نگاه
شناخت عوامل آلودگی هوا و عدم‌اجرای مصوبات
محمدمهدی میرزایی‌قمی -مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران
با توجه به اینکه یکی از مهم‌ترین معضلات شهر تهران از سالیان گذشته آلودگی هوا بوده است، ضروری بود تا هرچه سریع‌تر برای کنترل این مسئله، سیستم مدیریت کیفیت هوا پیاده‌سازی و سامانه پیش‌بینی آلودگی هوا که یکی از مهم‌ترین اجزای سیستم مدیریت کیفیت هوا محسوب می‌شود، در دستور کار قرار گیرد و راه‌اندازی شود.
راه‌اندازی این سامانه اما امر بسیار دشواری بود، چرا که چنین سامانه‌ای از اجزای مختلفی ازجمله سیاهه انتشار، مدل پیش‌بینی هواشناسی و مدل پیش‌بینی کیفیت هوا، تشکیل شده است و تا آن زمان هیچ‌کدام از این اجزا برای شهر تهران به‌صورت کاربردی، پیاده‌سازی نشده بود. از طرف دیگر، پیاده‌سازی هر کدام از این 3جزء، نیازمند دانش، تخصص و سرمایه‌گذاری چندساله بود.
با وجود تمام این چالش‌ها و به‌رغم اینکه تا آن زمان، تجربه موفقی در این زمینه در کشور وجود نداشت، شرکت کنترل کیفیت هوا از دانشگاه‌های معتبر کشور، شرکت‌های دانش‌بنیان و مشاوران بین‌المللی کمک گرفت تا بتواند برای نخستین‌بار در کشور به این مهم دست پیدا کند.
در گام اول، پروژه‌هایی با دانشگاه‌های طراز اول کشور ازجمله دانشگاه تهران و دانشگاه صنعتی شریف تعریف شد. برخی از این پروژه‌ها، موفقیت‌آمیز بودند و توانستند بخشی از نیازهای موجود در مسیر دستیابی به سامانه پیش‌بینی کیفیت هوا را برطرف کنند اما بعضی از آنها با شکست مواجه شدند که البته در تعریف پروژه‌های پژوهشی-کاربردی، امری طبیعی است. این شکست‌ها اما سبب نشد تا شرکت کنترل کیفیت هوا در این مسیر، متوقف شود و هر شکستی به تجربه‌ای برای پیشبرد هدف پیش‌بینی شد.
سرانجام پس از 3سال تلاش و پژوهش علمی، نخستین نسخه از سیاهه انتشار شهر تهران، نخستین سامانه پیش‌بینی هواشناسی ریزمقیاس و نخستین سامانه بومی مدل‌سازی کیفیت هوای شهر تهران راه‌اندازی شد که 3جزء اصلی سامانه پیش‌بینی کیفیت هوای شهر تهران هستند.
دستیابی به این هدف با چالش‌ها و سختی‌های فراوانی همراه بود. حجم بسیار زیادی از اطلاعات، مورد نیاز بود و مطالعات پژوهشی بسیاری می‌طلبید.
به‌عنوان نمونه، برای دستیابی به سامانه پیش‌بینی هواشناسی شهر تهران، ابتدا مدل پیش‌بینی هواشناسی برای یک بازه زمانی 20ساله در گذشته و در حالت‌های مختلف آزموده شد تا بهترین تنظیمات ممکن برای شهر تهران به‌دست آید و نتایج آن قابل‌اتکا باشد.
تدوین سیاهه انتشار به حجم بسیار زیادی از اطلاعات در مورد منابع آلاینده شهر تهران که هر کدام در اختیار دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف بود، نیاز داشت. اقناع دستگاه‌های ذیربط و جمع‌آوری این اطلاعات، نزدیک به یک‌سال زمان برد و در نهایت، تبدیل پروژه‌های پژوهش‌محور به یک محصول یکپارچه، کاربردی و اجرایی که بتوان همه روزه به‌صورت اتوماتیک و برای اهداف مختلف از آن استفاده کرد، امری دشوار بود.
بدیهی است که هیچ‌وقت نخستین نسخه، بهترین و کامل‌ترین نسخه نیست اما مشکلی که بیش از 20سال گریبان شهر تهران را گرفته بود، و آن هم نبود یک سیستم مدیریتی و تصمیم‌ساز در زمینه آلودگی هوا بود، سرانجام حل شد.
یادمان نرفته است که در سال‌های گذشته، در مواقع اضطرار کیفیت هوا، هر مسئولی انگشت اتهام خود را به یک سمت و سویی نشانه می‌رفت و بدون اینکه از این جدال‌ها، نتیجه‌ای برای شهر تهران حاصل شود، موضوع تا سال بعد به حال خود رها می‌شد اما سال‌هاست که این شرایط تغییر کرده است.
هم‌اکنون، منابع اصلی آلودگی هوا مشخص هستند و سهم هر کدام در کیفیت هوا به‌صورت کمّی تعیین شده است. براساس این سهم‌بندی‌ها، قوانین و ضوابط جدید تصویب شده است و از این‌رو هم‌اکنون، مسئله آلودگی هوای شهر تهران، عدم اجرای مصوبات است، نه عدم شناخت عوامل اصلی و سهم آنها. همین پیشرفت هر چند کوچک، مرهون دستیابی به تنها سیاهه انتشار و سامانه پیش‌بینی کیفیت هوا در شهر تهران است که به ناچار، برای سایر شهرها و کلانشهرهای آلوده کشور نیز باید مورد استفاده قرار گیرد. البته مشابه مسائل دیگر، همواره منتقدانی هستند که هیچ‌گاه زحمتی برای طی کردن این مسیر پرفراز و فرود چند ساله نکشیده‌اند و اطلاعی از پیچ و خم‌های آن ندارند اما بعد از اینکه کار به نتیجه رسیده و به مقصد می‌رسد، شروع به انتقاد می‌کنند و این نوع برخورد با موضوع، یادآور ضرب‌المثلی است که می‌گوید: معما چو حل گشت، آسان شود! در تمام این مسیر، شرکت کنترل کیفیت هوا همواره تلاش کرده است تا دستاوردها و تجربه‌های خود را از راه‌اندازی نخستین سامانه بومی پیش‌بینی کیفیت هوا در کشور به‌صورت شفاف و در قالب گزارش‌ها و مقالات علمی، شرکت در کنفرانس‌های علمی به اصحاب رسانه، پژوهشگران و عموم شهروندان منتقل کند، چرا که برداشتن گام اول در مسیر حل این معمای چندین ساله، اهمیت بسزایی داشت اما مهم‌تر از آن، ایجاد تصویری شفاف برای پژوهشگران و دست‌اندرکاران سایر شهرها و کلانشهرهای آلوده کشور بود تا بتوانند در مسیر رشد و بهبود پیوسته این سامانه و پیاده‌سازی چنین سیستمی برای سایر کانون‌های جمعیتی کشور که با چالش آلودگی هوا دست و پنجه نرم می‌کنند، قدم بردارند.
