آناهیتا ؛ معبد ناتمام

مجید رحمتی|   کرمانشاه- خبرنگار :

 بنای عظیم موسوم به معبد آناهیتا در شهرستان کنگاور یکی از معابد مهم تاریخی جهان به‌شمار می‌رود، بنایی با چند هزارسال قدمت که نشان از تمدن کهن سرزمین ایران دارد. یکی از سئوالاتی که ممکن است برای هر بیننده ایجاد شود، محل استقرار این بنا، چرایی طراحی ستون‌ها و سرستون‌ها، نمادهایی که در این بنا به تکرار استفاده شده که دلیل پیش‌بینی معبد یا کاخ است.


نیم قرن پس از نخستین حفاری

یک پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی در گفت‌وگو با همشهری، با بیان این‌که نزدیک به نیم قرن از نخستین حفاری علمی و نوین باستان‌شناسی بر روی معبد آناهیتا کنگاور می‌گذرد، می افزاید: در آن زمان نسلی که دربهترین و معتبر‌ترین دانشگاه‌های جهان تحصیل کرده بودند متصدی این مهم بودند، امثال مرحوم «سیف الله کامبخش فرد» و «مسعود آذرنوش» از آن زمره به شمار می روند. ماحصل تلاش آن‌ها چندین جلد کتاب و ده‌ها مقاله است که به زبان های فارسی و انگلیسی به زیور طبع آراسته شده است.
«محمد جواد عظیمی» می گوید: محوریت همه آن اقدامات، گزارشی توصیفی و دقیق درباره مساحت معبد آناهیتا، طول و عرض و ارتفاع، ستون ها و پله های دو طرفه و بررسی و معرفی یافته های حاصل از کاوش های صورت گرفته است.
وی ادامه می دهد: از آن روزگار تا به حال علم باستان‌شناسی تغییر و تحول زیادی به خود دیده و روش و سبک ها تغییر کرده است. این پژوهشگر ابراز امیدواری می کند: با تاکید بر علوم میان رشته‌ای مثل انسان شناسی، مردم شناسی، زمین شناسی و کمک گرفتن از آن‌ها در کاوش های جدید انتظار می رود که پنجره ای تازه بر زوایای پنهان تاریخ ایران باستان گشوده شده و بسیاری از ناگفته ها بازگو شود.
 

فلسفه ساخت این بناها

عظیمی می گوید: با این حال باز هم درباره فلسفه ساخت این چنین بناهای سترگی، اهداف سیاسی، دینی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی آن‌ها کمتر صحبت شده است. موضوعات ذکر شده اخیر به‌راستی می تواند باعث آگاهی تاریخی بیشتر و تقویت هویت ملی شود.
وی ادامه می دهد: ساخت بنای یکپارچه سنگی با 46 هزار متر مربع وسعت و به‌کار بردن بیش از 7 هزار قطعه سنگ در ابعاد و اندازه های متفاوت که از لحاظ وزنی هم یکسان نیستند به نیروی انسانی عظیمی نیاز داشته که با مدیریتی عالی ساماندهی می شده و برای این نیروی کار هزاران نفری، مسکن مطلوب، تغذیه خوب، و دستمزد مکفی تامین می کردند. با توجه به این‌که در ایران باستان هیچ وقت بهره‌برداری به آن سان که در روم مرسوم بوده رایج نبوده و نهادینه نشده، اهمیت این موضوع آشکار می شود. 


ضرورت اقدامات علمی جدید

این پژوهشگر تصریح می کند: از طرفی برآوردن چنین بنای شاخصی با ابزار و ادوات ابتدایی آن زمان به مدت زمان طولانی نیاز داشته که مدت زمان ساخت، خود بیانگر وجود ثبات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی در آن دوران بوده است. عظیمی در ادامه می گوید: اکنون پس از گذشت 5 دهه شایسته است که اقدامات علمی جدید برای حفظ و مرمت سنگ های مختلف معبد صورت پذیرد.
همچنین با تهیه و چاپ دفترچه های راهنمای دو یا سه زبانه و کارت پستال و پوستر به معرفی معبد آناهیتا در سطح ملی و بین المللی اقدام شود. به هر حال، نیاز است حفظ و صیانت این اثر بی نظیر، پویایی و سرزندگی و نشاط را برای شهر کنگاور به ارمغان آورد.


اختلاف نظر در ماهیت بنا

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان کنگاور نیز معتقد است که هرچند در مورد ماهیت این بنا اختلاف نظر وجود دارد، ولی نظریه معروف‌‌تر، بنا را معبدی برای الهه آناهیتا می‌داند. در قرن یکم بعد از میلاد مسیح «ایزیدورخاراکسی» جغرافیدان یونانی اولین کسی است که در کتاب خود به معبد آناهیتا اشاره کرده و آن را «معبد آرتمیس» نامیده است. از قرن نهم تا چهاردهم مورخان اسلامی از این منطقه دیدن کرده و مشاهدات خود را در گزارش‌هایشان مبنی بر این‌که این‌جا معبد آناهیتاست، ثبت کرده‌اند.  «منوچهر پاشایی» در گفت‌وگو با همشهری می افزاید: نخستین حفاری‌های باستان‌‌شناسانه در این مجموعه در سال 1347 انجام شده است و طبق تحقیقات اولیه، بنا را مکانی برای پرستش الهه آناهیتا در دوره اشکانی دانسته‌اند. 

این مسئول ادامه می دهد: در سال 1354 کاوش‌های بعدی و پیدا شدن سنگ‌ کنگره‌ای مشابه «تاق‌گرا» در سرپل‌ذهاب این نظریه را مطرح می کند که ممکن است این بنا باقی ‌مانده یکی از کاخ های خسرو پرویز در دوره ساسانی باشد که البته وجود شواهد دیگر به نظریه اول قوت بیشتری می‌بخشد.  پاشایی ادامه می دهد: نتیجه کاوش‌ها نشان می دهد این معبد در دوران سلجوقی، ایلخانی، صفویه و قاجار به منظورهای دیگر مورد استفاده قرار می‌گرفته و از هر کدام از این دوران‌های تاریخی اثری در معبد به‌ جا مانده است. این مسئول در ادامه می گوید: طی 2 سال اخیر در معبد آناهیتا، طراحی و اجرای مسیر گردشگری، ساماندهی محوطه، احداث ساختمان معرفی، پاک سازی سنگ‌نوشته‌ها، مرمت حمام سلجوقی، آموزش سنگ تراشی و... انجام شده است.