حسین آخانی؛ استاد دانشگاه تهران
سیلابهای اخیر در ایران یادآور سیلابهای موسمی یا همان پدیده مانسون است که درگذشته نیز در ایران سابقه داشت. سیل امامزاده داوود در سال 1333در 5مرداد اتفاق افتاد و سیلاب تجریش هم در 4مرداد 1366رخ داد. در استان گلستان 20مردادماه 1380سیلاب سهمگین جاری شد. وقوع سیلابهای تابستانی از خصوصیات بارز فلات ایران است. در سال‌های اخیر به‌دلیل تغییرات اقلیمی بارش باران با وقوع پدیده مانسون به‌دلیل گرمایش جهانی ناشی از افزایش گازهای گلخانه‌ای در ایران و جهان افزایش یافته است. در 20سال اخیر نیز وقوع سیلاب افزایش یافته است. چون بادهای موسمی نیز بیشتر به طرف شمال کشیده می‌شوند. در ایران آب و هوای قاره‌ای وجود دارد و وضعیت آب و هوا غیرقابل پیش‌بینی می‌شود، باید مدیریت سرزمینی را جدی گرفت تا خسارات ناشی از جاری شدن سیلاب‌ها بیشتر نشوند. تأکید نگارنده آن است که بیشترین راه حفاظت در برابر سیلاب‌هایی که در جریان است، بازگشت رودخانه‌ها به شرایط طبیعی خود است. در سال‌های متمادی، با دخالت‌های بی‌رویه در ساختار رودخانه‌ها، همچون فعالیت‌های مرتبط با جاده کشی و از بین بردن پوشش گیاهی یا برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه‌ها و ایجاد سدهای بزرگ و کوچک بسیار که برخی از آنها زیر عنوان فعالیت آبخیزداری و توسط سازمان منابع طبیعی احداث شده که فجایع زیادی را در برخی از مواقع ایجاد کرده است. در استان گلستان تاج سدی که به‌دلیل سیلاب پُر شده بود شکست. این سد را هم جهاد سازندگی احداث کرده بود. اخیرا نیز فیلم‌ها و تصاویری که از سیلاب‌ها منتشر می‌شود به وضوح مشخص می‌کند که بسیاری از سدهای کوچک به‌دلیل سیلابهای موسمی شکسته شده‌اند و حجم زیادی از رسوبات کف آنها همراه با جریان سیلاب حمل می‌شود و همین موضوع تبدیل به یک فاجعه اصلی در جریان سیلابی در مسیر می‌شود. نکته مهم دیگری که نگارنده بارها بر آن تأکید داشته و دارد، آن است که متأسفانه به‌دلیل اینکه نظام حمل‌ونقل عمومی در ایران چندان قوی نیست و قیمت بنزین هم از آب ارزان تر است؛ مردم تشویق به استفاده از خودروهای شخصی خود می‌شوند؛ به‌خصوص در فصل تابستان افزایش حجم تردد خودروهای شخصی برای انجام سفرهای تابستانی می‌تواند خطرات جانی زیادی برای مردمی که در سفرها کنار رودخانه‌ها و نقاط طبیعی در معرض سیلاب تجمع می‌کنند، برای آنها ایجاد کند. چون بیشتر مسافران خودرویی تمایل دارند در کنار رودخانه‌ها اتراق کنند. آنچه در سیلاب استهبان شیراز دیدیم، دقیقا منشأ همین خطراتی است که ذکر شد. با توجه به جریان‌های اخیر ناشی از گرمایش زمین به‌دلیل گازهای گلخانه‌ای و تغییرات اقلیمی که دامنه آن ایران را نیز درگیر پدیده‌های آب و هوایی و سیلابهای متعدد کرده است، نیاز به تفکر سیستمی بیش از گذشته مورد توجه است. در این دیدگاه، باید رفتار خود با طبیعت را اصلاح کنیم و هرگونه فعالیتی که ردپایی سخت و خشن در مسیر و بستر رودخانه‌ها ایجاد می‌کند متوقف شود. وگرنه درصورت تداوم همین روند فعلی سیلاب‌ها، در هر فصلی از سال که جاری شوند منشأ فجایع و خسارات فراوانی خواهند شد.
ایران سیل‌خیز و تفکر سیستمی
در همینه زمینه :
