چرا آموزش زنان مهم است؟

مه‌لقا کاشفی*

دانشجوی دانشگاه کمبریج در انگلستان بودم که فعالیت‌های محیط‌زیستی خود را با یک انجمن محلی آغاز کردم. تازه‌ترین مقاله‌های علمی انگلیسی‌زبان توسط من به فارسی ترجمه می‌شد و از مجله کیهان علمی و دیگر نشریات دهه 70کشور سر درمی‌آورد. سال ۷۴، مدت زیادی از فعالیت‌ جمعیت زنان مبارزه با آلودگی‌های محیط‌زیست نمی‌گذشت که من در بازگشت به تهران، با آن آشنا شدم. گزارش فعالیت‌های این جمعیت تازه‌تاسیس را در روزنامه همشهری خوانده بودم.
سال ۷۴ بود و در روز هوای پاک، این انجمن تعدادی از دانش‌آموزان را برای توجه به موضوع آلودگی هوا و فرهنگسازی به فضاهای عمومی شهر دعوت کرده بود. یادم هست این کار خانم ملاح و انجمن، سروصدای زیادی در رسانه‌ها به پا کرد و حتی در خارج از ایران هم بازتاب خوبی داشت. با روزنامه همشهری تماس گرفتم و نام و نشان انجمن را پرسیدم. دوستی و آشنایی من با خانم مه‌لقا ملاح از همان زمان آغاز شد و تا آخرین لحظات حیات او ادامه پیدا کرد.
آنچه باعث شده بود که این دوستی چنین پایدار ادامه پیدا کند، علاوه بر وجود دغدغه‌های مشترک محیط‌زیستی بین ما، نکته‌بینی و اندیشه‌ورزی مه لقا ملاح بود.
او معتقد بود زنان عامل اصلی ایجاد زندگی در هر محیطی هستند؛ برای همین می‌توانند اثرگذار باشند. مدیریت خانه‌ها در جامعه ما بر عهده زنان است و آنها اگر آموزش لازم را دیده و آگاهی داشته باشند می‌توانند مواردی مثل تفکیک زباله از مبدأ و تلاش برای کاهش آلودگی را به اعضای خانواده خود آموزش دهند.
دلایل اجتماعی، تاریخی و فرهنگی بسیاری باعث شده تا در جامعه ما زنان مسئولیت‌پذیری بیشتری نسبت به مردان داشته باشند. البته این موضوع مسئله‌ای کاملاً کلی است و می‌تواند مثال‌های نقض زیادی داشته باشد. از طرف دیگر در بسیاری از جوامع شاهد این موضوع یعنی مسئولیت‌پذیری اجتماعی بیشتر از سوی زنان هستیم. شاید دلیل این مسئله اشتراکات تاریخی جوامع در طول دوران شکل‌گیری و رشد تمدن‌ها باشد. به هر حال می‌توان این ادعا را مطرح کرد که زنان در اغلب کشورهای دنیا مؤثر‌ترین افراد خانواده برای آموزش و فرهنگسازی‌ هستند.
زندگی خانواده‌های ایرانی در 2دهه گذشته تغییر زیادی کرده و زنان بیش از هر دوره دیگری وارد عرصه‌های اجتماعی شده‌اند. این یعنی زنان سهم برابرتری در مسئولیت‌های اجتماعی و اقتصادی با مردان به‌دست آورده‌اند. اما همچنان شواهد نشان می‌دهد زنان در امور تربیتی و آموزشی خانواده به‌خصوص تربیت کودکان، نقش پررنگ‌تری دارند و گاهی همه این بار مسئولیت در یک خانواده در کنار دیگر وظایف برعهده زنان است.
ما شعاری داریم که می‌گوید آموزش یک زن، آموزش یک ملت است. زنان هستند که فرزندان را پرورش می‌دهند و به همین دلیل توجه به زنان می‌تواند در تربیت نسلی مسئولیت‌پذیر در برابر طبیعت و محیط‌زیست مؤثر باشد.
برای همین هم در عنوان رسمی جمعیت، دومین کلمه به‌کار رفته کلمه «زنان» است و فعالیت‌های این گروه با همکاری و همفکری زنان انجام می‌شود؛ از کارشناسان محیط‌زیست و حوزه بهداشت گرفته تا زنان شاغل در هر رشته و زمینه‌ای و زنان خانه‌دار. هم‌اکنون این جمعیت بیش از ۲هزار عضو و ۱۴نمایندگی فعال در استان‌های مختلف دارد. خبر خوش اینکه تجربه ۲۵ساله من در یک انجمن مردم‌نهاد که زنان رکن اصلی آن هستند، خبر از تغییر تدریجی این فرهنگ در جامعه می‌دهد؛ زنانی که امروز با وجود نقش‌ها و مسئولیت‌های مختلف خانه در اقتصاد خانواده هم نقش فعالی دارند و نیمی از بار اقتصادی خانواده را بر دوش می‌کشند، امروز فرزندانی را تربیت می‌کنند که فارغ از جنسیت خود نسبت به جامعه و محیط‌زیست مسئولیت‌پذیری بیشتری دارند. پسرانی که این زنان در خانواده خود تربیت می‌کنند نسل آینده مردانی از کشور ما هستند که دغدغه‌های مادران خود را به ارث می‌برند و همراه خواهران خود و دیگر مردم این سرزمین می‌توانند نقش اثرگذارتری در جامعه داشته باشند. البته لازم به تأکید و تکرار است که این موضوع مسئله‌ای کاملاً کلی است و می‌تواند مثال‌های نقض زیادی داشته باشد، ولی ما درباره کلیت شکل گرفته در جامعه صحبت می‌کنیم و فرهنگ غالب در آن.
این روزها شاهد این هستیم که در بسیاری از زمینه‌های آموزش‌های همگانی، زنان در اولویت قرار دارند یا حتی خود این زنان بیشتر از سایر اقشار، داوطلب فراگیری این آموزش‌ها می‌شوند. خود همین موضوع نیز، یعنی حضور پررنگ‌تر زنان در فراگیری آموزش‌های همگانی، می‌تواند شاهدی بر این ادعا باشد که زنان در قبال رخدادهای مرتبط با خانواده و سلامت جامعه احساس مسئولیت بیشتری می‌کنند. همه اینها از دلایلی است که آموزش عمومی را برای زنان پراهمیت‌تر می‌سازد.
*عضو هیأت‌مدیره انجمن زنان حمایت از محیط‌زیست