تراژدی کودک‌کشی سگ‌های ولگرد

زهرا رفیعی-روزنامه‌نگار

سگ‌های بدون صاحب در کمتر از 2روز جان 2کودک 4 و 7ساله را در منطقه دامشهر قم گرفتند و  ‌گزارش حمله سگ‌های ولگرد به انسان، هر سال روند تصاعدی دارد.  در روزهای اخیر کودک 4ساله قمی به‌دلیل آسیب جدی که گزش سگ به دستگاه تنفسی‌اش وارد کرد، جان خود را در بیمارستان از دست داد. 2روز بعد کودکی 7ساله پیش از رسیدن کادر درمان به‌دلیل شدت جراحات وارده ناشی از گزش سگ فوت کرد. سال گذشته فوت 2نفر بر اثر ابتلا به بیماری هاری در شهرستان‌های ملارد و رباط کریم در غرب استان تهران ثبت شد. یکی از این افراد یک کارتن‌خواب بود و دیگری باغبانی که سگ نگهبان مبتلا به هاری او را گزید. بهمن‌ماه پارسال یک استاد دانشگاه آزاد در خوزستان حین فرار از حمله سگ‌های ولگرد، تصادف کرد و جان خود را از دست داد. اردیبهشت امسال سگ‌‌ها کودکی 3ساله را از آغوش مادرش ‌ربودند و بدن نیمه‌جانش را بر جای گذاشتند.
 از این دست حوادث دلخراش به وفور در ایران رخ می‌دهد و عمده قربانیان نیز کودکان، زنان و سالمندان هستند. گزارش‌ها سهم گزش سگ‌های ولگرد را در آمار حیوان گزیدگی تا 90درصد برآورد کرده‌‌اند. اکولوژیست‌ها و دامپزشکان حیات‌وحش نیز از آثار مخرب این گونه مهاجم سخن می‌گویند. ایمان معماریان، دامپزشک حیات‌وحش در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: چندین سال است متخصصان در این‌باره هشدار می‌دهند، ولی وقتی هیچ برنامه‌ای برای مدیریت جمعیت سگ‌ها، مدیریت پسماند‌های شهری و روستایی و غذارسانی به حیوانات بی‌صاحب نداریم، شاهد افزایش جمعیت سگ‌ها خواهیم بود. براساس آمار وزارت بهداشت، میزان گزش سگ‌ به‌شدت افزایش یافته و ایران در کنار کشورهایی مثل هند که 1.3میلیارد و چین که 1.4میلیارد جمعیت دارند، رتبه سوم مرگ‌ومیر ناشی از هاری را دارد. سگ‌های بدون صاحب علاوه بر حیات‌وحش به‌خود و جامعه انسانی نیز آسیب وارد می‌کنند.
به اعتقاد او، وقتی به اخطار فعالان محیط‌زیست توجه نشودو برنامه مدونی برای کنترل جمعیت سگ‌ها وجود نداشته باشد، بیماری‌های مشترک انسان و حیوان مثل هاری، بیماری‌های پوستی، انگلی بیشتر می‌شود، خطر حمله مستقیم به انسان و حیات‌وحش افزایش می‌‌یابد.
برخی مدافعان حقوق سگ‌ها معتقدند  نسخه‌ای که کشور ترکیه برای عقیم‌سازی و رهاسازی سگ‌های ولگرد انجام داد، موفق بود‌ اما به اعتقاد مهدی نبی‌یان، متخصص حیات‌وحش، عقیم‌سازی به‌صورتی که در ایران انجام می‌شود شبیه جوک است. از جمعیت 10هزار قلاده‌ای سگ‌های ولگرد در حومه یک شهر، طی سال 2 تا 3هزار سگ عقیم می‌شوند و در این فاصله بقیه سگ‌ها زادآوری خود را انجام می‌دهند و چندین برابر این رقم، توله جدید به دنیا می‌آورند. بنابراین عقیم‌سازی زمانی موفقیت‌آمیز خواهد بود که بیش از 70درصد جمعیت سگ‌ها در بازه زمانی 3 تا 6ماه عقیم شوند. درحالی‌که این کار در ایران نه عملیاتی است و نه بودجه آن وجود دارد. هزینه عقیم‌سازی هر سگ یک تا 3میلیون تومان است و کسی حاضر ‌به این  هزینه برای جمعیت سگ‌های ولگرد نیست. پس وقتی با جمعیت چندمیلیونی سگ‌ها مواجهیم، نمی‌توان با عقیم‌سازی راه به جایی برد. به‌گفته وی، ‌سالانه در شهرهای بزرگی مثل تهران، اصفهان، کرمان و یزد بین 10 تا 20میلیارد تومان برای مقابله و کنترل ‌سگ‌های ولگرد هزینه می‌شود. در حالی ‌که برای برنامه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی به عنوان گونه در حال انقراض یک میلیارد تومان است.

ایمان معماریان نیز مدل ترکیه را موفقیت‌آمیز نمی‌داند و می‌گوید: ترکیه اصلا الگوی موفقی در این زمینه نیست. در رتبه‌‌بندی انجام‌شده در سال‌های 2002 تا 2020 که ایران رتبه سوم را داشته، ترکیه رتبه چهارم را در موضوع ابتلا به هاری کسب کرد. 
آنچه تاکنون برای مدیریت جمعیت سگ‌های ولگرد اجرایی شده، پروژه‌های پراکنده‌ای است که هر از گاهی منجر به جمع‌آوری سگ‌های ولگرد به غیرانسانی‌ترین شکل شده است. درحالی‌که به‌گفته مهدی نبی‌یان، متخصص حیات وحش، براساس دستورالعمل کنترل و مدیریت سگ‌های بلاصاحب مصوب سال‌87 که به شهرداری‌ها ابلاغ شد، سگ‌های بلاصاحب در شهرها و روستاها باید توسط شهرداری زنده‌گیری شوند و به مراکز کنترل  منتقل و توسط دامپزشک مقیم غربالگری شوند. سگ‌های غیرمفید، بیمار و پر از انگل و نقص عضو از سگ‌های مفید و اصیل جدا‌سازی و «یوتانایز» شوند و با تزریق دوز بالای داروی بیهوشی و با مرگ آرام از بین بروند.