بمباران زندان دوله تو

مژگان مهرابی؛ روزنامه‌نگار

بمباران زندان دوله تو را می‌توان از فجیع‌ترین جنایات دشمن بعثی علیه ایران به شمار آورد؛ اتفاقی تلخ که در حوادث 8ساله دفاع‌مقدس کمتر به آن اشاره شده است. برای همین شاید خیلی از ما بی‌خبر باشیم و ندانیم روز 17اردیبهشت سال1360چه واقعه شومی در کشورمان رخ داده است؛ بمباران زندان دوله تو توسط نیروهای بعثی که البته با همکاری حزب دمکرات کردستان صورت گرفت و پیرو آن تعداد زیادی از هموطنان‌مان مظلومانه شهید شدند؛ نیروهای ارتشی، سپاهی، ژاندارمری، جهادسازندگی و حتی پیشمرگ‌های کرد مسلمان که هیچ سلاحی برای دفاع از خود نداشتند. این پیشامد آنقدر سنگین و غیرمنتظره بود که در ایران عزای عمومی اعلام شد و در روزنامه اطلاعات مردم خواندند که «میهن اسلامی ما در سوگ اسرای شهید که در زندان دوله تو زیر شکنجه قاسملو و بمباران غریبانه شهید شدند عزادار است. ما این مصیبت را به امام و امت تسلیت می‌گوییم.»

زندانی در نقطه صفر مرزی
روستای دوله تو؛ منطقه‌ای در شمال غربی سردشت و نقطه صفر مرزی ایران و عراق. جایی خوش‌آب‌و‌هوا با طبیعتی بسیار زیبا که به محض شروع جنگ‌های نامنظم تبدیل به جهنمی شد برای اسرای ایرانی. دمکرات‌های کردستان این روستا را تبدیل به فضایی برای جولان خود کردند و می‌توان گفت در سیطره‌شان قرار دادند. مقرشان هم اصطبلی بود که از آن به‌عنوان زندان موقت استفاده می‌کردند. بنایی مخروبه و غیرقابل‌سکونت. اصطبل یا همان زندان دوله تو 8اتاق داشت با امکاناتی که اصلا در آنجا دیده نمی‌شد. 213تن از هموطنانمان در آنجا زندانی بودند. در بین‌شان همه جور آدمی دیده می‌شد؛ ارتشی، سپاهی، ژاندارمری و حتی پیشگامان کرد مسلمان. زندان اقامتگاه موقت اسرا بود و توسط کسانی اداره می‌شد که نه بویی از انسانیت برده بودند و نه از وطن‌دوستی. از بین 150زندانبان آنجا، قاسملو، دبیر کل حزب دمکرات کردستان و ایرج سلطانی، خلبان خود فروخته رژیم پهلوی سرشناس بودند و باقی نامتعادل و خشن.

اعدام مصنوعی
شکنجه، بیگاری، بدی شرایط تغذیه و خواب و نبود امکانات درمانی از برنامه‌های روزمره این زندان بود. بدتر از آن رفتار وحشیانه سلطانی و قاسملو بود که برای آزار و اذیت زندانیان از هیچ ستمی کوتاهی نمی‌کردند. گاها غذای زندانیان به یک تکه نان با مقداری آب نخود یا آب گوجه بسنده می‌شد که حتی شکم آنها را هم سیر نمی‌کرد. مهم‌تر اینکه پنهانی بودن موقعیت زندان باعث شده بود رفتار وحشیانه زندانبان‌ها از دید صلیب سرخ دور بماند. ازجمله اقدامات غیرانسانی دمکرات‌ها برای ایجاد وحشت در بین زندانیان اجرای اعدام مصنوعی بود. کسانی که نجات یافته از زندان دوله تو هستند تعریف می‌کنند: «هر کس مطابق میل دمکرات‌ها رفتار نمی‌کرد او را با چشم بسته به درختی می‌بستند و بعد هم لوله تفنگ خالی را روی شقیقه او می‌گذاشتند و ماشه را فشار می‌دادند. این کار تأثیر نامطلوبی در روحیه زندانی‌ها می‌گذاشت و در واقع یک جنگ روانی بود».

تیرباران اسرای ایرانی
اما تلخ‌تر از اتفاقات ناگواری که در زندان رخ داد، بمباران آن توسط هواپیماهای عراقی بود؛ واقعه‌ای که منجر به داغدار‌شدن صدها ایرانی شد و خاطره بدی از خود به جا گذاشت. به نقل از «وبگاه دیار و نادیار» سایت کشته‌شدگان ترور در کردستان، در انجام بمباران هوایی، دمکرات‌ها نقش به‌سزایی داشت و با همدستی با نیروهای بعثی این حادثه شوم را رقم زد اما دلیل دیگر این ادعا گریختن زندانبان‌ها از مهلکه است. در زندان مخوفی که توسط 150محافظ کنترل می‌شد یکباره 12زندانبان حضور داشتند. طبق گفته شاهدان این ماجرا هواپیماهای عراقی چندین بار بالای زندان پرواز کردند تا محافظان زندان را آگاه کنند. بعد هم به زندانیانی که در محوطه بودند دستور دادند که به داخل بروند. درها را به روی اسرا قفل کرده و خود به جای امنی پناه بردند. یکی از زندانیان نجات یافته زندان حادثه آن روز را تعریف می‌کند: «ساعت 7صبح بود. هواپیماهای عراقی برای شناسایی آمدند. خلبان ایرج سلطانی روی پشت‌بام ایستاد و به آسمان نگاه کرد. انگار منتظر چیزی بود. ساعت11را نشان می‌داد که ناگهان سوت زدند که زندانیان داخل بروند و در همان لحظه هواپیماها را دیدم که در آسمان ایران می‌چرخیدند و چند دقیقه‌ای بالای سر زندان مانور ‌دادند. بعد صدای انفجار مهیبی آمد. وحشیانه بمب‌ها روی زندان ریخته می‌شد. هواپیماهای دیگری هم دیده شد. هیچ نگهبانی حضور نداشت. اجساد زندانیان به ایران تحویل داده شد و باقی زنده‌ها به زندان آلواتان منتقل شدند.» عده‌ای از زندانیان موفق به فرار شدند و به‌سوی جنگل دویدند اما بالگردها اقدام به تیرباران آنها کردند. در این حادثه حدود 100نفر از هموطنان‌مان شهید و 150نفر مجروح شدند.

عملیات والفجر4 و متواری شدن دمکرات‌ها
مهر سال1362 با پیشروی نیروهای ایرانی موقعیت دمکرات‌ها به خطر افتاد. نیروی سپاه و ارتش با انجام عملیات والفجر4 توانستند ضربه سنگینی به دشمن بزنند. البته در این ماموریت پیشمرگ‌های کرد همکاری لازم را انجام دادند. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این عملیات 33روزه آزادی حدود ۲۰۰ زندانی از اسارت و متواری شدن اعضای گروهک دمکرات بود.