ترک سیگار پس از آسیب رسیدن به مغز

زهرا خلجی- روزنامه‌نگار

اسکن مغز آسیب‌دیده اغلب نقشه‌ای از صدمات غیرقابل‌جبران و نقاطی که آسیب باعث مشکلات حافظه یا لرزش اندام‌ها می‌شود را به متخصص نشان می‌دهد. اما در موارد نادری این اسکن‌‌ها می‌توانند دقیقا برعکس عمل کنند و تظاهرات آسیب‌زایی را در مناطقی از مغز نمایان کند که به‌طور معجزه آسایی می‌تواند سرنخی برای بهبود یکی از مشکلات بیمار باشد.
به گزارش نیویورک تایمز، هم‌اکنون تیمی از محققان با نگاهی تازه به مجموعه‌ای از این تصاویر مغزی از سیگاری‌های معتاد به نیکوتین، یافته‌های شگفت انگیزی کشف کرده‌اند. در این افراد مشکلاتی مانند سکته‌ مغزی یا آسیب‌های دیگر خودبه‌خود منجر به ترک سیگار شده است. به‌گفته دانشمندان، نتایج تحقیق، شبکه‌‌ای از نواحی مغزی به هم پیوسته را نشان می‌‌دهد  زیربنای اختلالات مرتبط با اعتیاد است که صدها میلیون نفر از مردم جهان را درگیر خود کرده است.

کمک به روش‌های نوین ترک سیگار
این مطالعه که روز دوشنبه در مجله علمی  Nature Medicine منتشر شد، از ایده‌ای حمایت می‌کند که اخیرا مورد توجه قرار گرفته است؛ اعتیاد مربوط به یک ناحیه از مغز نیست بلکه به مداری از مناطقی که توسط رشته‌های عصبی نخ مانند به هم مرتبط هستند، ربط دارد. این نتایج ممکن است نوید بخش ارائه مجموعه‌ای بهتر از راه‌های درمان اعتیاد با ارسال پالس‌های الکتریکی به مغز باشد.
دکتر جوهو جوتسا، یکی از نویسندگان اصلی این مطالعه و متخصص مغز و اعصاب در دانشگاه تورکوی فنلاند گفت: یکی از بزرگ‌ترین مشکلات اعتیاد این است که ما واقعا نمی‌دانیم مشکل اصلی در کجای مغز است که باید آن را درمان کنیم. ما امیدواریم که پس از این تحقیق، درک بسیار خوبی از آن مناطق و شبکه‌ها داشته باشیم. تحقیقات در 2 دهه اخیر این ایده را تقویت کرده است که اعتیاد یک بیماری مغزی است. اما بسیاری از مردم هنوز معتقدند که اعتیاد داوطلبانه است.

تقویت ایده ژنتیک اعتیاد
برخی از کارشناسان مستقل می‌گویند که آخرین مطالعه انجام شده یک نمایش قدرتمند از نقش مغز در اختلالات مصرف مواد‌مخدر است. در میان سیگاری‌‌هایی که دچار سکته مغزی یا سایر آسیب‌های مغزی بودند، آنهایی که دچار آسیب یک شبکه عصبی خاص شده‌اند، به سرعت هوس سیگار کشیدن از سرشان افتاده است.
محققان یافته‌های خود را در گروه جداگانه‌ای از بیماران مبتلا به آسیب‌های مغزی که ارزیابی خطر اعتیاد به الکل در آنها انجام شد، تکرار کردند. شبکه مغزی مرتبط با خطر کمتر اعتیاد به الکل شبیه به شبکه‌‌ای بود که اعتیاد به نیکوتین را کاهش می‌‌داد، همین نشان می‌‌دهد این مدار ممکن است زیربنای مجموعه گسترده‌‌تری از وابستگی‌ها به مواد‌مخدر باشد.
توماس مک للان، استاد بازنشسته روانپزشکی در دانشگاه پنسیلوانیا گفت: من فکر می‌کنم این می‌تواند یکی از تأثیرگذارترین مطالعات منتشر شده در یک دهه گذشته باشد. با مشخص شدن این موضوع بسیاری از کلیشه‌هایی که هنوز در حوزه اعتیاد فراگیر است، از بین می‌رود، اینکه اعتیاد حاصل کوتاهی در فرزندپروری است یا به واسطه شخصیت ضعیف و بی‌اخلاقی اتفاق می‌افتاد. در سال‌های اخیر، مطالعات متوالی مناطق خاصی از مغز را شناسایی کرده‌اند که نشان می‌دهد یک ضایعه یا آسیب با رهایی از اعتیاد مرتبط است.

هدف درمان؛ مدارهای مغزی متصل
در مطالعه جدید، دکتر جوتسا تکنیک‌های آماری پیچیده‌ای را برای مجموعه‌‌ای از اسکن‌های مغزی قدیمی از افراد سیگاری که دچار آسیب‌‌های عصبی شده بودند، به‌کار برد. تجزیه و تحلیل قبلی از همان اسکن‌ها نشان می‌‌دهد که بیمارانی که دچار آسیب به اینسولا - ناحیه‌ای از مغز درگیر در اصرارهای آگاهانه - هستند، توانایی  بیشتری برای ترک سیگار دارند.
اما جوتسا، با مراجعه به پیکسل به پیکسل همان اسکن‌ها، متوجه شد که بسیاری از بیماران بدون آسیب دیدگی اینسولا نیز میل به سیگار کشیدن را از دست داده‌اند. او گفت: چیزی در داستان اینسولا وجود داشت، اما تمام داستان نبود. او با همکاری مایکل فاکس، دانشیار عصب‌‌شناسی در دانشکده پزشکی هاروارد، مجموعه دوم اسکن ‌افراد سیگاری اهل روچستر که دچار سکته مغزی شده بودند، بررسی کردند. این تیم برای یافتن مناطقی از مغز که صدمه به آن به بیماران در ترک سیگار کمک می‌کند، تلاش کردند. در عوض، محققان به نمودارهای استاندارد اتصال مغزی روی آوردند که نشان می‌دهد چگونه فعالیت در یک منطقه با فعالیت در منطقه دیگر مرتبط است. به‌طور ناگهانی، محققان توانستند شبکه‌هایی از نواحی متصل مغز را پیدا کنند که در آن آسیب‌‌ها باعث رهایی فوری از هوس نیکوتین می‌‌شوند. فاکس گفت: آنچه ما در بسیاری از زمینه‌های مختلف متوجه می‌‌شویم این است که اهداف درمانی ما همانطور که قبلا فکر می‌‌کردیم، مناطق مغز نیستند، بلکه مدارهای مغزی متصل هستند.
با درنظر گرفتن نحوه اتصال مغز می‌توان درمان را بهبود بخشید. البته در این مطالعه مشخص نشد که زندگی خصوصی بیماران و اینکه چندبار در معرض سیگار ممکن است بر عادات آنها تأثیر بگذارد. بیمارانی که به‌نظر می‌رسد پس از جراحات وارده به سمت ترک اعتیاد رفته‌اند و بلافاصله سیگار را ترک کردند، گزارش دادند که هیچ تمایلی به سیگار کشیدن نداشتند و تا زمانی که ردگیری شدند، سیگار را دوباره شروع نکردند.

درمان با پالس الکتریکی
دکتر مارتین فیگی، روانپزشک مرکز درمان مداری پیشرفته در مونت سینای، مطالعه‌ای در دست دارد که چگونه تکانه‌های الکتریکی ارسال شده به مغز می‌تواند اختلال وسواس فکری، افسردگی و اعتیاد را درمان کند. او گفت که اعتیاد عموما با کم کاری مدار کنترل شناختی مغز و فعالیت بیش از حد مدارهای مرتبط با پاداش همراه است. با اعمال تحریک الکتریکی روی سطح سر بیماران یا استفاده از روش‌های تهاجمی‌تر مانند تحریک عمقی مغز، پزشکان می‌توانند فعالیت در نواحی خاصی را سرکوب کنند و فعالیت در مناطق دیگر را تحریک کنند. این مطالعه یک ناحیه به نام قشر فروتوپولار داخلی را شناسایی کرد که به‌نظر می‌رسد کاندید خوبی برای تحریک باشد. در این درمان از یک سیم پیچ الکترومغناطیسی که روی پوست سر بیمار قرار داده می‌شود برای رساندن پالس‌های الکتریکی به سطح مغز استفاده می‌شود. سایر تکنیک‌ها شامل کاشت الکترودها در مناطق خاصی از مغز یا غیرفعال کردن دائمی مناطق دقیق مغز است.
دکتر فیگی گفت: این مقاله واقعا جالب است زیرا به وضوح اهداف قابل دسترس را برای درمان نشان می‌دهد. درحالی‌که تحریک مغز برای درمان افسردگی و اختلال وسواس فکری رایج‌تر است، استفاده از این درمان‌ها برای اعتیاد به کندی پیش می‌رود. محققان می‌گویند که بهبود این تکنیک‌ها سال‌ها طول می‌کشد. باوجود مطالعاتی که نشان می‌دهد تحریک الکتریکی یا مغناطیسی می‌تواند میل به مواد اعتیاد آور را کاهش دهد، مشخص نیست که این اثرات تا چه مدت ادامه می‌یابد. برخی از امیدوارکننده‌ترین مناطق هدف برای درمان در اعماق مغز قرار دارند. فیگی گفت که رسیدن به آنها می‌تواند به تحریک عمیق مغز یا نوع خاصی از سیم پیچ نیاز داشته باشد که فعلا در دسترس قرار ندارد.
در نهایت روی آوردن به چنین درمان‌هایی برای ترک سوءمصرف مواد به خواست و تابوشکنی بیماران مبتلا ربط دارد.