خطرات بیماری‌های قابل انتقال از دام‌ها

فهیمه اسلامی، دامپزشک

زمانی که درباره بیماری‌های قابل انتقال از حیوانات اهلی صحبت می‌کنیم، نه‌تنها انتقال آنها به انسان‌ بلکه سرایت بخشی از این بیماری‌ها به حیات‌وحش هم اهمیت دارد. این دو موضوع باید در کنار هم دیده شوند؛ چراکه جدی‌نگرفتن واکسیناسیون می‌تواند خطرات انتقال بیماری‌هایی ازجمله تب کریمه کنگو به انسان را افزایش دهد و همین بی‌توجهی می‌تواند به شیوع بیماری طاعون نشخوارکنندگان (PPR) در حیات وحش و تلفات گسترده در آنها منجر شود. دام‌هایی که برای PPR واکسینه نمی‌شوند، در فصل چرا و با ورود به زیستگاه‌های حیات‌وحش و استفاده از آبشخور مشترک، باعث انتقال گسترده بیماری به حیوانات وحشی هستند و سال گذشته به همین دلیل ما جمعیت قابل‌توجهی از حیات‌وحش را از دست دادیم. بیماری‌های قابل انتقال از حیوانات اهلی به انسان هم تحت عنوان زئونوز نام برده می‌شوند که واکسن‌هایی برای پیشگیری دارند، اما به دلایلی ازجمله هزینه‌بر‌بودن خرید و افزایش هزینه‌ها، همچنین سهل‌انگاری و نبود نظارت‌های جدی به‌درستی انجام نمی‌شوند و باعث انتقال بیماری هستند. ضرورت واکسیناسیون دام‌ها برای قطع زنجیره انتقال بیماری، به این دلیل است که طاعون نشخوارکنندگان کوچک از حیواناتی مثل گوسفند و بز به‌راحتی به حیات‌وحش منتقل می‌شود و قابل انتقال به انسان نیست، اما منجر به مرگ حیات‌وحش می‌شود. حیوان وحشی پادتن و آنتی‌بادی پیشگیرانه را دریافت نکرد‌ه‌ و به‌راحتی از ‌انتقال این بیماری آسیب می‌بیند. اگر واکسیناسیون PPR و یا دیگر بیماری‌های قابل انتقال به انسان به‌صورت کامل و دقیق انجام شود، انتقال اینگونه بیماری‌ها مدیریت خواهد شد اما گاهی مشاهده می‌شود که در یک گله واکسینه‌شده، حیواناتی اضافه می‌شوند که ممکن است در برنامه واکسیناسیون قرار نداشته باشند و همین مسئله باعث بروز بیماری است. در جوامع انسانی تداوم مواجهه با بیماری‌های مشترک با حیوانات در نهایت باعث مشکلات اقتصادی هم خواهد بود. واکسینه‌نشدن بموقع دام‌ها علاوه بر بروز مشکلات بهداشتی و تهدید سلامت انسان‌ یا شیوع بیماری در جمیعت قابل‌توجهی از مردم، می‌تواند منجر به تلفات گسترده در خود دام‌ها هم شود که نتیجه‌ای جز گرانی و کمبود را نخواهد داشت. در این‌باره حتی واکسیناسیون طیور و ماکیان به همان میزان اهمیت دارد؛ چراکه بیماری‌هایی ازجمله نیوکاسل و آنفلوآنزا می‌تواند منجر به تلفات گسترده آنها شود. اینکه به تصور گرانی واکسن‌ها یا هزینه‌بر بودن آنها از چنین ضرورت‌هایی چشم‌پوشی شود‌ هم صحیح نیست چرا‌که بخش زیادی از واکسن‌ها از سوی سازمان دامپزشکی به‌صورت رایگان تزریق می‌شود و تنها برخی آنها مشمول پرداخت هزینه است. اما اینکه تصور کنیم به‌دلیل بهادار‌بودن واکسن‌ها، استقبال از سوی دامداران برای واکسیناسیون کم است، درست نیست و در برخی شرایط آنها چنین اقدامی را جدی نمی‌گیرند و علاوه بر ساده‌انگاری نسبت به واکسیناسیون، قرنطینه‌های بهداشتی دام‌ها هم به‌خوبی انجام نمی‌شود. این در حالی است که برخی بیماری‌های قابل انتقال از دام به انسان هم کشندگی بالایی ندارند اما درگیری با آنها می‌تواند هزینه‌های روحی – جسمی برای بیماران به همراه داشته باشد. ازجمله تب مالت که با درمان طولانی مدت در انسان‌ (6ماه تا یک‌سال) شرایط سختی را برای فرد مبتلا به‌ وجود می‌آورد و هزینه‌هایی هم برای بخش درمان کشور دارد. برخی بیماری‌ها هم واکسن ندارند و مردم باید نسبت به آنها هشدارهای بهداشتی را جدی بگیرد. ازجمله بیماری‌های انگلی کیست هیداتیک که با واکسن قابل کنترل نیستند اما با رعایت اصول بهداشتی می‌توان از انتقال آنها جلوگیری کرد. این بیماری از مدفوع حیواناتی مثل سگ روی علوفه به دام‌ها و سپس به انسان‌ منتقل می‌شود و بیماری خطرناکی به شمار می‌رود، چون ممکن است کیست‌های بزرگی در کبد و شش انسان‌ ایجاد کند و‌ منجر به آسیب شود. یا بیماری‌ گال که طی تماس پوستی از حیوان به انسان منتقل می‌شود و درمان پیشگیرانه ندارد، اما با اقدامات بهداشتی مثل برقرار‌نکردن تماس پوستی با حیوانات یا دست‌نزدن به ترشحات بدن دام‌ها می‌توان از انتقال‌شان جلوگیری کرد. البته در کنار انتقال بیماری از حیوانات اهلی، انتقال بیماری از حیات‌وحش هم مطرح است که گاهی خود مردم با رعایت‌نکردن برخی موارد بهداشتی باعث انتقال آنها می‌شود. مانند کووید-19 که هنوز منشأ این بیماری به‌درستی مشخص نشده و تنها یک فرضیه از انتقال آن به وسیله خفاش مطرح است، اما منجر به پاندمی گسترده در جهان شد. انسانی که به‌راحتی وارد زیستگاه حیات‌وحش می‌شود، با تصور اینکه هر نوع حیوان موجود در طبیعت را می‌تواند به‌عنوان غذا مصرف کند، چرخه انتقال ویروس و بیماری را تقویت می‌کند. آنها احترامی برای طبیعت و حیات‌وحش قائل نیستند و این مسئله باعث می‌شود که ویروس‌های ناشناخته مشابه کووید-19 که میلیون‌ها سال در بدن حیات‌وحش تکامل پیدا کرده و برای خود آنها بیماری‌زا نبوده، به‌راحتی به انسان‌ منتقل و عامل بیماری شوند. نکته مهم هم این است که رعایت‌نکردن حریم حیات وحش، از بین بردن زیستگاه آنها و مصرف‌شان به‌عنوان ماده غذایی همچنان می‌تواند منجر به انتقال این ویروس‌ها و مواجه‌شدن با بیماری‌های ناشناخته دیگر در آینده باشد.