یک گردش معنوی

مهدی واعظی:

ماه رمضان که از راه برسد، گردشگری مذهبی هم بیشتر رونق می‌گیرد؛ مثلا شهرداری تهران هرسال تورهای گردشگری مذهبی را برای‌ ماه رمضان پایتخت‌نشینان برپا می‌کند. بد نیست بدانید که بخش قابل‌توجهی از گردشگران خارجی کشورمان هم مربوط به همین توریسم مذهبی است. سالانه زائران زیادی از کشورهای دیگر به شهرهای زیارتی ایران می‌آیند.

در همین تهران هم زیارتگاه‌های زیادی وجود دارد که باعث رونق توریسم مذهبی در این شهر شده است. در این گزارش به اهمیت این مقوله از صنعت گردشگری اشاره می‌کنیم.

 توسعه توریسم محله‌ای

یکی از مهم‌ترین مباحثی که در لا‌به‌لای بحث گردشگری دینی می‌توان از آن نام برد مقوله توسعه گردشگری در سطح محله‌ها و تبادل گردشگران از مناطق مختلف شهر است که این مسئله با حساسیت‌های خاصی دنبال شده و در یک‌سال گذشته با حاشیه‌هایی نیز مواجه بوده است. علی رامهرمزی، فعال حوزه توریسم در این‌باره می‌گوید: «توسعه توریسم محله‌ای با اولویت اماکن گردشگری شمال و جنوب تهران باید در صدر برنامه‌ها قرار داشته باشد. البته برنامه‌ریزی و اجرای ابتدایی این قبیل سفرها به‌خودی خود نتیجه‌بخش نیست و باید با تلفیق برنامه‌های تفریحی، به استقبال جوانان و خانواده‌ها از این طرح‌ها بینجامد». او نبود مدیریت متمرکز برای معرفی جذابیت‌هایی از این دست را نقطه ضعف گردشگری دینی نه‌تنها در تهران که در همه نقاط کشور می‌داند. به عقیده او با تربیت راهنمایان خبره و آموزش همگانی شهروندان به استفاده بیشتر از این فضا‌ها می‌توان سهم قابل‌توجهی از گردشگران و مسافران غیربومی را به این مکان‌ها جذب کرد و با ارائه اطلاعات جامع از اماکن مذهبی تهران به توسعه فرابخشی و زیرساخت‌های این صنعت نوپا و پویا کمک کرد.

توریسم مذهبی اصلاً یعنی چه؟

بد نیست در ابتدای این بحث، ماهیت گردشگری زیارتی را مورد نقد و بررسی قرار دهیم. به عقیده کارشناسان و صاحب‌نظران، گردشگری دینی ازجمله باسابقه‌ترین روش‌های جذب مسافر به‌شمار می‌رود و از گذشته‌های بسیار دور در اغلب نقاط جهان به‌ویژه در مناطق آسیای‌غربی رواج داشته است اما از 50سال پیش تاکنون این مسئله با تلفیق علم جهانگردی رنگ و بوی دیگری پیدا کرده و توسعه آن در برخی کشورها ازجمله ترکیه، مالزی، عراق، سوریه، عربستان و البته ایران باعث شده که حجم قابل‌توجهی از مهمانان خارجی در کنار دید و بازدید‌های تاریخی خود از اماکن باستانی این مناطق، سری به مکان‌های دینی، مذهبی و زیارتگاه‌ها بزنند و از بناهای این زیارتگاه‌ها نیز دیدن کنند. مرتضی محبی‌نیا، کارشناس گردشگری در این‌باره می‌گوید: «توریسم دینی اگرچه در مفهوم، بسیار خاص تلقی می‌شود، اما باید گفت که بیش از 70درصد از صنعت گردشگری در کشورهای آسیایی با آن ارتباط کاملا نزدیکی دارد. در واقع گردشگری دینی فقط در یک مسجد تاریخی یا زیارتگاه باستانی خلاصه نمی‌شود، بلکه معماری، فضاسازی‌های بیرونی، آداب و رسوم بومی، سنت‌ها، آیین‌ها و مواردی از این دست را هم در برمی‌گیرد». محبی‌نیا معتقد است که مبحث گردشگری دینی صرفا متعلق به ایران و کشورهای اسلامی نیست و در ابعاد کلان خود همه ادیان را در برمی‌گیرد، اما جایگاه، اماکن و فضاهای اسلامی ایران بیش از سایر کشورهاست. به عقیده بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران صنعت توریسم، اماکن مذهبی ایران مثل همین اماکن مذهبی تهران مجموعه منسجمی از اندیشه‌ها، هنر‌ها، آداب و رسوم زندگی ایرانیان و مسلمانان را در بر می‌گیرد و لازم است که برای افزایش میل همگانی به بازدید از این دیدنی‌ها، برجسته‌کردن جاذبه‌های بکر در دستور کار مدیران گردشگری قرار بگیرد.

ساماندهی و احیای اماکن مذهبی

هم‌اکنون بیش از 10هزار موقوفه بزرگ و 35 امامزاده در بخش‌های مختلف شهر تهران واقع شده است و در کنار آن چند محل تاریخی و زیارتی در قالب آرامگاه‌ها قرار دارد که پایتخت را متمایز از سایر نقاط کشور کرده است و خوشبختانه حجم قابل‌توجهی از فعالیت‌های عمرانی مدیریت شهری نیز به توسعه و بهسازی این جاذبه‌ها و کمک به جذب توریسم در آنها صرف شده است. به‌طور کلی‌تر با توجه به اینکه حضور افراد در امامزاده‌ها، نقش مثبت و اساسی در تقویت فرهنگی و معنوی شهر دارد، توسعه، ساماندهی و احیای بافت فیزیکی و ساختمانی امامزاده‌ها در اولویت طرح‌های مربوط به توسعه گردشگری مذهبی مطرح شده است. ناگفته نماند که اعتبارات درنظر گرفته شده برای اجرای طرح‌های عمرانی معمولا از طریق جمع‌آوری نذورات، کمک‌های مردمی و افراد خیّر تأمین شده و تاکنون بیش از ده‌ها طرح در زمینه ساماندهی، احیا و توسعه این قبیل از اماکن به اجرا رسیده است.

علی سرابی، صاحب‌نظر حوزه گردشگری عقیده دارد: «وضع توریسم مذهبی در شهر تهران چندان خوب نبود، اما این جریان با توجه به اقدامات شایسته‌ای که در بحث ساماندهی و بازسازی فضاهای مذهبی صورت گرفته بسیار امیدوار‌کننده شده است». او به شرایط خاص برخی مناطق تهران نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «نیمی از پتانسیل‌های دینی شهر تهران در منطقه 12 قرار دارد، چرا که اغلب زیارتگاه‌ها، مساجد و تکایای باسابقه و نیز موقوفات کهن همگی در این نقطه ثبت شده است. به تعبیر دیگر، غنای مذهبی در این منطقه باعث شده تا سایر ظرفیت‌های گردشگری و دینی متاثر از همه آنها قرار بگیرد».

توسعه زیرساخت‌های گردشگری مذهبی

یکی از مشکلات اساسی در زمینه توریسم مذهبی پایتخت، نبود زیرساخت‌های مناسب است. مثلا منطقه 12 اگر چه یکی از مهم‌ترین نقاط تاریخی و گردشگری پایتخت محسوب می‌شود، اما متأسفانه همچون سایر بخش‌های تهران نتوانسته است زیرساخت‌های مناسب گردشگری نظیر اماکن اقامتی و پذیرایی مناسب را فراهم کند. برخی صاحب‌نظران اعتقاد دارند که نبود اقامتگاه‌های ویژه گردشگران در طول سالیان گذشته به اقتصاد محلی شهروندان ساکن در تهران لطمه زده که درصورت تحقق آن می‌توان زمینه اشتغال مستقیم هزاران نفر ا را تأمین کرد. حتی می‌توان پیش‌بینی کرد که هزاران نفر نیز به‌صورت غیرمستقیم جذب بازار توریسم شوند. آمارها نشان می‌دهد که توجه نکردن به ایجاد چنین زیرساخت‌هایی موجب شده است اغلب توریست‌ها و مسافران خارجی و داخلی فرصت کمتری را به بازدید از دیدنی‌های شهر ما اختصاص دهند که این امر با ساخت مجتمع‌های پذیرایی و هتل‌ها تا حد زیادی برطرف شده و می‌تواند ظرفیت‌های پنهان این شهر را در صنعت گردشگری شکوفا کند. برای سفر به اماکن زیارتی مختلف شهر، راه پر پیچ و خمی در انتظار شما نیست و اغلب مسافران می‌توانند با استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی، خود را به این اماکن برسانند. برای دسترسی به زیارتگاه‌ها و جاذبه‌های تاریخی موجود در بخش مرکزی شهر می‌توانید از ایستگاه‌های متروی خط یک استفاده کنید. در محدوده پایانه این ایستگاه، اتوبوس‌ها و تاکسی‌های متعددی وجود دارد که شما را به زیارتگاه‌ها و دیگر اماکن دیدنی مرکز شهر می‌رسانند.  همچنین در ایستگاه متروی امام‌‌خمینی(ره) نیز امکان دسترسی به بخش دیگری از شهر قرار دارد.

اتوبوس گردشگری برای پایتخت

حالا چند سالی می‌شود که اتوبوس گردشگری با هدف معرفی جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و زیارتی پایتخت به عموم شهروندان راه‌اندازی شده است.
 این اتوبوس با برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته قرار است در طول ایام سال نیز فعالیت خود را ادامه داده و بخشی از توان و ظرفیت آن به انتقال گردشگران علاقه‌مند به جاذبه‌های شهر ما اختصاص پیدا کند.

برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که اتوبوس گردشگری تهران از مبادی مهم شهر حرکت می‌کند. این اتوبوس‌ها از ساعت 7تا 9:45دقیقه بامداد در مبادی مهم منتظر حضور شهروندان خواهند بود.  پیش‌بینی شده است با اجرای این طرح روزبه‌روز بر تعداد گردشگران پایتخت اضافه شود. بررسی‌های میدانی کارشناسان گردشگری از مسافران خارجی منطقه 12 نشان می‌دهد که ورود این افراد در یک‌سال گذشته از رشد قابل ملاحظه‌ای برخوردار شده است و می‌طلبد تا زیرساخت‌های اجتماعی، فرهنگی و گردشگری شهر نیز با همکاری دستگاه‌های مسئول نظیر شهرداری، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و دیگر فعالان این بخش توسعه پیدا کند.  اغلب گردشگران خارجی واردشده به پایتخت از کشور‌های حوزه خلیج‌فارس نظیر امارات متحده عربی، اردن، کویت، بحرین، قطر و عراق هستند و در میان آنها مسافرانی از مصر، سودان، سوریه، ارمنستان، آمریکا، آلمان، ‌فرانسه، اتریش، رمانی، مجارستان، ژاپن و استرالیا وجود دارد. همچنین بیش از 60درصد مسافران خارجی وارد‌شده به تهران را مسلمانان تشکیل داده و مابقی آن به سایر ادیان و ملیت‌ها اختصاص دارد.