کتاب
نمایشگاهی‌با فروش‌کمتر
نگاهی به آمارهای فروش سی‌وسومین نمایشگاه کتاب تهران
روز آخر نمایشگاه کتاب، پایان کار نمایشگاه نیست. تازه وقتی نمایشگاه تمام می‌شود و خریداران کتاب‌هایشان را خریده‌اند و ناشران باروبندیل‌شان را جمع کرده‌اند تا به روال عادی کارشان بازگردند، نوبت حساب و کتاب نمایشگاه می‌رسد.
به گزارش همشهری، در نگاه اول به‌نظر می‌رسد فروش سی‌وسومین نمایشگاه کتاب بیشتر از آخرین سال برگزاری نمایشگاه حضوری در سال1398 بوده و کتابخوانان، به‌رغم همه گرانی‌ها و مشکلات ریزودرشت معیشتی، امسال بیشتر از دوره سی و دوم کتاب خریده‌اند. این می‌تواند خبر خوبی برای دست‌اندرکاران نشر باشد؛ منتها اگر صرفا براساس میزان فروش قضاوت کنیم. اما اگر تعداد کتاب‌های فروخته‌شده در نمایشگاه سی‌وسوم را با تعداد کتاب‌های فروخته‌شده در نمایشگاه سی و دوم مقایسه کنیم، خواهیم دید که فروش کتاب در نمایشگاه سی‌وسوم افت کرده و این یعنی کاسته شدن از قدرت خرید مردم. در این گزارش به بررسی آمارهای سی‌وسومین نمایشگاه کتاب و برخی مسائل این رویداد پرداخته‌ایم.
کتاب گران‌تر، فروش کمتر
به‌گفته یاسر احمدوند، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، میزان فروش سی‌وسومین نمایشگاه کتاب تقریبا ۲۱۱میلیاردو۳۵۰میلیون تومان بوده که از این مبلغ، ۱۰۷میلیاردو۴۵۰میلیون تومان به بخش فیزیکی و ۱۰۳میلیاردو۸۹۲میلیون تومان به بخش مجازی تعلق داشته است. در آخرین دوره حضوری نمایشگاه کتاب در سال1398، فروش نمایشگاه 123میلیاردو890میلیون تومان بود. مقایسه رقم فروش این دو نمایشگاه از افزایش 58درصدی فروش کتاب در نمایشگاه سی‌وسوم نسبت به دوره قبل حکایت دارد؛ آن‌هم در سالی که قیمت مواد خوراکی به‌شدت افزایش یافته و مردم با مشکلات اقتصادی روزافزونی دست به گریبان هستند. علت اصلی این افزایش فروش در نمایشگاه کتاب امسال را باید در افزایش قیمت کتاب جست‌وجو کرد، نه در افزایش تعداد کتاب‌های فروخته‌شده.
نمایشگاه سی و دوم از 4 تا 14اردیبهشت1398 برگزار شد و میانگین قیمت کتاب در سال منتهی به برگزاری نمایشگاه، یعنی در سال1397، براساس آمار خانه کتاب، 26هزارو500تومان بوده است. اما میانگین قیمت کتاب در سال1400 - که سال منتهی به نمایشگاه سی‌وسوم در سال1401 بود - 59هزار تومان بوده است. یعنی قیمت کتاب از اردیبهشت1398 تا اردیبهشت1401 تقریبا 123درصد افزایش یافته است. از تقسیم فروش کل نمایشگاه سی و دوم بر میانگین قیمت کتاب در سال1397 (یعنی 123میلیاردو890میلیون تومان بر 26هزارو500تومان) به عدد تقریبی 4میلیون‌و670هزار جلد کتاب می‌رسیم. با تقسیم میزان فروش نمایشگاه سی‌وسوم بر میانگین قیمت کتاب در سال1400 (یعنی 211میلیاردو350میلیون تومان بر 59هزار تومان) عدد 3میلیون‌و582هزار جلد کتاب به‌دست می‌آید. به این ترتیب می‌بینیم که در نمایشگاه سی‌وسوم یک‌میلیون‌و88هزار جلد کتاب کمتر به فروش رسیده؛ یعنی فروش نمایشگاه کتاب امسال 23درصد کمتر بوده است. نکته مهمی که نباید از خاطر برد این است که میزان فروش نمایشگاه شامل فروش بخش کتاب‌های کمک‌درسی و کنکور، خریدهای تعداد بالای سازمان‌ها و نهادهای حاضر در نمایشگاه و فروش ناشران کتاب‌ساز هم می‌شود و نباید میزان فروش نمایشگاه را تمام و کمال به کتاب‌های عمومی / غیردرسی ربط داد.
فروشندگان آنلاین؛ یک امکان جدید
مشخص نیست روی چه حسابی اما اغلب فعالان عرصه نشر و کتاب معتقدند به‌دلیل آنکه آنها در حیطه‌ای «فرهنگی» فعالیت می‌کنند، پس مستحق دریافت حمایت‌های دولتی هستند. اتفاقا در طول بیست و اندی سال گذشته، ناشران و کتابفروشان به شکل‌های مختلف از مواهب حمایت‌های دولتی برای توسعه و رونق کسب‌وکار خود بهره‌برده‌اند. دریافت کاغذ دولتی، بهره‌مندی از معافیت‌های مختلف، برخورداری از حمایت‌های کارگزاران رسانه‌ای و انواع و اقسام مواهبی که به واسطه ورود به‌کار نشر شامل حال برخی ناشران شده، به افزایش قدرت و ضریب نفوذ آنها در بازار نشر و تعیین سیاست‌های کلی این بازار انجامیده است. سؤال مهمی که در این میان پیش می‌آید این است که چه وقت و چه نهادی باید از حق و حقوق خریداران کتاب حمایت کند؟ در نمایشگاه امسال، اغلب ناشران تخفیف‌های 10تا 15درصدی روی کتاب‌های خود می‌دادند که با توجه به قیمت بالای کتاب (میانگین قیمت کتاب در نمایشگاه تقریبا 60هزار تومان بود) برای اغلب خریداران چندان جذاب نبود. روزگاری نمایشگاه کتاب با تخفیف‌هایش و با رقابتی که میان ناشران برای جذب مخاطب بیشتر وجود داشت، شناخته می‌شد. اگر قرار بر این باشد که خریداران نمایشگاه کتاب با همان قیمتی از نمایشگاه کتاب بخرند که می‌توانند از کتابفروشان کتاب بخرند، دیگر چه حاجت به نمایشگاه کتاب؟ اگر توجیه برگزاری نمایشگاه کتاب این است که کتابفروشان توانایی ارائه و عرضه همه تولیدات ناشران را ندارند، می‌توان این مهم را به فروشندگان آنلاین کتاب سپرد که هم تخفیف‌های بهتری می‌دهند و هوای مشتری را دارند و هم محدودیت و مشکلی در عرضه کتاب‌های پرشمار ناشران مختلف ندارند. ظرف چند سال گذشته با رونق فضای مجازی، شکل بسیاری از کسب‌وکارها تغییر کرده و نباید نگران حذف فروشندگان فیزیکی کتاب بود. حالا کتابفروشی‌ها همچون قدیم‌الایام پاتوق فرهنگی محسوب نمی‌شوند. گپ‌وگفت‌های فرهنگی عمدتا در فضای مجازی اتفاق می‌افتد. با این آلودگی هوا و ترافیک، اغلب افراد ترجیح می‌دهند در خانه بنشینند و از پای موبایل در گپ‌های فرهنگی شرکت کنند. خلاصه که فضای مجازی می‌تواند هم پاتوق فرهنگی باشد و هم محل فروش کتاب، آن‌هم با تخفیف. چطور بسیاری از ناشران و کتابفروشان گپ‌هایشان را در فضای مجازی برگزار می‌کنند اما از فروشندگان آنلاین کتاب ناراضی‌اند؟
لطفا کمی مؤدب باش
نکته آخر درباره نمایشگاه کتاب، رفتار نسنجیده و غیرحرفه‌ای و گاه بی‌ادبانه برخی از غرفه‌داران بود. آدم‌های این غرفه‌ها با تبختر و تند با مراجعان برخورد می‌کردند و فروش کتاب را نوعی فضیلت برای خود می‌دانستند. ناشران جدی و آینده‌نگری که قصد ماندن در فضای نشر را دارند باید بدانند که صرفا با کمک بوقچی‌های تبلیغاتی نمی‌توانند اهمال‌کاری‌ها و رفتارهای نادرست‌شان را لاپوشانی کنند و اگر همچنان به حقوق خریدار و نحوه رفتار کارکنان‌شان با مردم و همینطور رفتار خودشان با کارکنان‌شان بی‌اعتنا باشند و فقط به سود بیندیشند، آینده‌ای در بازار نشر نخواهند داشت و از چشم مردم خواهند افتاد.
