کوکا؛ چهارراهی شیرین و گازدار

چهارراهی در خیابان پیروزی که به چهارراه کوکاکولا معروف است، این روزها به‌عنوان یکی از قطب‌های اقتصادی منطقه 13 شناخته می‌شود و قدمتی بیش از 60 سال دارد. ولی شما در هیچ جای چهارراه نامی از کوکاکولا نمی‌بینید. در حقیقت این نام در اذهان عمومی وجود دارد. اهالی قدیمی که حدود 60 سال قبل چهارراه کوکا را دیده‌اند می‌گویند این محدوده ابتدا یک جاده خاکی بود که اطراف آن چند خانه مسکونی به تعداد انگشتان دست وجود داشت.

حدود دهه 40 تهران به سمت نو شدن و دنیای مدرن قدم بر می‌داشت. در همان دهه سمت جنوب غربی جاده خاکی برای نخستین بار کارخانه نوشابه‌سازی در تهران ساخته شد. با ساخت کارخانه، نوشابه کوکاکولا وارد ایران شد که با خود سبک جدیدی از زندگی را وارد کشورکرد و به نوعی پایه‌های زندگی به اصطلاح فست‌فودی را رقم زد. تهران می‌رفت که به سمت شهری شدن گام بردارد.

«اکبر عربلو» از اهالی قدیمی چهارراه کوکا به خوبی به یاد می‌آورد کارگران کارخانه نوشابه‌سازی از شهرهای مختلف به تهران می‌آمدند. آنها بعد از مدتی اطراف کارخانه ساکن شدند. بدین‌ترتیب اطراف جاده خاکی، ساختمان‌های آجری یک یا دو طبقه شکل گرفتند که اوایل به تعداد انگشتان دست بود. ابتدا خیابان، آسفالت و جدول‌بندی و بعد به چهارراه کوکا مشهور شد. 

چهارراه کوکا به سرعت به یک مکان پرجمعیت، تبدیل و زمین‌های اطراف قطعه‌بندی شد و به‌صورت خانه‌های مسکونی درآمد. «محمدجواد زمردیان» از اهالی قدیمی این محله می‌گوید: «با پیدایش خانه‌های مسکونی اطراف کارخانه و افزایش جمعیت، نیاز به مغازه‌هایی بود که مایحتاج عمومی اهالی را تأمین کنند.» او ادامه می‌دهد: «اواسط دهه 40 بود که تعدادی مغازه شروع به کار کردند. ابتدا تعداد آنها بسیار محدود بود؛ شاید به 20 واحد می‌رسید.

این مغازه‌ها بیشتر مایحتاج عمومی مردم را تأمین می‌کردند. مانند قصابی، بقالی، نانوایی، میوه‌فروشی و... که به مرور بر تعداد مغازه‌ها افزوده شد. اواخر دهه 40 در چهارراه انواع مغازه‌ها و صنوف مختلف شکل گرفتند و چهارراه به بازار خرید و فروش اجناس تبدیل شد. آن زمان اصنافی در چهارراه دیده می‌شدند که امروز به تاریخ پیوستند. مانند نفت‌فروشی، چراغ‌سازی، لحاف‌دوزی، آهنگری و... مردم از جاهای مختلف برای خرید و فروش به چهارراه می‌آمدند.

چهارراه به نوعی مکانی برای تفریح اهالی تهران هم محسوب می‌شد. سمت غربی آن سینما پانوراما قرار داشت. هرچند سینما نیز نتوانست در برابر بازار بزرگ خرید و فروش تاب بیاورد و بعد از مدتی به یک مرکز بزرگ تجاری تبدیل شد.»  البته این روزها در مجتمع تجاری پانورا ما سینمایی با  همین نام به اکران فیلم‌های روز می‌پردازد.


قطب مبارزات انقلابی

فعالیت کارخانه نوشابه‌سازی در چهارراه‌ کوکا فقط حدود یک دهه طول کشید. اوایل دهه 50 کارخانه از چهارراه به مکان دیگری منتقل شد و ساختمان آن به شکل انباری درآمد و بعد به فروشگاه تبدیل شد. ولی همان یک دهه فعالیت کارخانه کافی بود که یکی از خیابان‌های معروف تهران به‌عنوان قطب اقتصادی و انقلابی پایه‌گذاری شود. حاج «تقی خداوردی» از اهالی قدیمی تعریف می‌کند: «اواسط دهه 50 چهارراه محل رفت‌وآمد بسیاری از اهالی تهران شده بود و کنار آن مراکز عمومی مانند مسجد، ورزشگاه و... شکل گرفت.

آن سال‌ها میان اهالی تهران شور و شوق مبارزات انقلابی اوج گرفته بود. چهارراه کوکا نیز در برپایی این مبارزات نقش بسزایی داشت.» حاج تقی ادامه می‌دهد: «مسجد قدس در نزدیکی چهارراه یکی از پایگاه‌های انقلابی به شمار می‌رفت که افراد انقلابی مانند آیت‌الله ‌بروجردی، آیت‌الله ‌کاشانی و... به آن رفت‌وآمد می‌کردند.» حاج تقی ادامه می‌دهد: «ورزشگاهی هم نزدیک چهارراه وجود داشت که محل رفت‌وآمد چهره‌های شاخص ورزشی مانند جهان پهلوان تختی بود.

سال 1357 در درگیری‌های انقلابی، مردم، فروشگاه در چهارراه کوکا را آتش زدند. چند ماه بعد هم انقلاب اسلامی پیروز شد. بعد از پیروزی انقلاب هم به دلیل مبارزات انقلابی این خیابان به نام پیروزی معروف شد. البته نام چهارراه‌ کوکا، از یاد نرفت و هنوز مردم از این نام استفاده می‌کنند.» 


چهارراه کوکا در نگاه امروز

امروزدر چهارراه کوکا با اینکه نشانه‌ای از کارخانه نوشابه‌سازی وجود ندارد ولی با وجود مجتمع تجاری «کساء» بازار خرید و فروش در چهارراه داغ است. وقتی وارد چهارراه می‌شوید مغازه‌هایی با متراژهای کوچک و بزرگ و ساختمان‌های غول‌پیکر تجاری را می‌بینید که قد علم کرده‌اند. برخی از مغازه‌ها جدید و بعضی بسیار قدیمی هستند. بساط خرید و فروش به داخل خیابان هم آمده است و شما دستفروشان را هم مشاهده می‌کنید.