چگونه خریدمان را مدیریت کنیم

یکتا فراهانی-روزنامه‌نگار

خرید کردن و تماشای ویترین مغازه‌ها یا جست‌و‌جو در صفحه‌های مختلف مجازی از آن دست کارهایی است که افراد با توجه به روحیات و شخصیت خود یا بسیار به آن علاقه‌مند هستند یا تمایلی به آن ندارند. پرداختن بیش از اندازه به این کار باعث می‌شود در دام خرید‌‌های کاذبی بیفتیم که در بسیاری موارد هیچ نیازی هم به آنها نداریم. اما عده‌ای آن قدر به این گشت و گذار‌ها عادت کرده‌اند که ساعت‌ها از وقت خود را به آن اختصاص می‌دهند و می‌توان گفت به‌نوعی به این کار معتاد شده‌اند. بسیاری از معتادان به خرید، بارها به‌خود قول می‌دهند تا مدت‌ها چیزی نخرند اما خیلی زود دوباره اسیر همان وسوسه‌های همیشگی برای خرید می‌شوند. البته همه ما گاهی اینطور رفتار کرده‌ایم. ولی چرا با وجود اینکه کمدمان جا ندارد و خانه پر از وسایلی است که بی‌استفاده گوشه‌ای افتاده، باز هم به فکر خرید چیزهایی هستیم که چندان کاربردی ندارند.

کمبود اعتماد به نفس
سیما قدرتی، روانشناس و مشاور، در مورد گرایش افراد به خرید‌ کاذب می‌گوید:«معمولا گروه‌های مختلفی از افراد به خریدهای غیرضروری و زائد علاقه‌مند هستند. اما بیشتر این افراد کسانی هستند که اعتماد به نفس کافی ندارند. به همین‌خاطر سعی می‌کنند برای جبران این کمبود بیشتر خرید کنند. در واقع این افراد اغلب در مقایسه خود با دیگران به نوعی احساس خود کمتربینی می‌کنند.»

ترس‌های نهان
به‌گفته این روانشناس، وجود ترس یا استرس می‌تواند منجر به علاقه‌مند شدن بیش از اندازه به کارهایی ازجمله خریدهای بی‌جا شود. که متأسفانه بعد از مدتی تبدیل به عادت می‌شودو مقابله با آن سخت خواهدشد. در چنین مواقعی، راهکار اصلی آن است که هیچ‌گاه برای از بین رفتن احساسات منفی خود دست به کار اشتباهی نزنیم. چون درآینده احساس تأسف بیشتری خواهیم کرد.

مکانیسم جبران
به عقیده سیما قدرتی، مکانیسمی به‌نام مکانیسم جبران وجود دارد.البته این مکانیسم هم جنبه مثبت دارد و هم منفی. در جنبه منفی آن ، افراد با توجه به احساس حقارتی که دارند فکر می‌کنند شاید با خریدن اجناس جدید بتوانند احساس بهتری داشته باشند.
آنها ساعت‌ها ذهن خود را صرف دیدن اجناس جدید می‌کنند چون دوست دارند هر چیزی را که می‌بینند داشته باشند. در واقع می‌خواهند به این وسیله احساس کمبود خود را جبران کنند و به این ترتیب به‌خودشان محبت کنند.
 به‌نظر این افراد با خرید لباس‌های گران‌قیمت یا وسایل تجملاتی می‌توان اعتماد به نفس بیشتری پیدا کرد،  شاید اینگونه خرید‌ها تا مدتی باعث شود به احساس بهتری دست پیدا کنند اما در طولانی مدت باعث می‌شود خودشان را برای خرج‌های بیهوده شماتت کنند.
خود‌شیفته‌ها و دوقطبی‌ها هم از جمله افراد دیگری هستند که تمایل بیشتری به خرید کاذب دارند. خود‌شیفته‌ها دوست دارند همیشه خودشان خاص و منحصر به فرد باشند. بنابراین چیزهایی را انتخاب می‌کنند که متفاوت با دیگران باشد تا بیشتر جلب‌ توجه کنند. افرادی با اختلال دوقطبی هم علاقه زیادی به ریخت و پاش و خرید‌های کاذب دارند .ترس از کمبود کالا  نیز گاهی اوقات منجربه خریدکاذب می‌شود.

مراقب ترفند‌های تبلیغاتی باشید
تبلیغات وسوسه‌انگیز و ترفند‌ها و حیله‌های مختلف برای معرفی کالا نیز باعث می‌شوند که ما برای خرید آنها بیشتر ترغیب شویم.  به‌گفته این روانشناس، معمولا کسانی که احساس خود کمتربینی دارند بیشتر از چنین تبلیغاتی استقبال می‌کنند چون به‌نظر آنها به این وسیله می‌توانند به نوعی مورد تأیید دیگران واقع شوند. البته عوامل اجتماعی هم می‌توانند در این مورد مؤثر باشند یعنی وقتی مصرف‌گرایی در جامعه بیش از اندازه تبلیغ شودکالاها به‌صورت اغراق‌آمیزی در رسانه‌ها تبلیغ شوند؛ بسیاری از افراد هم بر اثرنداشتن آگاهی کافی و الگوهای غلط از آنها استقبال می‌کنند و دست به خرید‌های کاذب یا جمع‌آوری اجناس غیرضروری می‌زنند.

مکث
در برابر وسوسه‌های خرید کاذب چه باید کرد؟
قدرتی می‌گوید نخستین کار در مقابل وسوسه‌های خرید کاذب این است که ریشه مشکل را پیدا کرد.همچنین به جای خریدهایی که حتی جایی برای نگهداری از آنها نداریم بهتر است فهرستی از مایحتاج اساسی و ضروری خود تهیه و براساس اولویت به مرور آنها را خریداری کنیم.
به علاوه قبل از هر خریدی باید به‌خودمان زمان بدهیم و صادقانه از خود سؤال کنیم که آیا واقعا به آن نیاز داریم یا ممکن است بعدا پشیمان شویم؟
داشتن الگوی صحیح پس‌انداز هم موضوع بسیار مهمی است که معمولا در خانواده‌ها باید الگو‌سازی‌ و به آن توجه شود. چون اهمیت به داشتن پس‌انداز برای آینده به ما اجازه نمی‌دهد دست به خرید‌های کاذب بزنیم. البته آموزش آن به کودکان به تنهایی کافی نیست و خود والدین هم باید همانگونه که از فرزندشان انتظار دارند رفتار کنند.
ضمن آنکه میزان خرید و انتخاب‌هایشان در این زمینه باید متناسب با توان مالی و با توجه به موقعیت‌شان باشد.