شلمچه؛ قلب جبهه‌ها

مژگان مهرابی؛ روزنامه‌نگار

اینجا شلمچه کربلای ایران است؛ دشتی پربلا که آن را به میعادگاه عاشقان می‌شناسند. جنس خاک آن فرق دارد انگار با دیگر جاهای ایران زمین. از هر گوشه‌اش می‌توان بوی چادر خاکی مادر را استشمام کرد. قصه نیست، افسانه هم نیست. تا کسی گذرش به شلمچه نیفتد به قداست آن پی نمی‌برد. ذره ذره خاک آن می‌توانند گواهی دهند به خون‌های ریخته‌شده و شهدایی که مظلومانه در کام باتلاق‌ها و اروند رود فرورفته یا تشنه لب در کانال ماهی جان فدا کردند. 8سال بی‌وقفه زیر آماج توپ و خمپاره دشمن‌بودن کم نیست. چه روزها و شب‌هایی که مورد تهاجم بعثی‌ها قرار نگرفت و چه دردها که به جان نخرید. درست همان روزهای اول جنگ به‌دست دشمن افتاد. تصاحب آن در واقع راهی بود برای ورود به خاک ایران و دست‌درازی بیشتر. اما جوانان ما غیورتر از آن بودند که اجازه دهند شلمچه در گرو عراقی‌ها باشد. خرمشهر را با گذر از شلمچه گرفته بود. رزمنده‌ها باید دست دشمن را قطع می‌کردند. از این‌رو برای بازپس‌گیری شلمچه مردانه جنگیدند. روز 20اردیبهشت سالروز آزادی شلمچه است. به همین مناسبت برگی از دفتر تاریخ جنگ را ورق می‌زنیم تا از این سرزمین مقدس بیشتر بدانیم.

شلمچه؛ سرزمینی مقدس در منتهی‌الیه جنوب غربی جلگه خوزستان. قداستش را از خون شهدایی دارد که برای بازپس‌گیری آن از چنگال دشمن دلاورانه جنگیدند. اما قبل از اینکه بدانیم کجاست و چرا از اهمیت بالایی برخوردار است بدنیست کمی بیشتر درباره‌اش بدانیم. شلمچه ایران در جنوب غربی خوزستان قرار گرفته و شرق آن به خرمشهر و قسمت غربی‌اش به خط مرزی ایران و عراق منتهی می‌شود. در واقع همجوار با شلمچه عراق است که در جنوب شرقی بصره قرار گرفته است. همجواری آن با اروند‌رود باعث شده در جای جای آن باتلاق دیده شود. اما از ویژگی‌های منحصر به فردش وجود نخلستان‌های سرسبز و زیبایی است که در جنگ بخش اعظمی از آنها سوخت و از بین رفت. قبل از شروع جنگ، چندین روستای کوچک و بزرگ در شلمچه ایران وجود داشت که بعضی از آنها به‌دلیل دارابودن چشم‌انداز زیبا، محل تفریح مردم خوزستان بود. درصد قابل توجهی از اراضی کشاورزی خرمشهر در منطقه شلمچه قرار داشت و از این‌رو می‌توان گفت مردم ساکن در روستاهای شلمچه به کشاورزی و دامداری مشغول بودند. اما نکته حائز اهمیت اینکه چون شلمچه یکی از نقاط حساس مرزی به‌شمار می‌رفت چند پاسگاه در آن مستقر شده بود و وظیفه حراست از این محدوده را برعهده داشت. علاوه بر پاسگاه‌های شلمچه، مومنی و خین، چندین دژ هم جانمایی شده بود که امنیت منطقه را تامین می‌کرد.
با شروع جنگ در روز 31شهریور سال 1359ستون زرهی تیپ 26عراق با عبور از مرز وارد شلمچه شدند. دشمن با به خطرانداختن امنیت منطقه می‌خواست جاده شلمچه را تصرف کرده و وارد خرمشهر شود. در همان روزهای اول نیروهای مردمی با کمترین امکانات تسلیحاتی از خرمشهر و شلمچه دفاع کردند. بی‌سیم‌چی‌های مستقر در پاسگاه‌ها از دژهای اطراف کمک می‌خواستند اما نه جوابی می‌شنیدند و نه حمایتی می‌شدند. دژهای 5گانه شلمچه خیلی سریع به تصرف دشمن درآمده و باقی نقاط دفاعی هم در محاصره قرار داشتند. با بمباران پاسگاه شلمچه توسط هواپیماهای عراقی همه امید مردم نقش برآب شد؛ چرا که پاسگاه سقوط کرد و تلاش مردم برای حفظ آن بی‌نتیجه ماند. دشمن به خرمشهر رسید. شهر را گرفت و در چهارم آبان سال 1359جاده شلمچه تبدیل به یکی از معابر اصلی تردد یگان‌های عراقی شد. دشمن بعثی با مستقرشدن در این منطقه سریع دست به‌کار شده و اقدام به ساخت قرارگاه کرد.
تصرف شلمچه توسط دشمن یکی از بدترین اتفاق‌های دوران جنگ بود؛ چرا که بعثی‌ها از این راه می‌توانستند به دیگر شهرهای ایران نفوذ کرده و به خاک ایران پیشروی کنند. بنابراین باید شلمچه بازپس گرفته می‌شد. این یعنی قطع دست تجاوزگر دشمن از کشور. برای همین نیروهای نظامی و سپاهی دست به‌کار شده و با طراحی عملیات بیت‌المقدس خواب خوش را از دشمن گرفتند؛ عملیاتی که با هدف آزادسازی خرمشهر درنظر گرفته شده بود. در مرحله اول عملیات، نیروهای ایرانی 35کیلومتر از جاده اهواز- خرمشهر را آزاد کردند، 5روز بعد و در مرحله دوم، مناطق جفیر، پادگان حمید و هویزه پاکسازی شد. مرحله سوم که در نوزدهم همان‌ماه با هدف پیشروی به سمت خرمشهر انجام شد، به‌دلیل مقاومت شدید دشمن از موفقیت چندان مناسبی برخوردار نبود. 10روز گذشت. رزمندگان در ضلع شمالی منطقه شلمچه، با تقویت نیرو و تجهیز بیشتر آماده حرکت آخر بودند. رزمنده‌ها با همه توان جلو می‌رفتند و عراقی‌ها در توهم تحلیل نیروهای نظامی ایران بودند. تا اینکه ساعت 22و 30دقیقه روز اول خرداد نیروهای قرارگاه نصر به نیروهای عراقی مستقر در شلمچه حمله کردند و بعد از یک درگیری تنگاتنگ خود را به جاده شلمچه رساندند. در همین زمان قرارگاه فجر نیز اعلام کرد که یگان‌هایش پل نو را تصرف کرده و به سمت اروندرود پیشروی کردند.
رزمندگان اسلام در روز20اردیبهشت سال61 در ادامه عملیات ظفرمند بیت‌المقدس منطقه مرزی شلمچه را از تصرف قوای بعثی آزاد کرده که در این فتح‌الفتوح، نیروهای ایرانی در مجموع 3060کیلومترمربع از منطقه شلمچه را از وجود نیروهای دشمن پاکسازی کردند.