سینما
جشنواره فیلم‌کودک؛ سالانه یا دوسالانه؟
با کمترین میزان تولید فیلم کودک جذاب و شاخص، برپایی جشنواره معنایی ندارد
شهاب مهدوی - روزنامه‌نگار
نخستین جلسه کارگروه ارزیابی و برنامه‌ریزی جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان به‌منظور بررسی ابعاد و ارائه پیشنهادها درخصوص نحوه چگونگی برگزاری جشنواره در بنیاد فارابی و با حضور اعضای کارگروه ارزیابی و برنامه‌ریزی این رخداد سینمایی برگزار شد. در این جلسه پس از تبادل‌نظرهای صورت‌گرفته بین اعضای این کارگروه گزارشی جامع درخصوص معایب و محاسن 34دوره برگزاری این رویداد بین‌المللی، پیشنهادهایی درخصوص نحوه برگزاری و ارتقای دوره‌های آتی جشنواره ارائه شد. ارائه راهکارهایی درخصوص ارتقای حوزه سینمای کودک و نوجوان، برون‌رفت سینمای کودک و نوجوان از شرایط فعلی، برگزاری جشنواره به‌صورت سالانه یا دوسالانه، شرایط مناسب برای میزبانی جشنواره، بررسی جایگاه بین‌المللی جشنواره و چگونگی ارتقای این جایگاه از دیگر مواردی بود که در این جلسه مورد بحث و ارزیابی قرار گرفت.
یادگار دهه۶۰
جشنواره فیلم‌های کودک و نوجوان یادگار دهه۶۰ است؛ روزگاری که فیلم کودک رونق داشت. سال۶۴ وقتی بنیاد سینمایی فارابی متولی تولید فیلم «شهر موش‌ها» شد و فیلم با استقبال گسترده و موفقیت تجاری مواجه شد، سینمای کودک و نوجوان ایران هم عملا آغاز شد. البته پیش از آن سنت فیلم‌های موسوم به کانونی وجود داشت؛ فیلمهایی که از اواخر دهه۴۰ در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تولید می‌شدند. مهم‌ترین کارگردان‌های سینمای ایران در آن سال‌ها به کانون رفتند و فیلم ساختند؛ دورانی که فیلم ساختن در کانون نوعی تشخص روشنفکرانه نیز به همراه می‌آورد. از نیمه دوم دهه۶۰ سینمای کودک به دو شاخه تقسیم شد:
۱) فیلمهایی برای کودک ۲)فیلمهایی درباره کودک. دسته اول را فیلمهایی چون «گلنار»، «دزد عروسک‌ها»، «سفرجادویی»، «گربه آوازه‌خوان» و.... نمایندگی می‌کردند. دسته دوم هم شامل آثاری چون «خانه دوست کجاست؟»، «دونده»، «کلید»، «مشق شب» و... می‌شد. فیلم‌های برای کودک مخاطبان بسیار و گیشه پررونق داشتند و آثار درباره کودک هم شمع محفل جشنواره‌ها بودند. در این سال‌ها بود که جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان راه‌اندازی و به میزبانی اصفهان برگزار شد. در واقع شکل‌گیری این جشنواره محصول دوران رونق فیلم‌های کودک و نوجوان بود. به شکل طبیعی فیلمهایی ساخته می‌شد و در جشنواره‌ای که مختص این آثار بود، به نمایش درمی‌آمد.
دوران فترت
سال‌هایی که پرواز پروانه‌های زرین باشکوه بود و نصف جهان میزبانی شایسته برای آثار کودک و نوجوان، سپری شد. در دهه۷۰ و با آغاز افول سینمای کودک میزبانی اصفهان هم به دلایل غیرسینمایی با اما و اگرهایی مواجه شد. یکی دو دوره‌ای جشنواره به کرمان رفت و بعد هم که به اصفهان بازگشت دیگر آن جشنواره سابق نبود. در این سال‌ها هم کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در فعالیت سینمایی و جذب و ترغیب سینماگران شاخص برای ساخت فیلم کودک دچار مشکل شد. بخش خصوصی هم به دلایلی متعدد به این نتیجه رسید که ساخت فیلم کودک فاقد توجیه اقتصادی است. به این ترتیب آن سینمای باشکوه و موفق، به چند نمونه انگشت‌شمار و منحصر‌به‌فرد مثل کلاه‌قرمزی تقلیل یافت.
فارابی وارد می‌شود
به مرور هرچه سینمای کودک به حاشیه رانده شد و از تعداد آثار جذاب و شاخص این گونه کاسته شد، نقش و سهم بنیاد فارابی در تولید فیلم کودک افزایش یافت. دلیلش هم برگزاری جشنواره کودک بود. برای برگزاری جشنواره نیاز به تعدادی فیلم بود و چون بخش خصوصی رغبتی به تولید فیلم کودک نشان نمی‌داد و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هم دیگر رونق سابق را نداشت، فارابی به‌عنوان متولی جشنواره خودش وارد میدان شد. در یکی از عجیب‌ترین رخدادهای ممکن، نهاد برگزارکننده جشنواره خودش متولی تولید فیلم‌های فستیوالش شد. به این ترتیب سینمای کودک با حمایت فارابی و به‌دلیل برگزاری سالانه جشنواره فیلم کودکان و نوجوانان همچنان موجودیتش را حفظ کرد. هر سال فیلمهایی برای شرکت در جشنواره کودک با حمایت فارابی ساخته شد، به جشنواره آمد و بعد از آن هم سرنوشت اکرانش برای هیچ‌کس مهم نبود. تهیه‌کننده پولش را گرفته بود، فارابی جشنواره‌اش را برگزار کرده بود، پس دلیلی برای نارضایتی وجود نداشت.
این جشنواره را برای چه برگزار می‌کنید
آنچه در این سال‌ها شاهدش بوده‌ایم، برپایی جشنواره‌ای بوده که مثل ماموریت اداری مرتب برپا شده، بی‌آنکه برگزاری‌اش دیگر توجیه عقلانی‌ای داشته باشد. جشنواره‌ای که خودش متولی تولید فیلم‌هایش است و بعد از مراسم اختتامیه فستیوال، فیلم‌ها یا به امان خدا رها می‌شوند یا درصورت اکران شکست در انتظارشان است (جز چند استثنا) چرا برگزار می‌شود؟ تردید در برگزاری سالانه یا رسیدن به رخدادی دوسالانه به‌عنوان یکی از پرسش‌های کارگروه ارزیابی و برنامه‌ریزی جشنواره فیلم کودک، می‌تواند نقطه شروعی برای پرسش‌هایی جدی‌تر باشد. در شرایط فعلی اصرار بر برگزاری مداوم جشنواره فیلم کودک بدون درنظر‌گرفتن فلسفه وجودی این فستیوال، وضعیت فیلم کودک، سرنوشت اکرانشان و هزار داستان دیگر، به نفع هیچ‌کس نیست جز آن چند نفری که با بودجه دولت فیلم‌های کم‌ارزش و غیرجذاب می‌سازند و بدون نیاز به اکران به سود می‌رسند. جشنواره فیلم کودک نیازمند باز‌تعریف و بازنگری در اهداف و ماموریت‌هایش است.
