اندیشه دین
سنن الهی، معلول اعمال انسان
نگاهی کوتاه به سنن الهی وعده شده در قرآن کریم
محمد‌صادق عبداللهی، روزنامه نگار
بررسی قرآن کریم نشان می‌دهد که خداوند قوانین و سنت‌هایی را قرار داده است که اگر انسان برخی اعمالی را انجام دهد، این سنت‌ها در پی آن اعمال و رفتارها حتمی است. از همین رو استاد شهید مرتضی مطهری(ره) در ابتدای کتاب «آینده انقلاب اسلامی» آنگاه که از ترس از خدا و عقوبت او صحبت می‌کنند، این ترس را در اصل ترس انسان از خودش شرح می‌دهند چرا که عقوبت در پی اعمال انسان‌ها جاری می‌شود. به‌عبارت دیگر سنن الهی معلول اعمال خود انسان‌هاست و بر این اساس شناخت سنت‌های الهی امری حائز اهمیت است که هم می‌تواند از عقوبت انسان جلوگیری کند و هم تسریع بخش راه او در مسیر حق باشد. این نگاه در برابر نگاه مادی امثال مارکس و هگل قرار دارد که تاریخ را سراسر مادی و جبرگونه تعبیر می‌کردند. با این مقدمه کوتاه می‌توان عمده سنت‌هایی را که خداوند در قرآن کریم از آنها خبر داده است، به شرح ذیل بر شمارد:
سنتی برای اهل دنیا و آخرت
امداد الهی اصلی‌ترین سنت الهی است که همانطور در قرآن کریم ذکر شده هم شامل اهل دنیا و هم اهل آخرت خواهد شد، هر چند که در سرای آخرت سرنوشت خاص خودشان را دارد. در این خصوص می‌توان به آیه ۲۰ سوره اسراء اشاره داشت: «آن کس که (تنها) زندگی زودگذر (دنیا) را می‌طلبد، آن مقدار از آن را که بخواهیم -و به هر کس اراده کنیم- می‌دهیم؛ سپس دوزخ را برای او قرار خواهیم داد، که در آتش سوزانش می‌سوزد درحالی‌که نکوهیده و رانده (درگاه خدا) است * و آن کس که سرای آخرت را بطلبد، و برای آن سعی و کوشش کند -درحالی‌که ایمان داشته باشد- سعی و تلاش او، (از سوی خدا) پاداش داده خواهد شد * هر یک از این دو گروه را از عطای پروردگارت، بهره و کمک می‌دهیم؛ و عطای پروردگارت هرگز (از کسی) منع نشده است.»
سنن الهی برای اهل حق
در کنار آنچه آمده سنت‌هایی ویژه اهل حق وعده داده شده است که این سنت‌ها مشروط و مقید به مجاهدت‌ها و افعال اهل حق است و به چند گروه تقسیم می‌شوند:
2-1، زیادت هدایت‌های الهی
خداوند بارها وعده داده است که اگر اهل حق مقاومت و ایستادگی کنند بر هدایت‌های الهی آنها و قدرت ایمانشان خواهد افزود. به‌عنوان مثال در آیه 76سوره مریم می‌خوانیم: «و خدا بر هدایت آنان که هدایت یافته‌اند خواهد افزود.»
2-2، محبوب ساختن ایمان نزد اهل حق
تقویت ایمان در قلوب و محبوب ساختن آن نزد اهل حق از دیگر سنن الهی است که در پی اعمال اهل حق به قلوب آنها داده خواهد شد. خداوند در آیه ۷ سوره حجرات می‌فرماید: «... خدا ایمان را برای شما دوست‌داشتنی گردانید و آن را در دل‌های شما بیاراست و کفر و پلیدکاری و سرکشی را درنظرتان ناخوشایند ساخت... »
2-3، افزودن نعمات مادی و معنوی
پروردگار در آیه 96سوره اعراف می‌فرمایند: «و اگر اهل شهرها و آبادی‌ها ایمان می‌آوردند و پرهیزکاری پیشه می‌کردند، یقیناً [درهای] برکاتی از آسمان و زمین را بر آنان می‌گشودیم، ولی [آیات الهی و پیامبران را] تکذیب کردند، ما هم آنان را به کیفر اعمالی که همواره مرتکب می‌شدند [به عذابی سخت] گرفتیم.» این سخن نه‌تنها نشان‌دهنده سنت الهی در گشودن درهای برکات است بلکه نشان‌دهنده مقید بودن این سنت‌ها به رفتارها و اعمال انسان‌ها است.
2-4، پیروزی بر دشمنان
یکی دیگر از سنت‌های الهی وعده داده شده در قرآن کریم، پیروزی اهل حق بر دشمنان است. وعده‌های داده شده پیرامون این سنت به چند بخش تقسیم می‌شوند:
نخست آیاتی که خبر از پیروزی نهایی اهل حق بر باطل دارند؛ فراوان شنیده‌ایم که خداوند در آیه 81سوره اسراء می‌فرمایند: «وَقُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ کانَ زَهُوقًا»
گروه دوم آیاتی هستند که دلالت بر یاری رسانی خداوند به پیامبران، فرمانبران و پیروان آنان در پیروزی و چیرگی، دارد. به‌عنوان مصداقی از این آیات، می‌توان به آیه ۵۶ سوره مائده اشاره داشت که خداوند می‌فرماید: «وَمَنْ یتَوَلَّ‌الله وَرَسُولَهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ‌الله هُمُ الْغَالِبُونَ.»
گروه سوم از این آیات، آیاتی هستند که شامل نمونه‌ها و مصادیقی از یاری خداوند به انبیاء و مؤمنان است. به‌عنوان مثال خداوند در آیات نهم تا یازدهم سوره احزاب می‌فرمایند: «ای اهل ایمان! نعمت خدا را بر خود یاد کنید، هنگامی که سپاهیانی [به قصد نابود کردنتان] به‌سوی شما آمدند، پس بادی [کوبنده] و لشکریانی که آنها را نمی‌دیدید بر ضد‌آنان فرستادیم [تا آنان را در هم کوبیدند]... »
گروه چهارم از این آیات شامل وعده خیر دنیا و آخرت برای اهل حق است. در این خصوص می‌توان به آیات 30و 31سوره فصلت اشاره داشت که پروردگار می‌فرمایند: «در حقیقت، کسانی که گفتند: پروردگار ما خداست؛ سپس ایستادگی کردند، فرشتگان بر آنان فرود می‌آیند [و می‌گویند:] «هان، بیم مدارید و غمگین مباشید، و به بهشتی که وعده یافته بودید شاد باشید.* در زندگی دنیا و در آخرت دوستانتان ماییم، و هر چه دل‌هایتان بخواهد در [بهشت] برای شماست، و هر چه خواستار باشید در آنجا خواهید داشت.»
گروه پنجم آیاتی هستند که به اهل حق وعده پیروزی در همین دنیا را می‌دهند. خداوند در آیه ۵ سوره قصص می‌فرمایند: «و ما بر آن هستیم که بر مستضعفان روی زمین نعمت دهیم و آنان را پیشوایان‌سازیم و وارثان گردانیم.»
گروه ششم آیاتی هستند که نشان از پیروزی نهایی دین حق دارد. به‌عنوان نمونه در آیه ۳۲ سوره توبه می‌خوانیم: «می‌خواهند نور خدا را با سخنان خویش خاموش کنند، ولی خداوند نمی‌گذارد، تا نور خود را کامل کند...»
گروه هفتم آن دسته از سنت‌های الهی هستند که اهل حق را وارثین قطعی زمین می‌داند و بارزترین این آیات، آیه 105سوره انبیاء است که خداوند می‌فرماید: «أَنَّ الْأَرْضَ یرِثُهَا عِبَادِی الصَّالِحُونَ».
آنچه گذشت تنها مروری مختصر بر سنت‌های الهی وعده داده شده از سوی پروردگار متعال در قرآن کریم بود اما چگونگی تحقق این سنت‌ها و شرط وقوع آنها مطلب دیگری است که بایستی در قرآن کریم پی گرفت تا بتوان به لطف خداوند در مسیر آنها قرار گرفت.
پی‌نوشت: در نوشتن این مطلب از کتاب «سنن الهی» که از سوی مجمع اتحاد دانشجویان جهان اسلام به چاپ رسیده، استفاده شده است.
