخراج شد. منچستریونایتد با اوفارل 19برد، 10مساوی و 13باخت داشت و مقامی بهتر از هشتمی لیگ به دست نیاورد.

معجزه
اخراج از منچستریونایتد که قابل پیش‌بینی هم بود، حیثیت مربیگری اوفارل را لکه‌دار کرد و این مربی برای جبران این ناکامی بزرگ به بیرون از مرزهای انگلیس پناه برد؛ به ایران. جایی که مملو از استعداد بود و می‌توانست سکوی پرتاب مربیان خارجی باشد. مجموعه‌ای از عوامل گوناگون ازجمله روابط گرم سیاسی ایران و بریتانیا در آن سال‌ها، کیفیت بالای فوتبال بریتانیا، الگوبرداری بسیاری از باشگاه‌های نوپای فوتبال ایران از نمونه‌های بریتانیایی و آشنایی بیشتر کادر فنی و اداری فدراسیون فوتبال با زبان انگلیسی باعث شد تا فدراسیون فوتبال ایران در جست‌وجوی یک مربی بریتانیایی باشد. در همان روزها قرعه به نام مربی ایرلندی افتاد و در نهایت فرانک اوفارل به‌عنوان سرمربی تیم ملی ایران که برای حضور قدرتمندانه در بازی‌های آسیایی تهران آماده می‌شد، انتخاب شد و فوتبال ایران فقط چند‌ماه بعد قهرمانی در بازی‌های آسیایی را با فرانک اوفارل جشن گرفت. از اوفارل به‌عنوان تنها مربی تاریخ فوتبال ایرلند نام می‌برند که یک جام بین‌المللی در کارنامه مربیگری‌اش به چشم می‌خورد.

باهوش و فرصت‌طلب
تیم ملی در روز 7شهریور 1354با گل علیرضا خورشیدی عراق را از پیش رو برداشت و راهی المپیک شد و بعد از این بازی بود که اوفارل برای همیشه از ایران رفت. فرانک اوفارل پس از بازگشت به بریتانیا در دو مقطع مربی تورکی‌یونایتد شد اما روزهای درخشانی را در این تیم سپری نکرد و به‌نظر می‌رسید بعد از خداحافظی با تیم ملی ایران به پایان دوره مربیگری نزدیک شده بود. او 3دهه بعد از آنکه در اوج با تیم ملی ایران خداحافظی کرد، برای تجدید خاطراتش به ایران آمد و در جمع خبرنگاران ادعا کرد به‌دلیل علاقه‌اش به ایران در هیچ کشور دیگری مربیگری نکرده، اما بعدها منابع خبری از حضور کوتاه‌مدت این مربی ایرلندی در الشعب امارات خبر دادند. فرانک اوفارل مثل همه مربیان بزرگ اروپایی بود که کم و بیش در فوتبال ایران کار کردند؛ منظم، تأثیرگذار و البته زیرک و فرصت‌طلب.

خاطره شیرین
سپری کردن 2سال درخشان در فوتبال ایران یک‌بار دیگر نام اوفارل را در فوتبال انگلیس بر سر زبان‌ها انداخت اما اگر شانس و اقبال اوفارل و دخالت سیاسیون در امور فدراسیون وقت نبود، این مربی هرگز شانس نشستن روی نیمکت تیم ملی ایران را پیدا نمی‌کرد. در آن برهه، مسئولان فدراسیون فوتبال به‌دنبال برایان کلاف، دیگر مربی نامدار بریتانیایی در دهه 70بودند اما این مربی مدام در حال بازارگرمی بود و دستمزد کلانی را طلب می‌کرد. از طرف دیگر، سفیر وقت بریتانیا در ایران که از پیشینه برایان کلاف در فوتبال بریتانیا و دردسرهای او خبر داشت به رئیس وقت فدراسیون فوتبال ایران توصیه کرد به‌دنبال اوفارل برود. فرانک اوفارل هم پس از سفر کوتاه به ایران خیلی سریع با فدراسیون به توافق رسید و دفعه بعد به همراه خانواده‌اش به ایران برگشت. او از سال 1353تا 1355سرمربی تیم ملی ایران بود و علاوه بر قهرمانی در بازی‌های آسیایی 1974تیم ملی را با اقتدار راهی المپیک 1976مونترال کرد؛ که تاکنون آخرین حضور فوتبال ایران در المپیک بوده است. اوفارل تا چند دهه بعد با خبرنگاران ایرانی در ارتباط بود و خاطرات خوش حضورش در ایران را با آنها مرور می‌کرد. او بارها از بالا بردن جام قهرمانی بازی‌های آسیایی تهران در ورزشگاه آزادی به‌عنوان شیرین‌ترین خاطره زندگی ورزشی‌اش نام برد.

مرد لجوج
وقتی اوفارل به عنوان سرمربی تیم ملی فوتبال ایران انتخاب شد، فوتبال ملی روزهای تاریکی را سپری می‌کرد. تیم ملی با هدایت محمود بیاتی نتوانست بود به جام جهانی 1974صعود کند و رختکن تیم ملی اوضاع خوبی نداشت، اما اوفارل روح تازه‌ای در تیم ملی ایران دمید و با اعمال نظم و انضباط و به واسطه تمرین‌های مدرن و متنوع، اعتماد از دست رفته را به آن تیم پرستاره بازگرداند. با این حال اوفارل بین معدود رسانه‌های آن سال‌ها محبوب نبود و گاهی زیر تیغ تیز انتقادهای رسانه‌ای قرار می‌گرفت. برخی رسانه‌ها از او به‌عنوان مربی لجوج، یکدنده و خودخواه نام می‌بردند و برخی دیگر بر این باور بودند که بازیکنان تیم ملی را افراد دیگری غیراز شخص سرمربی انتخاب می‌کنند. اوفارل بدون اعتنا به انتقادهای گسترده راه خودش را می‌رفت و با تیم ملی ایران نتایج درخشانی می‌گرفت. تیم ملی با هدایت او هر 7مسابقه‌اش را در بازی‌های آسیایی تهران برد و قهرمان شد و در مسابقات مقدماتی المپیک 1976مونترال نتایج درخشانی گرفت که هنوز از ذهن طرفداران قدیمی فوتبال پاک نشده است.