گفت وگو
چرخش گفتمان سیاسی در عراق
حیدر خویی از تحلیلگران عراقی و پژوهشگر روابط بین‌الملل، در گفت‌وگو با همشهری درباره نتایج غیرمنتظره انتخابات پارلمانی عراق، پیامدهای آن برای تشکیل دولت و همچنین تأثیر عواملی که چنین نتیجه‌ای را ایجاد کرده، سخن گفته‌است.
نتایج انتخابات عراق برای ناظران بیرونی، غیرقابل پیش‌بینی و عجیب به‌نظر می‌رسد. آیا شما و دیگر تحلیلگران سیاسی در عراق این نتایج را پیش‌بینی می‌کردید؟
نتایج هم برای عراقی‌ها و هم برای ناظران بیرونی بسیار غیرقابل‌پیش‌بینی بوده و همین در واقع نشانه‌ای از سالم بودن پروسه انتخاباتی عراق است. انتخاباتی که نتایج آن پیش از برگزاری بر کسی معلوم نیست نشانه خوبی برای کشوری است که به تازگی داعش را شکست داده و تلاش می‌کند به روال معمول برگردد. گزارش‌هایی از برخی مسائل مرتبط به سیستم الکترونیک رأی‌گیری که برای نخستین بار مورد استفاده قرار می‌گیرد و همینطور برخی اشکالات در برخی پایگاه‌های رأی‌گیری وجود داشت اما می‌توان در مجموع گفت که انتخابات موفقیت‌آمیز بود.
به‌نظر شما، چرا مقتدی صدر برنده انتخابات شد؟
دلیل اصلی پیروزی صدر این است که حامیان او سازماندهی‌شده‌ترین و مطمئن‌ترین گروهی بودند که در تعداد بالا وارد میدان شدند و رأی‌شان را به صندوق‌های رأی ریختند. اگر به آمار واقعی آرایی که ائتلاف صدر به دست آورد نگاه کنید، می‌بینید که این میزان، بسیار شبیه آرایی است که او در انتخابات سال 2014به‌دست آورد، اما این بار، با این آمار، تعداد کرسی‌هایی که به ائتلاف صدر رسید عملا دو برابر شد. دلیل عمده این اتفاق مشارکت پایین بود که روی رقبای او تأثیر گذاشت.
برخی می‌گویند بیانیه آیت‌الله سیستانی درباره انتخابات روی نتایج تأثیر گذاشت. آنها معتقدند که صحبت‌های آیت‌الله سیستانی و توصیه او درباره انتخابات در آخرین روزهای ماقبل انتخابات باعث رقم خوردن این نتایج شد. شما چطور فکر می‌کنید؟
من فکر می‌کنم آخرین بیانیه آیت‌الله سیستانی درباره انتخابات تأثیر زیادی روی نتایج نداشت. این بیانیه شبیه بیانیه‌های قبلی بود که او در آنها تأکید کرده بود از هیچ گروه و حزبی حمایت نمی‌کند و در فاصله‌ای مساوی از همه ایستاده است. با این حال، توصیه و دادن این گزینه به مردم که مختارند رأی بدهند یا نه احتمالا خیلی‌ها را تشویق کرد که رأی ندهند. اگر به‌خاطر داشته باشید، او در سال 2005قویا رأی‌دهندگان را تشویق کرد تا در انتخابات شرکت کنند و خیلی از عراقی‌ها، شرکت در انتخابات را هم وظیفه ملی و هم وظیفه دینی خود می‌دانستند. این بار اما شرایط خیلی متفاوت بود. پیام آیت‌الله سیستانی این بود که اختیار به‌دست خود مردم است و آنها می‌توانند انتخاب کنند که رأی بدهند یا ندهند و کسی را که می‌خواهند رأی بدهند خودشان انتخاب کنند.
انتظار این بود که بعد از پیروزی عراق برابر داعش مردم اشتیاق زیادی داشته باشند که در انتخابات شرکت کنند اما مشارکت بسیار پایین بود. به‌نظر شما چرا مشارکت پایین بود؟
مشارکت پایین بود چون مردم عراق از چهره‌ها و سیستمی که ما همچنان در عراق داریم خسته شده‌اند. بعد از شکست داعش، یک خوش‌بینی عمومی (در جامعه) وجود داشت اما تغییر دادن سیستم سیاسی بسیار سخت است چون همه احزاب از سیستم فعلی نفع می‌برند. بسیاری از عراقی‌ها همچنان بزرگ‌ترین چالش بعد از داعش را فساد می‌دانند، اما بسیاری تصمیم گرفتند رأی ندهند چون باور ندارند که آرایشان می‌تواند ساختار قدرتی بنیادین فعلی را تغییر دهد.
با این نتایج، پیش‌بینی شما از نخست‌وزیر بعدی و بزرگ‌ترین ائتلاف در پارلمان چیست؟
این احتمالا غیرقابل‌پیش‌بینی‌ترین عنصر نتایج انتخابات است. 9ماه طول کشید تا دولت در سال 2010تشکیل شود و الان خیلی زود است مشخص شود چه‌کسی می‌تواند به‌عنوان یک نامزد مناسب قلمداد شود. با وجود سوم شدن، حیدر العبادی همچنان شانس دارد تا دولت تشکیل دهد چون چیزی که مهم است، فردی که بیشترین کرسی‌ها را برده نیست بلکه کسی است که می‌تواند بیشترین (نماینده‌ها) را در یک ائتلاف رهبری کند. پیروزی عبادی در موصل چشمگیرتر از نتایج ضعیف بلوک (حامی) او در بغداد است و مقبولیت نخست‌وزیر ورای مرزبندی‌های قومی- فرقه‌ای و توانایی او برای مدیریت تنش‌های ایران-آمریکا، وقتی که احزاب پشت درهای بسته می‌روند تا مشخص کنند چه‌کسی بیشترین شانس را دارد تا پروسه تشکیل کابینه را شروع کند، بسیار باارزش خواهد بود.
ائتلاف العبادی (نصر) بیشتر به صدر نزدیک است یا حشد شعبی؟ منظورمان این است که اگر قرار باشد بعد از این انتخابات یک دولت ائتلافی در عراق ببینیم، کدام یکی را خواهیم دید؟ العبادی و صدر؟ یا العبادی و فتح (حشد)؟
باز هم باید بگویم که خیلی زود است تا از پاسخ به این سؤال مطمئن باشیم. این احتمال وجود دارد که تداوم وضع فعلی را ببینیم؛ یعنی دولت ائتلافی بزرگی که عناصری از هر کدام از بلوک‌های اصلی سیاسی دارد. دمکراسی عراق هنوز جوان‌تر از آن است که جایگاه اپوزوسیون، جایگاه دلخواهی باشد، و تمام احزابی که تعداد کرسی‌های چشمگیری در پارلمان دارند، بخشی از منابع و فوایدی را که عضویت در دولت در اختیار آنها می‌گذارد، می‌خواهند.
آیا پیروزی صدر، یک پیروزی برای عربستان سعودی است؟
نتایج انتخابات پیروزی یا شکست برای هیچ کشور خارجی‌ای نیست اما سعودی از نتایج خشنود خواهد بود و دلیل عمده آن این است که گروه‌های طرفدار ایران در حشد تقریبا موفق نشدند تا موفقیت‌هایشان در میدان نبرد با داعش را به یک پیروزی سیاسی تبدیل کنند. البته که آنها نقشی اصلی در هر دولتی که شکل بگیرد بازی خواهند کرد اما خیلی‌ها انتظار داشتند آنها عملکردی بهتر از چیزی که دیده‌ایم داشته باشند. پیروزی صدر در ریاض مورد استقبال قرار خواهد گرفت چون به آن به چشم تضعیف نفود ایران در عراق نگاه خواهد شد و درست در زمانی به وقوع پیوسته که دولت عراق به‌دنبال عادی‌سازی روابط با همسایگان عرب خود است.
به‌نظر می‌رسد که رأی‌دهندگان عراقی رفتاری ملی‌گرایانه در این انتخابات داشتند. آنها فراتر از روند مذهبی رأی دادند و شعارهای ملی‌گرایانه را ترجیح دادند. نظر شما در این‌باره چیست؟
صرف‌نظر از برنده و بازنده واقعی، این یکی از جذاب‌ترین نتایج این انتخابات بود. عراق شاهد چرخشی کامل از گفتمان فرقه‌ای و سیاست مبتنی بر هویت به سمت گفتمان مبتنی بر آشتی‌ملی و ملی‌گرایانه بود. این واقعیت که سیاستمداران زبان خود را تغییر داده‌اند به این معنی نیست که آنها ضرورتا بیشتر از فرقه‌گرایی به ملی‌گرایی اعتقاد دارند اما این تغییر لحن مشخص می‌کند که آنها اولویت‌های مردم عراق را می‌فهمند و (به فراخور آن) از خود تغییر نشان داده‌اند.
چه‌کسی برنده خارجی این انتخابات است؟ ایران یا آمریکا؟
دوباره باید بگویم که هیچ کشوری برنده یا بازنده این انتخابات نبود و تهران و واشنگتن، نقش مهمی در پروسه تشکیل دولت خواهند داشت چون متحدان آنها مانورها و معاملات (سیاسی) زیادی برای به‌دست آوردن قدرت خواهند داشت.
با توجه به نتایج انتخابات، نقش کردها در پارلمان چیست؟
کردها همچنان نقش مهمی در بغداد خواهند داشت اما آنها دیگر دولت‌سازانی که قبلا بودند نخواهند بود. رفراندوم بدسرنوشت و از دست رفتن کرکوک تأثیر بدی بر اعتبار و قدرت سیاسی آنها گذاشته است؛ به‌خصوص بعد از از دست رفتن میدان‌های نفتی کرک، اما آنها حسابی مشغول سر و سامان دادن به اوضاع در شمال خواهند بود. حزب دمکراتیک کردستان بارزانی از نتایج خشنود خواهد بود اما در سلیمانیه فریادهای اعتراض بلند است چون احزاب مخالف علنا نتایج را محکوم کرده‌اند و اتحادیه میهنی کردستان را متهم می‌کنند که نتایج را دستکاری کرده است.
