همگرایی علیه نظم آمریکایی

روسای‎جمهور ایران و چین در روزهای اخیر طی گفت‎وگوی تلفنی یک‎ساعته، به بحث و تبادل‎نظر پیرامون موضوع‎های مهم دوجانبه، منطقه‎ای و بین‎المللی پرداختند؛ گفت‎وگویی که نقشی اساسی در نزدیک کردن هرچه بیشتر دیدگاه‌های دوطرف دارد و چشم‎انداز نوینی پیش‎روی توسعه مناسبات تهران و پکن ترسیم می‌کند.
به‎گزارش همشهری، این درحالی است که کارشناسان معتقدند روند رویدادهای منطقه‎ای و جهانی زمینه‎ساز هدایت ایران و چین به مسیر ائتلاف‎سازی در مقابل یکجانبه‎گرایی غرب شده‎ و تحولات ماه‌های اخیر نشان می‎دهد رویکرد «نگاه به شرق» دولت سیزدهم فضای مساعدی را برای همگرایی روزافزون تهران، پکن و مسکو به‎وجود آورده‎است؛ موضوعی که ابراز نگرانی مقام‎های غربی از چنین اتحادی دلیلی بر جهت‎گیری دقیق آن به‎شمار می‌رود.
حضور اخیر پوتین در تهران در هفته‌های اخیر از یک‎سو و رایزنی‎های مستمر ایران و چین برای توسعه مناسبات دوجانبه از شکل‎گیری پیوندهایی خبر می‎دهد که چه در قالب همکاری‎های دوجانبه و چه در بستر سازمان‎ها و اتحادیه‌های منطقه‎ای (مانند بریکس یا شانگهای)، مزیت‎های فراوانی برای همه طرف‎ها به‎همراه دارد.

همگرایی روزافزون
گذشته از مزایای بسیار در گسترش همکاری‎های دوجانبه و چندجانبه میان محور تهران- پکن- مسکو، مقابله با یکجانبه‎گرایی غرب و به‎ویژه آمریکا، از مهم‌ترین موضوع‎هایی است که ازسوی این کشور پیگیری می‌شود؛ رویکردی که در گفت‎وگوی تلفنی اخیر روسای‎جمهور ایران و چین نیز بسیار به چشم آمد.
سیدابراهیم رئیسی در گفت‎وگو با همتای چینی خود دخالت آمریکا در امور داخلی کشورها را در ادامه سیاست مخرب یکجانبه‌گرایی این کشور دانست که اکنون تهدیدی برای صلح و امنیت جهانی محسوب می‌شود؛ برهمین اساس هم بود که رئیس‎جمهور کشورمان احترام به حاکمیت ملی و حفظ تمامیت ارضی کشورها را از اصول بنیادین سیاست‎خارجی جمهوری اسلامی عنوان کرد و در این چارچوب، حمایت از سیاست «چین واحد» را سیاست قطعی و اصولی ایران دانست.
رئیسی همچنین ضمن تأکید بر عزم کشورمان برای توسعه همه‎جانبه روابط با چین، فارغ از تحولات بین‎المللی، همکاری مستقلانه و مبتنی بر منافع ملی کشورهای دارای حاکمیت را الگوی صحیح حکمرانی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی برشمرد و ضمن اشاره بر لزوم غلبه «عدالت» و «انصاف» در نظم نوظهور بین‎المللی، هرگونه تلاش آمریکا برای تکرار الگوی جنگ سرد در جهان را نشانه ضعف و افول آن قلمداد کرد.
رئیس‎جمهور کشورمان همچنین در واکنش به تحسین سیاست توسعه روابط و همکاری‌های جمهوری اسلامی ایران با همسایگان و دستاوردهای آن ازسوی همتای چینی‎اش، تأکید کرد: این رویکرد جمهوری اسلامی ایران بسترهای لازم برای امنیت و توسعه جمعی در غرب آسیا را فراهم آورده‎است و می‌تواند الگویی برای تقویت اعتماد سیاسی و توسعه اقتصادی منطقه باشد.
استقبال از بسط همکاری‌های چندجانبه اقتصادی در بستر ترتیبات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، مانند سازمان همکاری شانگهای و گروه بریکس و همچنین توافق درباره راهکارهای توسعه و تسریع در روند اجرایی شدن برنامه همکاری جامع ۲۵ساله از دیگر موضوع‎هایی بود که در این گفت‎وگوی یک‎ساعته مورد تأکید دوطرف قرار گرفت.

مخالفت چین با یکجانبه‌گرایی
رئیس‎جمهور چین نیز در دومین گفت‎وگوی سران 2کشور در دولت سیزدهم، از همکاری ایران و چین در عرصه بین‎المللی و حمایت متقابل 2کشور از مواضع یکدیگر در عرصه‎های منطقه‌ای و بین‎المللی قدردانی و تأکید کرد که چین مخالف سیاست فشار و یکجانبه‎گرایی است.
شی جین پینگ همچنین با تأکید بر اهمیت استراتژیک روابط چین و ایران و نیز اهتمام کشورش بر تقویت و توسعه همکاری‌های کلیدی، راهبردی و امنیتی 2کشور، به‎ویژه در حوزه تجاری، اقتصادی، زیرساختی و انرژی اضافه ‎کرد: اجرایی شدن سند جامع همکاری‌های ۲۵ساله 2کشور گامی بزرگ در این زمینه است و بر همین مبنا، دستورهای لازم برای توسعه روابط همه‎جانبه استراتژیک با ایران، ازجمله در عرصه اقتصادی را صادر می‎کنم.

ساختار نظام جهانی بر سر پیچ تاریخی
یک کارشناس مسائل بین‎الملل با اشاره به گفت‎وگوی تلفنی اخیر روسای‎جمهور ایران و چین و اهمیت راهبردی آن به همشهری گفت: واقعیت این است که ساختار نظام بین‎الملل و به‎طورکلی جهان در آستانه یک پیچ تاریخی قرار دارد؛ پیچی که اتفاقا می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
نوذر شفیعی با بیان اینکه جهان در حال ‌گذار است و ما در چنین دوره‎ای به‎سر می‎بریم، افزود: شواهد موجود گویای این نکته مهم است که ساختار نظام بین‎الملل در شرایط تغییر و تحول قرار گرفته‎است؛ یعنی ساختار نظام جهانی از حالت «تک‌قطبی» به‎سوی «دوقطبی» یا «چند قطبی» در حال دگرگونی است و شاهد ظهور قدرت‎های جدیدی در سطح این ساختار هستیم که نقش تعیین‎کننده آنها روزبه‎روز افزایش می‎یابد.
وی افزود: ساختار نظام بین‎الملل، از زمان شکل‎گیری دولت - ملت‎ها تاکنون، 16دوره ‌گذار را تجربه کرده است‎؛ از این تعداد، 12دوره‌ گذار با جنگ همراه بوده‎‎ است. بنابراین با توجه به تحولات جاری در سطح نظام جهانی شاید بتوان این‎گونه تحلیل کرد که اکنون در چنین شرایطی یا حداقل قبل‎ از آن به‎سر می‎بریم که وضعیت خطرناک و پرمخاطره‎ای محسوب می‌شود.
شفیعی با تأکید بر اینکه قدرت چین درحال نزدیک شدن به آمریکاست، ادامه داد: با توجه به این موضوع آمریکایی‎ها ممکن است به بهانه بحث تایوان، جنگی به راه انداخته و پکن را درگیر معادلات جدیدی کنند و درواقع مانع قدرت‎گیری مضاعف چین در برابر هژمون آمریکا شوند.
وی عنوان کرد: در چنین شرایطی است که همه کشورها، اعم از کوچک و بزرگ، می‎کوشند با نگاه به آینده، خود را برای مواجهه با شرایط جدید و تحولات نوین آماده کنند و نوعی هم‎سازی مؤثر در این عرصه به‎وجود آورند تا منافع‎شان دستخوش تندبادهای تحول ساختاری نشود.

توسعه روابط راهبردی ایران

این استاد دانشگاه در حوزه روابط بین‎الملل افزود: براساس شرایط پیش‎گفته در ساختار نظام بین‎الملل هم شاهد نوعی بازگشت آمریکا به خاورمیانه هستیم که سفر اخیر بایدن به منطقه نمودی از آن به‎حساب می‎آید. ازسوی دیگر حضور فعال‎تر قدرت‎های بزرگ در آفریقا نیز در این راستا قابل ارزیابی است.
شفیعی ادامه داد: در چنین وضعیتی «عضوگیری»، «ائتلاف‎سازی» و «تعیین‌تکلیف سیاست‎خارجی» ازجمله راهبردهایی است که در دستورکار همه کشورها قرار می‎گیرد. با توجه به این موضوع، می‌توان این‎گونه تحلیل کرد که ایران یکی از مسیرهای قطعی خود را در نظم نوین جهانی مشخص کرده‎است؛ گسترش همکاری‎ها و مناسبات راهبردی با چین و روسیه را در همین راستا باید تحلیل کرد. وی تأکید کرد: برهمین اساس همکاری‎های ایران با روسیه و چین در قالب قراردادهای 20و 25ساله تنظیم شده‎است؛ موضوعی که گویای روابط باثبات و طولانی‌مدت بوده و اهمیت راهبردی بسیاری دارد و درعین‎حال عنوان آن «توافقنامه مشارکت استراتژیک جامع» انتخاب شده‎است. شفیعی افزود: در اینجا «مشارکت» یعنی برابری، «استراتژیک» گویای اهمیت موضوع است و «جامع» نیز معنای «دربردارنده همه ابعاد» را در خود نهفته دارد؛ بنابراین مشاهده می‎کنید که این کشورها عملا درحال گام برداشتن در مسیر «آینده» هستند. اکنون اهمیت توسعه روابط ایران و چین بیش ‎از پیش نمایان می‌شود.

چین؛ قطب مهم آینده
نوذر شفیعی به اهمیت گسترش مناسبات با چین اشاره کرد و گفت: اکنون بسیاری از تحلیلگران به این نتیجه رسیده‌اند که پکن قدرت مهم آینده است. این کشور براساس برنامه «ساخت چین 2025» به موتور تولید جهان تبدیل می‌شود و براساس استراتژی‎های تدوین شده خود، در قامت «قطب مهم جهان» نقش‎آفرینی خواهد کرد.
شفیعی با بیان اینکه با توجه به چنین شرایطی، کشورها نسبت به توسعه روابط با چین تمایل روزافزون دارند، افزود: ازسوی دیگر قدرتی مانند چین، برای گسترش روابط خود دارای مبناهایی است؛ از قبیل اینکه کشور مقابل در یک موقعیت ژئوپلیتیک قرار دارد یا نه؛ چنین کشوری برای پکن اهمیت راهبردی بسیاری دارد. وی ادامه داد: همچنین چینی‎ها درنظر می‎گیرند که کشور مقابل از منابع غنی برخوردار است یا نه؟ «منابع مالی قوی» و «بازار مناسب» نیز از دیگر شاخص‎هایی به‎حساب می‎آید که چینی‎ها برای گسترش مناسبات راهبردی با یک کشور مدنظر قرار می‎دهند. اینها موضوع‎هایی است که اولویت کشورها در سیاست‎خارجی چین را مشخص می‌کند. اینها اجزای یک تحلیل است که دلیل اهمیت روابط تهران - پکن را توضیح می‎دهد.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: با توجه به موارد پیش‎گفته، می‌توان گفت از نگاه پکن، جمهوری‎اسلامی شریکی بسیار مهم برای این کشور محسوب می‌شود.

اتئلاف در مقابل نظم لیبرالی
شفیعی به ائتلاف‎سازی ایران، روسیه و چین باهدف مقابله با یکجانبه‎گرایی غرب و به‎ویژه آمریکا نیز اشاره کرد و گفت: در طول تاریخ هرگاه یک قدرت در سطح جهانی قد علم کرده و به قدرت برتر تبدیل شده، سایر قدرت‎ها به‎صورت یکجانبه یا چندجانبه علیه او وارد عمل شده‎اند تا قدرت و رفتارش را متعادل کنند؛ بنابراین همگرایی روزافزون ایران، روسیه و چین برای مقابله با یکجانبه‎گرایی آمریکا روندی طبیعی است.
شفیعی افزود: نظم لیبرالی که آمریکا در ساختار جهانی ایجاد کرده و به‎شدت از آن محافظت می‌کند تا تداوم یابد، رویکردی نیست که مورد قبول بسیاری از قدرت‎های دیگر باشد؛ بنابراین یکی از مهم‌ترین دلایل شکل‎گیری چنین اتحادها و ائتلاف‎هایی این است که قدرت‎های موجود در سطح جهان در قدرت هژمون و نظم پدید آمده ازسوی او ناراضی و به‎دنبال تحول در چنین وضعیتی هستند. وی اضافه کرد: با توجه به این، می‌توان چنین تحلیل کرد که اتحاد راهبردی ایران، روسیه و چین و ائتلاف‎هایی از این دست، منطق تاریخ است و ریشه‌های آن را باید در رفتارهای هژمون مسلط جست‎وجو کرد.

مکث
 نگرانی آمریکا از توسعه روابط ایران و چین

سفیر سابق جمهوری‎اسلامی در چین درباره گام‎های تهران و پکن برای توسعه مناسبات دوجانبه به همشهری گفت: 2کشور ایران و چین در شرق و غرب آسیا، علاوه‎بر برخورداری از روابط مستمر دوجانبه، از گذشته‌های دور به اشکال مختلف دارای تأثیرگذاری قابل‎توجهی در مناسبات منطقه‎ای بوده‎اند که اکنون شاهدیم وارد مرحله نوینی شده‎است. جواد منصوری افزود: نکته اینجاست که روابط و مناسبات دوجانبه ایران و چین معمولا مورد توجه قدرت‎های دیگر و به‎ویژه آمریکا بوده و آنها همواره روابط 2کشور را با حساسیت ویژه‎ای پیگیری کرده‎اند؛ حساسیتی که پس‎از پیروزی انقلاب اسلامی نیز با شدت بیشتری وجود داشته است. وی با بیان اینکه روابط ایران و چین با توجه به مشترکات موجود، در زمینه‌های مختلف همواره روبه توسعه بوده و زمینه‎ساز شکل‎گیری دیدگاه‌های مشترک در مسائل منطقه‎ای و جهانی شده‎است، ادامه داد: با وجود این گسترش مناسبات پکن - تهران در شرایط امروز منطقه از اهمیت دوچندانی برخوردار است؛ چراکه شاهدیم آمریکایی‎ها در شرق آسیا و همچنین خاورمیانه درحال شکل‎دهی بحران‎های جدید و تنش‎های روزافزون هستند. منصوری با بیان اینکه با توجه به تحولات کنونی، آمریکایی‎ها اصرار دارند روابط ایران، روسیه و چین به کمترین سطح برسد، عنوان کرد: اخیرا برخی مقام‎های آمریکایی به‎صراحت گفتند که نگران توسعه چنین روابطی هستند. علاوه‎براین در هفته‌های گذشته موضوع تایوان شرایط جدیدی را به‎وجود آورده‎است؛ آمریکایی‎ها از یک‎سو می‎خواهند سطح تنش را با چین افزایش دهند و ازسوی دیگر مانع افزایش همکاری‎های تهران و پکن شوند. سفیر سابق ایران در چین با تأکید بر اینکه آمریکا می‎کوشد در روابط ایران و چین اخلال ایجاد کند، عنوان کرد: با وجود این دیپلماسی منطقه‎ای دولت سیزدهم با گام‎های موفقی همراه بوده‎است. ظرفیت‌های همکاری میان تهران و پکن بیش‎از آن چیزی است که اکنون وجود دارد. منصوری با بیان اینکه حمایت ایران و چین از یکدیگر باید در صحنه جهانی نمود داشته باشد، اضافه کرد: گفت‎وگوی تلفنی اخیر روسای‎جمهور 2کشور در این راستا قابل تفسیر است و دوطرف تأکید کردند که محدودیتی در توسعه مناسبات دوجانبه ندارند.