نظم و نتیجه و باقی آزمایش‌ها

فرشته شیخ‌الاسلام

در بخش کودک و نوجوان کتابفروشی مشغول مرتب‌کردن دایره‌المعارف‌ها بودم. یک پسر ده، یازده‌ساله با مادرش از زیر رنگین‌کمان چوبی وارد شدند. پسرک در یک برانداز سریع، قفسه کتاب‌های علمی را پیدا کرد. برق چشم‌هایش را از چندمتری دیدم. از روی چهارپایه گفتم: «سلام». پاسخ داد: «از این مجموعه، آزمایش‌های فیزیکش را هم دارید؟» یک لحظه نگاهش ثابت ماند. سرش را چندبار بالا و پایین کرد و گفت: «سلام. سلام. ببخشید؛ آخر من خیلی دنبال این سری بودم.» آمدم پایین و دایره‌المعارف «سرگرمی‌های علمی در خانه» را دادم دستش. از پنجره چشم‌هایش جرقه‌های توی سرش پیدا بود. دوید سمت مادرش که در بخش لوازم‌التحریر داشت روان‌نویس امتحان می‌کرد. شبیه حواصیلی که به دریا رسیده، روی یک پا ایستاد و کتاب را روی پای افقی‌اش گذاشت و ورق زد و به مادر توضیح داد که این همان است که دنبالش بودم؛ «ببین، ببین هزار تا آزمایش دارد». مادر با خونسردی گفت: «خوبه، ولی شما همین‌ماه پیش آزمایش‌های شیمی را خریدی. چه نتیجه‌ای داشت؟» پسرک مبهوت و مات به مادر، کتاب روی پا و بعد به من نگاه کرد. انگار دنبال پاسخ صحیح می‌گشت. مادر ادامه داد، فقط آشپزخانه و تراس من داغون و رنگی و چرب و چسبی شده‌. جرقه‌های پسرک یکی‌یکی ترکید و زیر لب گفت: «ولی من که هر بار همه را جمع کردم و شستم.» مادر روان‌نویس را گذاشت سرجایش و از من پرسید: «کتابی ندارید که نظم و ترتیب را آموزش دهد؟»
 -برای گروه سنی الف و ب داریم، که البته خیلی توصیه نمی‌کنم. بازوی پسرش را به نرمی و مهربانی گرفت و گفت: «برای گروه سنی ایشون.» تحقیر ریز و زیرپوستی که شاید مادر قصدش را نداشت، ولی من و پسر دریافتیم‌اش. ادامه داد: «من مخالف خرید کتاب نیستم. مخالف آزمایش هم نیستم، ولی از کتاب قبلی نتیجه نگرفتم. وقتی هزینه می‌کنم توقع دارم.» پسر گفت: «ولی مامان من علومم را 20 شدم.» _ آن نتیجه معلم خصوصی بود، نه کتاب. پسرک شبیه عقابی که شکارش فرار کرده، بال‌هایش را بست و دایره‌المعارف را توی دست‌های من گذاشت. مادر از بخش کودک و نوجوان خارج شده بود. پسر همانطور که پاهایش را می‌کشید، گفت: «همینه، مشکل همینه که همیشه دنبال نتیجه هستند.»
کتاب سنگین‌تر شده بود؛ خیلی سنگین. گذاشتمش روی میز‌. نشستم. اسلایدهای دوره رویکردهای آموزشی جلوی چشمم رژه می‌رفتند. «در رویکردهای فرایندی و اکتشافی کار معلم، انتقال دانش نیست. وظیفه‌ او فراهم‌کردن محیط غنی با ابزار، مشاهده، گفت‌وگو و... است. هدف، رشدی است که طی فرایند حاصل می‌شود. کشف، علاقه یا سؤالی که به‌وجود می‌آید و نتیجه، ممکن است در کودکان، متفاوت و گوناگون باشد».