گزارش
بسیج سازندگی؛ نماد حکمرانی مردم‌پایه
گروه‌های جهادی در قالب بسیج سازندگی برکتی هستند که دولت‌ها نیز همواره از آنها بهره‌مند شده‌اند
صفیه رضایی، روزنامه‌نگار
یکی از ویژگی‌های باطنی انقلاب اسلامی ایران مردمی بودن آن است. این ویژگی باعث شده از ابتدای انقلاب تاکنون رویکردها و رهیافت‌های مردمی، ستون انقلاب را توانمندتر کند؛ نمونه روشن آن در «جهاد سازندگی انقلاب اسلامی» بود که به همت شماری از دانشجویان و براساس تفکرات و مبانی پایه‌ای نهضت انقلاب اسلامی شکل گرفت. کار این نهاد، از آبادانی روستاها شروع شد و به حراست از مرزها در دوران 8سال دفاع‌مقدس رسید. البته در سال 1379، جهاد سازندگی با مصلحت‌سنجی‌های بروکراتیک، با وزارت جهادکشاورزی ادغام شد. رهبر حکیم انقلاب اسلامی در همان دوران مطرح شدن ایده ادغام، نسبت به تبعات آن صریحا هشدار داده و خطاب به رئیس‌جمهور وقت تأکید کردند: «شنیده‌ام در دولت با وجود دفاع و رأی موافق جناب‌عالی، نتیجه رأی‌گیری تأمین‌کننده حفظ و بقای ساختار انقلابی و کارآمد جهاد سازندگی نیست. این نگرانی هست که این تشکیلات مبارک، با آن‌همه آثار و تجربه‌های موفق در وزارت جدید حل و هضم شود؛ یقیناً این خسارت بزرگی برای کشور و نظام و انقلاب خواهد بود. اگر آنچه پیش‌آمده تغییرناپذیر و نهایی است، مقتضی است در انتخاب مسئول برای تشکیلات جدید جلوی این ضرر متراکم گرفته شود و اگر نهایی نیست، در آن تجدیدنظر شود.»
اما از آنجا که رهبر معظم انقلاب از همان ابتدا با ادغام و دولتی شدن این نهاد مخالف بودند، فرمان تشکیل بسیج سازندگی در 17اردیبهشت سال 1379را دادند؛ ظرفیت مبارکی که طی 2دهه توانسته ثمرات بسیاری برای کشور به ارمغان بیاورد؛ شجره طیبه‌ای که هر کجا ریشه دوانده منشأ خیرات بسیاری بوده است. هم اینک نیز در هفته‌ای قرار داریم که با عنوان «هفته بسیج سازندگی» نامگذاری شده است؛ هفته‌ای که آکنده از عطر جهادگری و روحیه جهادی است.
تجلی مدیریت مردم‌پایه
جهادگران در بسیج سازندگی همواره در طرح‌های محرومیت‌زدایی، کمک به هموطنان آسیب‌دیده و آسیب‌پذیر و یاریگری مومنانه فعالیت کرده و می‌کنند. علی ایل‌بیگی، مدیر مرکز مطالعات و هدایت حرکت‌های جهادی سازمان بسیج سازندگی کشور در این زمینه به همشهری گفت: جهاد سازندگی از ابتدا مردم‌پایه و در واقع متعلق به مردم بود؛ تا جایی که از روزهای نخستین انقلاب اسلامی خدمت‌رسانی مردمی آغاز و فرمان جهاد سازندگی نیز از جانب امام خمینی(ره) ابلاغ شد. در این جبهه مردمی و خودجوش، شاهد نخستین شهدای جهاد سازندگی نیز بوده‌ایم؛ شهدایی که برای کمک به کشاورزان و اقشار آسیب‌پذیر به روستاها و مناطق محروم می‌رفتند و هدف جریان معاند قرار می‌گرفتند.
ایل‌بیگی افزود: جهادگران سازندگی در 8سال دفاع‌مقدس نیز در کنار رزمنده‌ها خدمت رسانی می‌کردند؛ تا جایی سنگرسازان بی‌سنگر و منتظران شهادت لقب گرفتند؛ چراکه معمولا با ادواتی همچون لودر مسیر را برای رزمنده‌ها بازگشایی می‌کردند. با این حال به این نهاد مقدس کم‌لطفی شد و در روند ادغام و دولتی شدن قرار گرفت. اینگونه بود که رهبر معظم انقلاب فرمان تشکیل بسیج سازندگی را صادر کردند.
بازوی توانمند دولت‌ها
مدیر مرکز مطالعات و هدایت حرکت‌های جهادی سازمان بسیج سازندگی کشور تأکید کرد: امروز 42هزار گروه جهادی در 165قرارگاه جهادی قرار دارند که حاصل توانمندی آنهاست. این جهادگران در بسیاری از عرصه‌های مهم همچون روزهای کرونایی نشان دادند که بازوی توانمندی هستند. همچنین در رخدادهایی همچون وقوع سیل، زلزله، حوادث ناگوار و غیرقابل پیش‌بینی، جهادگران نشان دادند که اثرگذار هستند. رهبر معظم انقلاب در مورد جهادگران بسیج سازندگی فرموده اند: «گروه‌های جهادی دنباله‌رو مکتب حضرت زهرا(س) هستند.» همچنین فرموده‌اند: «کار جهادی، به معنای کار برخاسته از ایمان و به‌کارگیرنده هر چه بیشتر از ظرفیت وجودی انسان است و این دو هیچ یک، نقطه پایان ندارد؛ پس کار جهادی می‌تواند ده‌ها و صدها برابر، کیفیت داشته و ارتقا و گسترش یابد.»
ایل‌بیگی با اشاره به سالروز تشکیل بسیج سازندگی گفت: از 17اردیبهشت تا 27اردیبهشت رزمایش 10روزه بسیج سازندگی است که گروه‌های جهادی در نقاط محروم در تمامی شهرستان‌ها حضور می‌یابند و تحت عنوان «شکوه هجرت» به فعالیت و خدمت‌رسانی می‌پردازند. بدیهی است که این خدمت‌رسانی در عرصه‌های مختلف تخصصی همچون پزشکی، حقوقی، کشاورزی، عمرانی، فرهنگی و... است.
مدیر مرکز مطالعات و هدایت حرکت‌های جهادی سازمان بسیج سازندگی کشور با اشاره به اینکه تمام افراد و گروه‌ها می‌توانند در بسیج سازندگی فعالیت داشته باشند، گفت: یک سامانه تحت عنوان«اطلس جهادی» وجود دارد که افراد و اقشار می‌توانند در آن ثبت‌نام کنند و کار جهادی انجام دهند؛ به‌عنوان نمونه چند دانشجو، چند پزشک یا... می‌توانند تحت عنوان یک گروه در این سامانه ثبت‌نام کنند. هر فرد می‌تواند به‌صورت جداگانه در این سامانه نیز ثبت نام کند. بدیهی است که می‌توانند در هر عرصه‌ای که نیازمند کار جهادی است این افراد مشارکت داشته باشند و به‌صورت آتش به اختیار عمل کنند.
ایل‌بیگی با اشاره به اینکه فعالیت‌های بسیج سازندگی در عرصه داخلی خلاصه نمی‌شود، گفت: گروه‌های جهادی در عرصه‌های بین‌الملل نیز فعالیت و در کشورهایی همچون یمن، سوریه، عراق و... حضور فعال دارند. درواقع گروه‌های جهادی بسیج سازندگی بدون مرز هستند. مدیر مرکز مطالعات و هدایت حرکت‌های جهادی سازمان بسیج سازندگی کشور بر این نکته نیز تأکید کرد که گروه‌های جهادی همواره کارآمدی داشته‌اند و بازوی توانمند دولت نیز محسوب می‌شوند. نمونه آن را در طرح شهید سلیمانی در زمان کرونا شاهد بودیم که چگونه به‌صورتی ضربتی به مردم خدمات‌رسانی کردند. در نمونه‌های دیگر می‌توان از طرح‌های محرومیت‌زدایی و خدمت‌رسانی مردمی نیز مثال زد. درواقع گروه‌های جهادی در قالب بسیج سازندگی برکتی هستند که دولت‌ها نیز همواره از آنها بهره‌مند شده‌اند.
احیای سازمانی پربرکت
با توجه به سخنان ایل‌بیگی می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که گروه‌های جهادی در عین اینکه الگوی خدمت در جامعه هستند سرمایه اجتماعی نیز محسوب می‌شوند؛ سرمایه‌ای که خوب است دوباره در قالب سازمان احیا شود؛ هر چند رویه دولت سیزدهم از ابتدا بر احیای این سازمان بوده است؛ تا جایی که اساسنامه «شورای‌عالی جهادی سازندگی، امور عشایر و توسعه روستایی» در این دولت ابلاغ شد. به‌نظر می‌رسد که احیای سازمان جهاد سازندگی و سازمان‌های جهادگر در عین اینکه بازوی کمکی دولت محسوب می‌شود، می‌تواند بستر سرمایه‌ساز اجتماعی نیز محسوب شود. البته نباید از یاد ببریم که اگر سازمان جهاد سازندگی در ابتدای انقلاب با هدف توسعه روستایی شکل گرفت و اصول آن به دوران جنگ و سازندگی هم تسری یافت، امروز عرصه جهاد اگر نگوییم کمی پیچیده و متفاوت که متنوع است و شناسایی عرصه‌ای که نیازمند سازندگی از نوع جهادی باشد، مهم‌تر از همیشه است؛ چراکه کشور با مجموعه‌ای از چالش‌ها دست به گریبان است که از قاچاق سوخت تا تأمین آب شرب و کشاورزی گستردگی دارد که هریک به نوعی نیازمند سازندگی هستند و البته به‌گونه‌ای فراتر از ساختارهای منفعل و دست‌وپاگیر کنونی است؛ ضمن اینکه نباید فراموش کرد که جنس محرومیت در روزگار ما تغییر کرده است و آسیب‌های ناشی از سوء‌مدیریت نیز تولید فقر و محرومیت می‌کند. از این‌رو نیاز است که با حفظ گفتمان جهادی و جهادگری زمینه فعالیت‌های جهادی نیز گسترش پیدا کند. نباید از نظر دور داشت که حفظ و احیای گفتمان جهادی در قالب یک سازمان می‌تواند تله‌های خود را داشته باشد؛ از این‌رو برخی معتقدند که فعالیت‌های جهادی را می‌توان در قالب گروه‌های مردمی، نهادهای غیردولتی و در قالب تشکل‌های بسیج گسترش داد. به‌عبارتی هرقدر جهاد و جهادگری از رویه‌های بروکراتیک فاصله گیرد، برکت آن بیشتر حفظ می‌شود. نباید این نکته را نیز فراموش کرد از ابتدای انقلاب تاکنون بسیاری از چالش‌ها و آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی به مدد همین گروه‌های جهادی و مردمی مرتفع شده است؛ بنابراین نادیده گرفتن این ذخیره پربرکت ناسپاسی است.
