نفرآباد در مسیر تحول

محمد سرابی-روزنامه‌نگار

خانه‌های ریز و درشت که زمانی ساکنانی داشتند حالا تبدیل به زمین‌های بزرگ و کوچک آسفالتی شده‌اند که تکه‌تکه در کنار هم قرار گرفته‌اند. بعضی از خانه‌های کوچک و قدیمی هنوز سرپا هستند و پشت در‌های کوچک و دیوار‌های سیمانی هنوز هم کسانی زندگی می‌کنند. بین این زمین‌های صاف شده و خانه‌های باقیمانده، آپارتمان‌های نوساز هم دیده می‌شود که نمای سنگ تراورتن دارند.
بافت قدیمی اطراف حرم عبد‌العظیم حسنی(ع) که به نام نفر‌آباد شناخته می‌شود مدتی مخروبه ماند اما نه خرابه‌ای که سنگ و خاک داشته باشد. رفتگران زمین‌ها را جارو زده‌ و تمیز کرده‌اند. ایستگاه پلیس هم مستقر شده است تا جرمی رخ ندهد. شهرداری دیوار‌ها را رنگ کرده است. تا قبل از ساعت 6و 7عصر که شدت آفتاب داغ کم می‌شود، کوچه‌ها خلوت هستند.
از سمت جنوب که به حرم نزدیک شوید مینی‌بوس‌های قدیمی بنز را می‌بینید که منتظر مسافر‌های ورامین هستند. حوض و فضای سبز بزرگ و طولانی، راه را به سمت گنبد‌های فیروزه‌ای و طلایی حرم نشان می‌دهد. در سمت راست ورودی‌های جنوبی زنانه و مردانه و امانت‌سرا، در بیمارستان مجاور حرم قرار دارد که خودرو‌ها از آن عبور می‌کنند. از همان طرف می‌شود پیاده و پس از طی کردن مسیری، به سمت شمال حرم و بازار رسید. این مسیر هم پر از همان خانه‌هایی است که تبدیل به تکه‌های زمین‌ آسفالت شده‌اند و آثار دیوار‌ها و پستی و بلندی از خانه‌های سابق باقی مانده است. نقشه تخریب و ساخت این خانه‌ها به شکل نیمه‌تمام اجرا و منجر به این شرایط خاص شده است. بازار سرپوشیده شمال حرم که اهالی شهرری همچنان به آن «سید‌الکریم» می‌گویند، به همان شکل قدیمی باقی مانده است و مغازه‌ها و دالان‌ها و سرا‌ها مانند گذشته هستند. به سمت شمال، بازار تمام می‌شود و خیابان حرم که نوسازی شده است و در هر دو طرف مغازه‌‌‌دارد، آغاز می‌شود که تا میدان و ابتدای خیابان رازی ادامه پیدا می‌کند.
بخش بزرگی از محله 13هکتاری نفر آباد در شرق حرم قرار دارد و سال‌هاست که اهالی این محدوده منتظر مشخص شدن وضعیت طرح و شکل نهایی آن هستند. مدتی پیش شهر‌دار تهران در دیدار با متولی حرم عبد‌العظیم حسنی(ع) طرح‌های ساخت‌وساز و بهسازی اطراف حرم را بررسی کردند. شهردار تهران در این دیدار گفت: تهران بسته‌ای از شرایطی است که در آن بی‌عدالتی، ناپایداری، بی‌هویتی و... نهفته است اما به لطف خدا ناظر به نوسازی شهری حول محور حمل‌ونقل، بازطراحی بر مدار توزیع خدمات، ایمنی و بازسازی چشم‌انداز تهران روشن است. علیرضا زاکانی با تأکید بر این مطلب که هیچ قفل و بن‌بستی در شهر تهران وجود ندارد و می‌توان در این کلانشهر اقدام‌های جدی و بزرگ انجام داد، افزود: ری قبله تهران است و باید در مدیریت شهری پایتخت ادای دین به قبله تهران انجام شود.

طرح 15ساله
نفر‌آباد از سال‌85به‌صورت کاملا فریز (محدودیت ساخت‌وساز برای مالکان، همزمان با اجرا نشدن پروژه‌های عمرانی کلان) شده بود و برنامه شهرداری این بود که کل محله را تملک و تخریب کند. تا سال91حدود 200پلاک در آن محله خریده و تخریب و به حال خود رها می‌شود. در سال91برنامه خرید املاک تغییر می‌کند اما محله از فریز خارج نمی‌شود و پلاک‌های تملک شده هم تعیین تکلیف نمی‌شوند. این کار باعث می‌شود که فضای بی‌دفاع شهری و شرایط نامناسب اجتماعی در آن ایجاد شود.
در سال 98پروژه نفرآباد به سازمان نوسازی شهر تهران محول شد تا برنامه بازآفرینی برای آن طراحی شود. هدف از این برنامه هم احیای هویت تاریخی این محله بود. طرح در اواخر سال 99به تصویب کمیسیون ماده 5(مرجع بررسی طرح‌های توسعه شهر و تغییرات کاربری) رسید. ابلاغ این طرح باعث خروج محله از فریز در ابتدای سال1400شد. در این طرح 2موضوع به‌صورت موازی مطرح شده بود؛ یکی اینکه مالکان امکان ساخت‌وساز داشته باشند و دوم اینکه زمین‌های تملک شده‌توسط شهرداری تعیین تکلیف شوند.
به‌دلیل مجاورت با حرم فقط امکان 3طبقه ساخت‌وساز وجود داشت و این کار برای مالکان سودی نداشت. این مشکل در شورای شهر هم مطرح شده بود. بعد از گفت‌و‌گو‌هایی که با میراث فرهنگی انجام شد امکان ساخت 4طبقه برای مالکان فراهم شد. با شرایط جدید، تمام طرح مربوط به اطراف حرم دوباره باز‌نگری و به کمیسیون ماده5ارسال شد. درصورت ابلاغ امکان ساخت 4طبقه فراهم می‌شود. از طرف دیگر در بودجه سال گذشته کشور، امکان انتشار اوراق مشارکت برای نوسازی محدوده‌های اطراف حرم‌های مطهر در چند شهر ایران دیده شده بود. 3شهر دیگر که می‌توانند از این اوراق استفاده کنند مشهد و شیراز و قم هستند. با مجوز شورای شهر، وزارت کشور و بانک مرکزی، امکان انتشار 250میلیارد تومان اوراق مشارکت برای این محدوده وجود دارد. انعقاد قرارداد با بانک عامل در حال انجام است و در تابستان امسال این اوراق هم منتشر می‌شود.
بر این اساس حدود 20پروژه در زمین‌های متعلق به شهرداری اجرا خواهد شد. پیش‌بینی این است که تا پایان امسال وضعیت محله نفر‌آباد تغییر می‌کند و پروژه‌های عمرانی اجرا خواهند شد و در 3سال آینده همه اراضی متعلق به شهرداری تعیین تکلیف خواهد شد.

مکث
نفرآباد در شمایل جدید

پروژه قبلی نفرآباد قرار بود این محدوده را کاملا تخریب و براساس معماری ایرانی- اسلامی بازسازی کند. اگرچه این طرح دیگر اجرا نمی‌شود اما در طرح کنونی محله نفرآباد هم توجه به نیاز‌های یک محله سنتی دیده شده است که بخشی از آن شامل این موارد می‌شود.
 * 10پروژه مسکن الگو
 * 5پارکینگ زیرزمینی
 * مراکز خدمات اجتماعی
 * زائرسرا
 * تکیه
 * زورخانه
  *بوستان