75سالگی استقلال هند؛ ترکیب فقر و توسعه

اصلی‌ترین خیابان‌های نواحی ۹گانه دهلی‌نو، پایتخت هند، از چند روز قبل از آنکه 15آگوست (24مردادماه) فرا برسد، با نصب پرچم‌های ملی و آذین‌بندی‌های رنگارنگ تزیین می‌شوند. برای جهانگردانی که پیش از 15آگوست وارد دهلی‌نو می‌شوند، فضای حاکم بر این شهر 32میلیون نفری کمی عجیب است و البته احتمالا متوجه خواهند شد که این ابرشهر هرساله در این روز آماده برگزاری جشن سالگرد استقلال می‌شود.
هندی‌ها دیروز هفتاد و پنجمین سالگرد پایان حاکمیت انگلیس و آغاز استقلال خود را جشن گرفتند. استقلال هند در شرایطی 75ساله می‌شود که اقتصاد آن در حال رونق است اما در عین حال با مشکلاتی ازجمله نابرابری اجتماعی، قطبی شدن، سوء‌تغذیه کودکان و بیکاری به‌ویژه برای نسل جوان هم دست به گریبان است.
در جشن امسال استقلال هند، «ناریندرا مودی»، نخست‌وزیر راستگرای این کشور، که از 2014 قدرت را در دست دارد، در مقابل قلعه تاریخی سرخ دهلی به سخنرانی پرداخت. مودی نقطه قوت کشورش را جمعیت 1.3میلیاردی و هند را به‌عنوان «بزرگ‌ترین دمکراسی جهان» دانست. او وعده داد که چهره کشورش را تا 25سال آینده به یک کشور توسعه یافته تبدیل کند.

هند، 75سال بعد
هند 75سال پس از استقلال از نظر چهره و ساختار دچار دگردیسی بسیاری شده است. هند یکی از اقتصادهای در حال رشد جهان به شمار می‌رود و برخی از ثروتمندترین افراد جهان در این کشور سکونت دارند. وقتی هند از انگلیس مستقل شد، میانگین امید به زندگی برای مردان 37سال و برای زنان 36سال بود و تنها 12درصد از هندی‌ها باسواد بودند. همچنین گفته شده که در آن زمان، تولید ناخالص داخلی هند 20میلیارد دلار بود. این آمار را سی ان ان در گزارش خود به مناسبت سالگرد استقلال هند مورد اشاره قرار داده است. هند امروز اما پنجمین اقتصاد بزرگ جهان است. بانک جهانی هند را از گروه کشورهای کم درآمد به سطح کشورهای دارای درآمد متوسط ارتقا داده و اعلام کرده که درآمد ناخالص ملی در آن رقمی بین 1036 تا 12535دلار است. هم‌اکنون نرخ باسوادی برای مردان به 74درصد و برای زنان 65درصد اعلام شده و میانگین امید به زندگی در این کشور 70سال است. جامعه مهاجران هندی در سراسر دنیا گسترده شده‌اند و معمولا دانشگاه‌های بین‌المللی میزبان گروه بزرگی از دانشجویان هندی هستند. ردپای سرمایه‌های هند را حتی در برخی از بزرگ‌ترین شرکت‌های فناوری جهان ازجمله گوگل، مایکروسافت و توییتر می‌توان دید و هندی‌های بسیاری در این شرکت‌ها دارای مسئولیت‌های ارشد و مدیریتی هستند.
بخش اعظم دگرگونی چهره امروز هند ناشی از اصلاحات دهه1990 است؛ زمانی که دولت وقت هند پس از بحران بدهی‌ها و تورم فزاینده، مجبور به تجدید نظر در مدل سوسیالیست اقتصادی جواهر لعل نهرو، نخست‌وزیر سابق این کشور شد و درهای کشور را به روی سرمایه‌گذاری خارجی باز کرد. این اصلاحات، موتور اقتصاد هند را چندین برابر تقویت کرد و سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی، ژاپنی و آسیای جنوب شرقی در شهرهای بزرگ ازجمله بمبئی و حیدرآباد چند برابر شد. تا جایی که در نتیجه آن سیاست‌ها، امروزه شهر بنگالور در مناطق جنوبی به «سیلیکون ولی هند» معروف شده و یکی از بزرگ‌ترین قطب‌های فناوری منطقه است.

چهره فقیر هند
اما همه واقعیت هند، افزایش درآمد و ثروت نیست. هند چهره دیگری نیز دارد که فقر وجه بارز آن است. منتقدان وضعیت امروز هند می‌گویند که افزایش ثروت فوق‌العاده‌ این کشور در چند دهه گذشته به نابرابری اقتصادی میان شهروندان این کشور دامن زده است. براساس گزارش آکسفام، 10درصد از شهروندان هندی، 80درصد از ثروت این کشور را در اختیار دارند. این واقعیت را در خیابان‌های دهلی‌نو و دیگر شهرهای هند به خوبی می‌توان دید.
در کنار خانه‌هایی که مانند یک کاخ در خیابان‌ها و محلات شهرهای مختلف هند سر برآورده‌اند، خانه‌های فقیرنشین دیده می‌شوند. این خانه‌ها که گاه مساحت آن از چند متر تجاوز نمی‌کند، درست دیوار به دیوار خانه‌های اعیانی ثروتمندان هندی قرار دارند. بخشی از این شکاف اقتصادی و درآمدی ناشی از فرهنگ تاریخی شهروندان هندی است که فقر خود را یک اجبار طبیعی می‌دانند که راهی برای فرار از آن نیست. اعتقاد به پذیرش وضع موجود در میان شهروندان هند موضوعی پذیرفته شده براساس آیین هندو است. اعتراض مردمی علیه این وضعیت، کمتر دیده شده است.
آمار بانک جهانی در سال2017 نشان می‌داد که حدود 60درصد از جمعیت هند با درآمد روزی 3.1دلار زندگی می‌کنند. با این حال، طبق گزارش‌های جدیدتر این نهاد، فقر مطلق در هند از میزان  5.22درصد جمعیت در سال۲۰۱۱ به ۲.۱۰ درصد در سال۲۰۱۹ کاهش یافته است. با این حال، همچنان یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های امروز هند وجود جمعیت قابل‌توجهی در زیرخط فقر است؛ جمعیتی که شاید تعبیر خواب توسعه یافتگی را برای هند کمی دشوار کند.

بازی هند در شطرنج جهانی
صدای هند در نظام بین‌الملل تا پیش از استقلال به جایی نمی‌رسید و طبیعی بود که زیرسایه لندن جایی برای عرض اندام وجود ندارد. حتی پس از استقلال نیز برای سال‌ها روابط بین‌المللی هند با سیاست عدم‌تعهد گره خورده بود که میراثی از دوران نهرو بود. هند حتی امروز هم در نشست سران جنبش عدم‌تعهد شرکت می‌کند، اما کمتر کسی است که نداند دهلی‌نو با وجود آنکه خود را عضو سازمان عدم‌تعهد می‌داند، شریکی مهم برای واشنگتن به شمار می‌رود.
موقعیت جغرافیایی هند از نظر همسایگی با قدرت نوظهور دیگری به‌نام چین باعث شده تا برای هندی‌ها عدم‌تعهد از معنا خالی شود. هند و چین حتی طی یکسال گذشته در چند نوبت وارد درگیری نظامی در مناطق مرزی در ارتفاعات هیمالیا شدند، اگرچه این درگیری محدود باقی ماند. رهبران هند طی چند سال گذشته نشان داده‌اند که تمایل زیادی به ایفای نقش جهانی دارند. هندی‌ها در سال2017 با پرتاب 104ماهواره رکورد جهانی پرتاب ماهواره در یک سال را شکستند. با وجود یک ماموریت فضایی شکست خورده در سال2019، سازمان فضایی هند گفته که هدف بعدی‌اش اعزام انسان به ماه است؛ هدفی که به ارتقای جایگاه جهانی هند کمک زیادی خواهد کرد. فقط در سال2021 این کشور تقریبا 2میلیارد دلار برای برنامه فضایی خود هزینه کرده تا عزمش برای توسعه برنامه فضایی را نشان دهد. هندی‌ها حتی از ورزش نیز برای نمایش جهانی خود استفاده می‌کنند و مسابقات کریکت را به‌عنوان ورزش ملی خود معرفی کرده و میزبانی جهانی رویدادهای مرتبط با ورزش کریکت هستند.
اما هند برای ایفای نقش جهانی خود با چالش‌های متعددی نیز روبه‌روست. وجود جمعیت قابل توجهی از افراد زیرخط فقر در میان شهروندان هندی باعث شده تا به‌طور طبیعی گرایش به گروه‌های ملی‌گرا و تفکرات راستگرا در هند تقویت شود و دمکراسی هند نیز تحت‌الشعاع حاکمیت راستگرایان قرار گیرد. «حزب بهاراتیا جاناتا» به رهبری مودی طی بیش از 8سالی که قدرت را در هند در دست داشته، یک حزب ملی‌گرا با تفکرات پوپولیستی است. این حزب، با هدف حفظ قدرت، بر تمایلات ملی‌گرایانه تمرکز دارد و محدودیت‌های زیادی را برای غیرهندوها، به‌خصوص مسلمانان ایجاد کرده است. یک جامعه قطبی شده نتیجه این وضعیت است که در دل خود بحران‌های بیشتری را جای داده است. خشونت فزاینده علیه زنان و دختران باعث شده بارها نام هند در صدر اخبار جهان قرار گیرد. نظام قضایی هند برای مهار خشونت‌ علیه زنان آنقدرها کارآمد نیست و همین مسئله به‌گونه‌ای دیگر جامعه هند را به جامعه‌ای سراسر تبعیض علیه زنان تبدیل کرده است. در کنار اینها، برخورد حزب حاکم با روزنامه‌نگاران منتقد دولت، آینده‌ای مبهم پیش روی ارزش‌های دمکراتیک در این کشور قرار داده است. هند دومین کشور پرجمعیت جهان است اما اگر بخواهد جزو قدرتمندترین کشورهای جهان هم باشد، نیازمند عبور از چالش‌های جدی در 25سال پیش رو است. 

مکث
رشد ناسیونالیسم افراطی در هند
رشد افراطی گرایی در هند در قالب جنبش‌های ملی گرای هندو یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های جاری در این کشور است که از زمان قدرت‌گیری حزب بهاراتیا جاناتا تشدید شده است. 3‌طبقه مهم هند مانند برهمن‌ها (قبایل سنتی)، کشتریاها (قبایل جنگجو) و بانیاس (قبایل تجار) مهم‌ترین پشتیبانان حزب حاکم بهاراتیا هستند. این 3 طبقه اگرچه کمتر از ۱۵ درصد جمعیت هند را تشکیل می‌دهند اما بیشتر حیات فکری و امور مالی هند را در دست دارند و جذبِ پیام‌های عوام پسند حزب بهاراتیا پیرامون اسلام هراسی و عظمت هندو شده‌اند. دولت هند اعلام کرده که می‌خواهد تا سال۲۰۲۴ غربالگری جمعیتی را در کل هند اجرا کند و این شرایط ممکن است وضعیت بسیاری از مسلمانان این کشور را از نظر دارا بودن اسناد هویتی تحت‌تأثیر منفی قرار دهد.