فصل تازه فارابی

شهاب مهدوی- روزنامه‌نگار

«موفقیت بنیاد فارابی روزی است که دیگر نیازی به فعالیتش نباشد.» از این جمله مشهور بنیانگذار و نخستین مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی نزدیک به ۴۰سال می‌گذرد. او زمانی این حرف را زد که فارابی تازه تأسیس شده بود و هدف از ایجاد آن هم فضایی برای رشد سینمای فرهنگی بود. فارابی قرار بود هم اتاق فکر مدیریت سینما باشد و هم در مواقع لازم، حکم بازوی اجرایی معاونت سینمایی را داشته باشد. قرار بود فارابی کمک کند تا سینمای ایران به حیات طبیعی خود برسد و به قول نخستین و دیرپا‌ترین مدیرعاملش پس از آن و با روی پای خود ایستادن سینما، دیگر نیازی به فعالیت فارابی نبود. سال‌ها گذشت، سینمای ایران فرازونشیب‌ها و تحولات گسترده‌ای را پشت سر گذاشت، رشد کرد و جهانی شد، ولی هیچ‌گاه روزی فرانرسید که دیگر احتیاجی به بنیاد فارابی نباشد. بنیادی که سال۶۲ با هدف حمایت و راه‌اندازی سینمای بعد از انقلاب و ترسیم مسیری تازه برای این سینما در سایه حمایت مشروط بر نظارت و هدایت راه‌اندازی شد، همچنان در عرصه حضور دارد.
بنیادی که در روایت رسمی اینگونه تعریف شده است: «بنیاد سینمایی فارابی، نهادی غیردولتی، غیرانتفاعی و عام‌المنفعه است که در زمینه امور سینمایی کشور فعالیت می‌کند. این بنیاد درواقع قائم‌مقام باشگاه سینمایی فارابی سابق - مصوب شورای‌عالی فرهنگ و هنر سابق - است که هم‌اکنون با نظارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان یکی از بازوهای اجرایی سیاست‌ها و جهت‌گیری‌های فرهنگی - هنری امور سینمایی کشور عمل می‌کند. این بنیاد همچنین در فرهنگ نوین سینمایی ایران نقش هماهنگ‌کننده دارد و در زمینه تولید و توزیع فیلم در داخل و خارج از کشور فعالیت می‌کند. کمک به‌خودکفایی سینمای ایران و رفع مشکلات اقتصادی، فرهنگی و هنری تولید فیلم از وظایف این بنیاد است.»
در گذر زمان و با تغییر دولت‌ها بنیاد فارابی هم بارها در شیوه سیاست‌های حمایتی‌اش تجدیدنظر کرد. در روزگاری که دولت مستحضر به درآمدهای سرشار نفتی بود، فارابی متولی پروژه سینمای فاخر شد و بودجه فراوانی را صرف فیلم‌هایی کرد که اغلب‌شان فقط از نظر هزینه تولید فاخر بودند. در سال‌های بعد که دیگر خبری از بودجه هنگفت نبود، فارابی هم ناچار حمایت‌هایش را تقلیل داد. اگر در روزگاری برخورداران از حمایت فارابی فیلمسازان انگشت‌شماری بودند، با تغییر مدیریت چتر این حمایت گسترده‌تر شد و فارابی با بودجه‌ای کمتر در تولید فیلم‌های بیشتری مشارکت کرد. بنیادی که از آغاز پروژه سینمای نوین ایران را کلید زده بود و روزگاری نبض سینمای جشنواره‌ای ایران با فعالیت بخش بین‌الملل این بنیاد می‌تپید، حالا چند سالی است که حضوری تقلیل‌یافته در محافل جهانی دارد. راه‌اندازی چتر سینمای ایران در کن در این روزگار بیشتر به ماموریتی اداری می‌ماند که اغلب به شیوه‌ای کارمندی برگزار می‌شود. دست‌کم 2دهه است که سینمای ایران برای حضور جهانی نیاز چندانی به بخش بین‌الملل بنیاد فارابی ندارد. در حوزه تولیدات داخلی و محصولاتی که با اهداف استراتژیک مقابل دوربین می‌روند، اما فارابی همچنان اهمیت و نقش ویژه خود را حفظ کرده است. حتی با وجود تغییر رویکرد این بنیاد از میانه‌های دهه۹۰ و فراگیر شدن حمایت مالی از پروژه‌های سینمایی، فارابی همچنان می‌تواند سهم مؤثری در تولیداتی داشته باشد که بخش خصوصی توان یا علاقه ورود به آنها را ندارد.
به‌عنوان مثال آنچه امروز به‌عنوان سینمای کودک و نوجوان داریم تا حد زیادی وامدار این بنیاد است. برگزاری سالانه جشنواره کودک و نوجوان نیاز به ویترینی از محصولات سینمایی‌ دارد و اگر بخش خصوصی و دیگر نهادها به این حوزه ورود نکنند، فارابی وارد میدان می‌شود تا جشنواره بدون فیلم نماند. هنوز هم فیلمنامه‌های فراوانی به امید جذب سرمایه به فارابی ارائه می‌شوند و به لحاظ امکانات این بنیاد همچنان محل رجوع فیلمسازان است و حالا ماموریت‌های تازه‌ای هم به بنیاد محول شده است که شاید یکی از مهم‌ترین‌هایش تأیید صلاحیت حرفه‌ای فیلم اولی‌ها برای ورود به عرصه سینمای حرفه‌ای باشد؛ موضوعی که در دیدار مدیرعامل فارابی با اعضای شورای مرکزی کانون کارگردانان مورد مذاکره قرار گرفت و در نهایت توافق شد نماینده‌ای از کانون کارگردانان در شورای فیلم اولی‌ها حضور داشته باشد.

بازتعریف ماموریت‌های فارابی
تغییر دولت و تغییر مدیریت فارابی، معمولا با تحولاتی در عرصه سیاستگذاری‌های این بنیاد همراه می‌شود؛ به همین دلیل سیدمهدی جوادی در دیدارش با اعضای کانون کارگردانان بر لزوم بازتعریف ماموریت‌های فارابی تأکید کرد: «معتقدم که فارابی حتما نیاز به یک تحول دارد؛ چراکه در دهه ۶۰ و ۷۰ یک فرایند داشت که این مقتضیات در دهه ۸۰ و ۹۰ تغییر یافت و امروز به‌عنوان نهاد ملی سینمای ایران، حتما باید جایگاه خودش را در اکوسیستم جدید سینما پیدا کند. فارابی یک نهاد ملی غیرحقوقی و تسهیل‌گر و پیشرو در سینماست. در دوره جدید ما هر فیلمی را در فارابی نخواهیم ساخت، بلکه فیلمی را می‌سازیم که ناظر بر دغدغه‌های ملی و میهنی، یک نوآوری با خود به سینما بیاورد و در این مسیر، از فیلمنامه‌های مناسب و هم‌سو با استانداردهای ۱۲گانه فارابی در حوزه‌هایی نظیر طنز فاخر و پاک، مسئله ملی جمعیت، مسئله ملی و مهم محیط‌زیست، مسئله عرق ملی (نوجوانان)، بحث دفاع‌مقدس و آرمان‌های انقلاب اسلامی، حتما حمایت خواهیم کرد.»