درس بگیریم از سیل

میثم قاسمی - کارشناس فرهنگی

سیل آمده است. این را همه می‌دانیم. خبرش را شنیده‌ایم و تصاویرش را دیده‌ایم. در کشوری مانند ایران که آب‌وهوایی به نسبت گرم و خشک دارد، باران‌های فصلی سیل‌آسا پدیده عجیبی نیست. ممکن است این باران‌ها و سیل‌ها هر سال رخ ندهند؛ اما هر نسل چندتا از آنها را در ذهن دارد. سیل، پدیده‌ای طبیعی است؛ اما تلفات و خسارات ناشی از آن، حاصل عملکرد ما انسان‌ها است. ساکنان فلات ایران به تجربه آموخته بودند از بارش‌های موسمی و سیل برای ذخیره آب در سرزمین کم‌بارش استفاده کنند؛ اما از زمانی که نابودی طبیعت جای هم‌زیستی با محیط‌زیست را گرفت، آموخته‌های گذشته به فراموشی سپرده شد.
این روزها که سیل در امامزاده داوود تهران متأسفانه خسارت‌های جانی و مالی فراوانی به جا گذاشته، برخی به یاد وقوع چنین حادثه‌ای در حدود ۷۰ سال پیش افتاده‌اند؛ اما برای یادآوری آنچه ما بر سر خود آورده‌ایم، لازم نیست به آن زمان برگردیم. سیل‌های سال ۶۶ در تجریش، سال ۸۰ در استان گلستان یا حتی خیلی نزدیک‌تر در فروردین ۹۸ در شیراز را بسیاری از ما به‌خاطر داریم. دستاورد ما از آن اتفاقات، غیراز جمع‌آوری گل‌ولای و به خاک سپردن قربانیان، چه بود؟ آیا آن حوادث باعث شدند ما دیگر در حریم رودخانه‌ها و مسیل‌ها- هرچند خشک باشند- خانه‌سازی نکنیم؟ آیا به‌صورت مرتب به فکر لایروبی رودخانه‌های فصلی هستیم؟ به‌نظر نمی‌رسد.
در همین سیل اخیر، مدیرکل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌ معدنی کشور گفته است علت بالازدن سیل در امامزاده داوود، تخریب کانال آب و عدم‌رعایت حریم آبراهه است. 
آیا فکر می‌کنیم وقوع سیل، زمان زیادی لازم دارد و مثلاً چند روز بارندگی منجر به آن می‌شود؟ در فیلم‌هایی که از سیل‌های مناطق مختلف گرفته شده، می‌بینیم که مردم باور نمی‌کنند سرعت و قدرت آب می‌تواند چقدر زیاد باشد. عده‌ای نشسته‌اند به تماشا، دیگری با خودرو به آب می‌زند، آن یکی می‌خواهد در سیل، آبتنی کند و...
پژوهشکده اقلیم‌شناسی ۶ سال قبل اعلام کرد در نتیجه تغییر اقلیم، ایران خشک‌تر و بارش‌های سیلابی بیشتر می‌شود. سازگاری با تغییر اقلیم یکی از ضروریات زندگی انسان‌ها است وگرنه خیلی سال قبل مانند دایناسورها منقرض می‌شدیم. با وجود این ما همچنان کوه‌ها و جنگل‌ها را می‌تراشیم، در مسیر رودخانه‌ها ساکن می‌شویم و باور نمی‌کنیم رخدادهای طبیعی در زمانی کوتاه، خسارت‌های زیادی به جا می‌گذارند.
ما انسان‌ها با دیگران رودربایستی داریم، خجالت می‌کشیم، مصلحت را رعایت می‌کنیم، برخی رشوه می‌گیریم، عده‌ای در مقابل زور کوتاه می‌آییم و... اما طبیعت هیچ‌کدام از اینها را ندارد و کار خودش را می‌کند. ما باید از آن درس بگیریم که انگار متأسفانه نمی‌گیریم و به قول رودکی: هرکه نامخت ازگذشت روزگار / نیز ناموزد ز هیچ آموزگار