احداث مارون‌2 نیازمند بازنگری

زهرا رفیعی‌- روزنامه‌نگار

سد مارون‌2 هنوز احداث نشده است و در مرحله چانه‌زنی‌ متخصصان و فعالان محیط‌زیست قرار دارد. آنچنان که معاونت محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان محیط‌زیست اعلام کرده بود این سازمان موافقت اولیه با ساخت سد مارون‌2 را اعلام کرده ولی نظر قطعی‌اش را به پس از ارزیابی‌های زیست‌محیطی پیمانکار موکول کرده است؛ چرا‌که ساخت این سد نباید حقابه زیست‌محیطی تالاب‌ها، زمین‌های کشاورزی و شرب خوزستان را تهدید کند. رود مارون پس از ورود به جراحی به تالاب بین‌المللی شادگانی وارد می‌شود که هم‌اکنون به‌دلیل عدم‌تامین حقابه‌ها در حال نابودی است. احداث سد مارون‌2 به‌منظور توسعه کشاورزی در بالادست حوضه آبریز و احداث نیروگاه برقابی خواهد بود و به‌دلیل اینکه در نهایت این آب وارد رودخانه خیرآباد در حوضه آبریز رود زهره در شهرستان‌های چرام و دهدشت می‌شود، در دسته‌بندی «انتقال آب بین‌حوضه‌ای» قرار می‌گیرد. این در حالی است که انتقال آب بین‌حوضه‌ای براساس قوانین بالادست فقط برای تامین آب شرب مجاز است. علاوه بر این احداث سد مارون‌2 علاوه بر عواقب زمین‌شناسی و اجتماعی، عواقب زیست‌محیطی را بر اکوسیستم‌های پایین‌دست تحمیل می‌کند.

لزوم تجدید‌نظر
حمیدرضا یاقوتی، کارشناس ژئوتکنیک در پروژه‌های سد و نیروگاه در گفت‌وگو با همشهری درباره اهمیت تجدید‌نظر در احداث این سد به همشهری می‌‌گوید: حوضه آبریز مارون بیش از 25هزار کیلومترمربع است که حدود 8هزار کیلومتر مربع آن در منطقه کوهستانی با بارش سالانه 900میلی‌متر است. میزان بارش در کوهپایه این حوضه، 150میلی‌متر در سال است. آورده طبیعی آب در این حوضه با استفاده از داده‌های ایستگاه هیدرومتری به‌دست آمده که بیش از 50سال در این منطقه فعال بوده است و هرگونه برنامه‌ریزی برای توسعه در این مناطق باید براساس این داده‌های دقیق صورت گیرد. در این سال‌ها میانگین سالانه برای ورود آب به مخزن سد مارون، 50مترمکعب در ثانیه بوده است و اگر دقیق‌تر بخواهیم بگوییم، از سال‌80 تا‌کنون این عدد به 49میلی‌متر در ثانیه هم نرسیده است. این بدان معناست که هرگونه بارگذاری نادرست در بالادست حوضه آبریز به ضرر حقابه‌داران در پایین‌دست خواهد بود؛ چون آورده سالانه این رود کفاف افزایش در مصرف را نمی‌دهد. اگر به تاریخچه معاش در این حوضه آبریز نگاه کنید، می‌بینید که از سالیان دور‌ در منطقه بالادست حوضه آبریز سد مارون یعنی در دهدشت استان کهگیلویه و بویر احمد، صنعت دامداری منبع درآمد بوده و در پایین‌دست آن در استان خوزستان در منطقه شهرستان بهبهان، صنعت کشاورزی مقرون به توسعه بوده است.

تبعات محیط زیستی
این کارشناس ژئوتکنیک با 30سال تجربه سد‌سازی ملی و بین‌المللی می‌گوید: حداکثر تراز این رود، از سرچشمه تا تالاب شادگان و خورموسی 3هزار متر است. کف سد مارون‌2 در ارتفاع 900 و کف مخزن سد مارون در ارتفاع 345متر از سطح دریا قرار دارد. اگر آب مارون‌2 برای کشاورزی استفاده شود، زهاب آن به رودخانه خیرآباد (منتهی به سد کوثر) در یک حوضه آبریز دیگر سرازیر ‌می‌شود. هدف از احداث سد کوثر، تامین آب شرب 2.5میلیون نفر بوده است. هم‌اکنون سختی آب این سد از ‌600میکروموس به 1200رسیده است. درصورت سرریز‌شدن پساب کشاورزی پایین‌دست مارون2 چه بر سر آب 2.5میلیون نفر خواهد آمد؟ این کار عملا کیفیت رود خیرآباد را هم نابود خواهد کرد.
این اطلاعات را کنار داده‌های سختی آب از ایستگاه‌های هیدرومتریک بالادست بگذارید که به‌ترتیب در بالاترین ایستگاه سختی آب 400(مناسب برای شرب)، ایستگاه بعدی 1300 و در مخزن سد مارون 4هزار میکروموس را نشان می‌دهد. به‌گفته نماینده جمعیت فعالان محیط‌زیست و حامیان اکوسیستم مارون، افزایش 5برابری سختی‌آب نشان‌دهنده وجود «سازند گچساران» در مسیر است که باعث می‌شود کیفیت آب بسیار تقلیل یابد.

مکث
سد سازی به بهانه توسعه کشاورزی
حمیدرضا یاقوتی، کارشناس ژئوتکنیک در پروژه‌های سد و نیروگاه، اراضی پایین‌دست مارون‌2 را که قرار است برای توسعه کشاورزی درنظر گرفته شود، با ابزارهای تخصصی اندازه‌گیری و ارزیابی کرده است. او در این مورد می‌گوید: نقشه‌‌های منطقه به ما می‌‌گوید که زمین مستعد برای کشاورزی در دشت بهبهان (پایین‌دست سد مارون فعلی) 110هزار هکتار است و از آنجایی که 25درصد امنیت غذایی کشور وابسته به خوزستان است، توسعه کشاورزی در این منطقه مقرون‌به‌صرفه و معقول‌تر است. اما در عوض در دهدشت شرقی یعنی بالادست مخزن سد مارون، اراضی موجود 33هزار هکتار است که 14هزار هکتار آن کوهستانی و غیرقابل کشاورزی است و عمده پوشش  گیاهی آن پسته کوهی، جنگل‌های بلوط و اراضی مرتعی است. از نظر سازمان جهانی غذا (فائو) برای حفظ امنیت غذایی همه اراضی نباید به کشاورزی تبدیل شود و باید برای استفاده مرتعی نیز درنظر گرفته شود. حمیدرضا یاقوتی می‌گوید که با نگاهی به شبکه آبیاری کشاورزی در منطقه دهدشت می‌توان به اتلاف 70درصدی آب در این بخش پی برد؛ در نتیجه پیش‌تر از اجرای پروژه‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای، باید به به‌روزرسانی شبکه آبیاری و ایجاد توازن در عرضه و تقاضای آب توجه کرد و مواردی مانند لایروبی انهار، ‌اصلاح الگوی کشت، افزایش بهره‌وری را جایگزین روش‌های معمول و کنونی کرد. او با اشاره به اینکه مطالب ذکر‌شده براساس گزارش‌های مستند و مستدل مطالعات سال‌های 1395 تا 1397 سد مارون2 تهیه شده است، می‌گوید: با آبگیری 135میلیون مترمکعبی مخزن سد مارون2 جاده استراتژیک دهدشت- پاتاوه زیر آب خواهد رفت. ضمن اینکه 72درصد آب مارون و 28درصد از رود علا از طریق رود جراحی به تالاب‌ شادگان می‌ریزد. این تالاب هم‌اکنون با مشکل کم‌آبی مواجه است و تصور کنید اگر سهم 72درصدی مارون به 60درصد کاهش یابد؛ قطعا حیات زیستمندان پایین‌دست حوضه آبریز به مخاطره خواهد افتاد. ‌