شورشی که در خلق عالم است...

بهنام سلطانی

عزاداری محرم را باید یکی از آداب‌ و رسوم مهم در فرهنگ شیعه دانست. مطابق این سنت دیرینه، شیعیان هرسال در نقاط مختلف دنیا مراسم سوگواری شهادت حضرت امام‌حسین(ع) را برگزار می‌کنند. عزاداری محرم نه‌تنها در ایران که در بیشتر کشورهای مسلمان دنیا جزو آیین‌های مهم است و مردم هر کشور متناسب با فرهنگ و سنت‌هایی که از روزگار قدیم به‌جا مانده، این مراسم را برگزار می‌کنند. برگزاری مراسم سوگواری و یادبود حضرت امام‌‌حسین(ع) در جوامع مسلمان آن‌قدر اهمیت دارد که خیلی از مردم دنیا آن را نماد وحدت و همدلی مسلمانان به‌خصوص شیعیان می‌دانند و در مناسبات و مناقشات سیاسی آن را لحاظ می‌کنند. دانستن اینکه این مراسم در هر کشور با چه سبک و سیاقی برپا می‌شود هم خالی از لطف نیست؛ با این توضیح که ایران و عراق را به‌عنوان دو کشوری که پرشورترین عزاداری‌ها در آنها اتفاق می‌افتد و فراوان درباره‌اش گفته و نوشته شده، کنار گذاشته‌ایم تا  به کشورهای دیگر بپردازیم.

عزاداری با پیراهن سفید،ترکیه

96درصد جمعیت ترکیه را مسلمانان تشکیل می‌دهند و حدود 20میلیون نفر شیعه در این کشور زندگی می‌کنند. طبیعی است که در کشوری با این مختصات، مراسم مذهبی ازجمله مراسم سوگواری امام‌حسین(ع) یک سنت مهم باشد. در این کشور، شیعیان جعفری به نشانه عزاداری در دهه اول محرم لباس سیاه بر‌تن می‌کنند. نحوه پوشش شیعیان ترکیه در روزهای محرم کمی متفاوت است و در بعضی مناطق، مسلمانان روی لباس مشکی، پیراهن سفید می‌پوشند. در فرهنگ شیعیان ترکیه، پیراهن سفید، نمادی از کفن است که برتن دارند و در کنار آن نوارهای پارچه‌ای سبز و قرمز بر پیشانی خود می‌بندند. شیعیان از نخستین ساعات صبح در مراسم عزاداری دور هم جمع می‌شوند و زنجیرزنی می‌کنند و بعد از بجا‌آوردن این مراسم، نمایشی اجرا می‌کنند که تمثیلی از حادثه کربلاست. این نمایش نوعی تئاتر خیابانی با پیشینه تاریخی و مذهبی است. شیعیان ترکیه در دهه اول محرم، غذایی به نام «افشون» می‌پزند و بین مسلمانان پخش می‌کنند  که همان غذای نذری است.

شور حسینی در مناطق جنوبی،لبنان

برپایی مراسم عزاداری محرم در برخی کشورهای مسلمان نه به‌عنوان سنت که به یک نوع سبک زندگی بدل شده و شاید به همین دلیل حکومت‌ها نتوانسته‌اند تغییری در آن ایجاد کنند. نمونه‌اش مراسمی است که شیعیان لبنان هر ساله در روزهای محرم برپا می‌کنند. در این کشور معمولا حاکمیت با مسیحیان است و حاکمان همواره مراسم عزاداری و دیگر مراسم مذهبی را کنترل می‌کنند  اما شیعیان لبنانی با تأثیرپذیری از کشورهای نسبتا نزدیک یعنی ایران و عراق، مراسم عزاداری محرم را هر سال با‌شکوه‌تر از سال قبل برپا می‌کنند. دولت مسیحی لبنان هم با آگاهی از اهمیت این مراسم نزد شیعیان و به خواست جمعیت قابل توجه شیعه که در جنوب و حومه بیروت، جنوب لبنان و استان بقاع زندگی می‌کنند، در سال‌1973 روز دهم محرم را تعطیل رسمی اعلام کرد. در روز عاشورا، شیعیان لبنان که در نواحی جنوبی حضور بیشتری دارند، هیئت و دسته‌های عزاداری تشکیل می‌دهند و از کوچه‌ها و خیابان‌ها به سمت میدان‌های اصلی شهر همراه با زنجیرزنی و سینه‌زنی حرکت می‌کنند.

شبیه به ایرانی‌ها،بحرین

کشور بحرین در سال‌1350از ایران جدا شد و به‌طور رسمی اعلام استقلال کرد  اما مردم این کشور هنوز تحت‌تأثیر فرهنگ ایرانی قرار دارند و شیوه عزاداری آنها در‌ ماه‌محرم شباهت زیادی به مراسمی دارد که در ایران برپا می‌شود. بحرینی‌ها در نخستین روز محرم حسینیه‌ها را سیاه‌پوش می‌کنند و در محرم و صفر مراسم روضه‌خوانی در همین حسینیه‌ها برپا می‌شود. عزاداران بحرینی به سبک و سیاق ایرانی‌ها، از نخستین روز محرم، پرچم‌های سیاه همراه با شعارهای عاشورایی را در کوچه و خیابان نصب می‌کنند. مراسم عزاداری شیعیان بحرینی اینگونه است که صبح و شب به روضه‌خوانی و مرثیه‌خوانی می‌پردازند. دسته‌ها و هیئت‌های عزاداری در روزها و شب‌های هفتم، هشتم، نهم و دهم محرم، مراسم سینه‌زنی و زنجیرزنی را در کوچه‌ها و خیابان‌ها برگزار می‌کنند و پخش شربت و غذای نذری هم یکی دیگر از سنت‌های دیرینه‌ای است که هنوز در این کشور وجود دارد.

مناقب‌خوانی در محرم،افغانستان

تا قبل از دوران پادشاهی محمدظاهرشاه، عزاداری محرم در افغانستان ممنوع بود اما پس از سرنگونی حکومت پادشاهی، روز عاشورا تعطیل اعلام شد و شیعیان از آزادی عمل برای برپایی مراسم ویژه محرم برخوردار شدند. در دوره‌ای که برپایی مراسم سوگواری امام‌حسین(ع) در افغانستان ممنوع بود، شیعیان این کشور به‌خصوص اهالی منطقه «چندوال» در کابل، مجالس‌شان را در زیرزمین‌ها برگزار می‌کردند و بسیار مواظب بودند سربازان و افراد وابسته به دستگاه حکومتی به این موضوع پی نبرند. امروزه عزاداری در افغانستان به 2شکل سنتی و جدید انجام می‌شود؛ در عزاداری سنتی که در محله‌های قدیمی کابل رواج دارد، مراسم مناقب‌خوانی را اجرا می‌کنند که این مراسم از شب اول محرم در مکان‌هایی به نام سقاخانه اجرا می‌شود. نسل جدید هم با سبک و سیاق تازه‌ای مثل مداحی و زنجیر‌زنی و سینه‌زنی در حسینیه‌ها و مساجد به سوگواری می‌پردازند.

پیش به‌سوی امام بارگاه،پاکستان

مردم پاکستان از 12قرن پیش تاکنون مراسم سوگواری امام‌حسین(ع) را بر پا می‌کنند. در سال‌1288هجری شمسی، برپایی مراسم عاشورا و اربعین از سوی استعمارگران انگلیس در پاکستان ممنوع اعلام شد، اما استعمار هم نتوانست در برابر اراده شیعیان پاکستان برای برپایی مراسم سوگواری امام‌حسین(ع) خللی ایجاد کند. این مراسم این روزها با شور وصف‌ناپذیری در پاکستان برپا می‌شود و مردم این کشور به سنت‌های عزاداری در ‌ماه‌محرم وفادار مانده‌اند. مردم شهرهای کراچی، حیدرآباد، کوتری و تخته در روز عاشورا و اربعین حسینی غذاهای مختلفی مثل حلیم می‌پزند و بین عزاداران حسینی تقسیم می‌کنند. در شهر کوتری که 95درصد جمعیت آن را اهل تسنن تشکیل می‌دهند، مراسم عزاداری امام‌حسین(ع) با شکوه خاصی برگزار می‌شود و همه مسلمانان اعم از شیعه و سنی در روز عاشورا به‌سوی «امام بارگاه» که جایی برای برپایی مراسم اصلی است حرکت می‌کنند.

عزاداری در امام باره ها ،هند

شیعیان هند برای ماه‌های محرم و صفر احترام خاصی قائل هستند و در این 2ماه با سبک متفاوتی زندگی می‌کنند. ازجمله آداب و رسوم ویژه ماه‌های محرم و صفر در میان شیعیان هند این است که مراسم ازدواج برگزار نمی‌کنند و مردم ترجیح می‌دهند لباس نو بر تن نکنند. شیعیان هندی در ماه‌های محرم و صفر از برگزاری مراسم‌ شادی مثل جشن تولد هم پرهیز می‌کنند. زنان در این 2ماه، طلا و جواهر زینتی را کنار می‌گذارند و از پوشیدن لباس‌های پر‌زرق و برق خودداری می‌کنند. در فرهنگ شیعیان هند، اگر از اول محرم تا اربعین حسینی کسی بمیرد، به احترام امام‌حسین(ع) مراسم فرد فوت شده بعد از پایان‌ماه صفر برگزار خواهد شد. هندی‌ها مراسم‌ماه محرم را در «امام‌باره‌ها» که مکان‌هایی شبیه حسینیه‌ها در ایران است، برپا می‌کنند. امام‌باره‌ها در مناطق شیعه‌نشین مثل کشمیر، لاکنهو و امروهه که شیعیان در آن ساکن هستند، ساخته شده است. در روز عاشورا، شیعیان، اهل سنت و هندوها در امام‌باره‌ها به عزاداری می‌پردازند و فارغ از هر دین و آئینی با هم متحد می‌شوند.

سنت اهدای خون،آذربایجان

با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوری آذربایجان در سال‌1991مردم این کشور که سال‌های طولانی در کنج خانه‌ها و به‌طور مخفی مراسم سوگواری امام‌حسین(ع) را برپا می‌کردند، دوباره به مساجد و حسینیه‌ها برگشتند. مردم مناطق شیعه‌نشین آذربایجان از ابتدای محرم تا اربعین حسینی به موسیقی گوش نمی‌دهند. در این مناطق مراسم عروسی در ماه‌های محرم و صفر برگزار نمی‌شود. خانم‌ها موهایشان را رنگ نمی‌کنند و لباس‌های نو نمی‌دوزند و خانواده‌ها، تغییر مکان نمی‌دهند. مردم در روزهای تاسوعا و عاشورا لباس‌های رنگارنگ به‌خصوص لباس قرمز نمی‌پوشند. خانواده‌های مذهبی که توان مالی دارند سفره‌های احسان را پهن می‌کنند و در خانه‌ها مرثیه برگزار می‌شود. شیعیان آذربایجان از اسامی علی، حسن، علمدار، عباس، علی‌عباس، ذوالفقار، فاطمه، زینب، زهرا و سکینه برای کودکان متولد شده در‌ماه محرم استفاده می‌کنند. یکی دیگر از سنت‌های مردم آذربایجان در‌ماه محرم به‌ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا، اهدای خون توسط عزاداران است.