گنج قدر

پیامبر اکرم(ص) فرموده‌اند: هر کس شب قدر را احیا بدارد و مومن باشد و به روز جزا ایمان داشته باشد، تمامی گناهانش آمرزیده می‌شود. در فرهنگ غنی اسلام نیز همه اعمال با معیارهای الهی سنجیده می‌شود و بر همین اساس علاوه بر اینکه در قرآن کریم درخصوص شب قدر آمده است: «خیر من الف الشهر» در صحیفه مبارکه سجادیه نیز در دعای 44آمده است: «عبادت شبی از شب‌های آن، را برابر با عبادت در شب‌های هزار‌ماه قرار داد و آن را «شب قدر» نامید». حجت‌الاسلام محمدمهدی ماندگاری به سؤالات همشهری درباره شب قدر توضیحاتی داده ‌است که در ادامه می‌خوانید.

چرا شب قدر به این نام خوانده شده است؟
در شب قدر مقدراتی تقریر و نوشته می‌شود، قدر یعنی اندازه انسان‌ها. یعنی به اندازه‌ای که شب قدر را درک کنند و معرفت پیدا کنند، برایشان مقدرات نوشته می‌شود مثلا بچه تا موقعی که کوچک است ظرف غذا و لباس و کفش‌اش کوچک است وقتی بزرگ شود ظرف غذا و کفش و لباسش هم بزرگ‌تر می‌شود جایگاهش هم بزرگ‌تر می‌شود. اگر خداوند فرموده لیله‌القدر خیر من الف الشهر به‌دلیل این است که در شب قدر از خداوند متعال با این دعا «اللهم اکرمنابنور الفهم واخرجنا من ظلمات الوهم» تقاضا کنیم که اندازه و ظرفیت و فهم ما بیشتر که به تعبیر امام‌مجتبی(ع) هر چه فهم ما بیشتر شود اندازه و ظرفیت‌مان هم بزرگ‌تر و مقدرات ما بیشتر خواهد شد.
چرا برخی زمان‌ها، روزها و شب‌ها  از اهمیت ویژه‌ای نسبت به دیگر ایام برخوردارند؟
اینکه مکانی اهمیت ویژه‌ای دارد به‌خاطر اتفاقی است که در آن مکان می‌افتد مثلا اهمیت مکه و مسجدالحرام به‌خاطر کعبه است که اشرف‌المکان است إِنَّ أَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکه مُبارَکاً وَ هُدی لِلْعالَمِینَ‌ اشاره به همین موضوع دارد. اینکه مسجد مکان مبارکی است چون وقف خانه خدا شده است. اما اینکه شب قدر منزلت بالایی پیدا کرده چون شب تقریر و تثبیت مقدرات و شب نزول قرآن است. در هر زمانی و مکان و موقعیتی اتفاق خاصی بیفتد که آن اتفاق با عظمت باشد یا پدیده با عظمتی متصل به آن زمان- مکان یا حالت باشد آن زمان و مکان و حالت، اشرف ایام و مکان‌ها و زمان‌ها و ساعات قرار می‌گیرد. اینکه می‌گویند شرف‌المکان بالمکین از این جهت است. زمان و مکان ظرف است آن چیزی که در آن ظرف اتفاق می‌افتد به آن ظرف عظمت و اعتبار می‌بخشد.
راز مخفی بودن شب قدر چیست و چرا مشخص نشده کدام شب، شب قدر است؟
چون شب قدر گنج است، گنج اگر روی زمین باشد که گنج نیست. باید مخفی باشد تا اهلش بروند بگردند و آن را پیدا کنند. لذا علمای بزرگ ما فقط این سه شب را پاس نمی‌داشتند. نقل است شهیدثانی تمام شب‌های سال را شب زنده‌داری کرد و روزها را روزه گرفت به غیراز دو روز حرام تا شب قدر را درک کند. گاهی وقت‌ها برای درک لیله‌القدر باید یک سال زحمت بکشید اکنون برای درک لیله‌القدر، 3شب زحمت می‌کشند اگر باور کنند چه گنجی در لیله‌القدر نهفته است، حتما بیش از این زحمت می‌کشند و ارزش مخفی بودن آن را می‌فهمند هر چه مخفی‌تر ارزشمندتر.
در برخی روایات آمده هر انسانی شب قدری دارد که با شب قدر انسان دیگر متفاوت است، این روایات اشاره به چه دارند؟
شب قدر می‌تواند یکی از شب‌های سال باشد و احتمال وجود آن در این سه شب، بیشتر است. حالا اگر من در دهه اول ذی‌الحجه در غدیر در شب جمعه‌ای در یک لحظه زیارتی اهل‌بیت یا در مسجدالحرام هستم ارتباطم با خدا وصل شد و منقلب شدم که تصمیم بر توبه واقعی و تغییر واقعی گرفتم ظرف وجودی خودم را بزرگ کردم همان لحظه لیله‌القدر من است. لیله‌القدر یعنی لحظه‌ای که ظرف وجودی من با معرفت و طهارت بزرگ می‌شود و خدا مقدرات من را افزون می‌کند.
برخی افراد نمی‌توانند به‌خاطر مشغله‌هایشان در این شب‌ها احیا بگیرند؛ برای آنها چه توصیه‌ای دارید؟
خوب است اهمیت لیله‌القدر برای ما روشن شود تا آن را به‌عنوان اولویت اولمان قرار دهیم اگر بدانیم شب‌های قدر چه‌قدر و منزلتی دارند، شاید لازم باشد یک روز مرخصی بگیریم و برخی کارها را جا‌به‌جا کنیم. اما اگر واقعا کسی به اقتضای شغلش مثل مامور انتظامی و مرزبانی نتواند در مراسم احیا باشد کافی است نیت احیا کند و مثلا در سنگر مرزبانی خودش یا پشت میزش در ساعات نیمه شب دلش را وصل کند و اتصالش با خدا برقرار شود و از خدا بخواهد مورد رحمت و مغفرت الهی قرار بگیرد. ان‌شاءالله او به احیا و شب زنده‌داری رسیده و احیا و شب زنده‌داری هر کسی به اقتضای شرایطش است و حیف است کسی این فرصت را از دست بدهد.

مکث
شب قدر در نگاه علامه‌طباطبایی ره
مراد از قدر، تقدیر و اندازه‌گیری است و شب قدر، شب اندازه‌گیری است و خداوند متعال در این شب حوادث یک سال را تقدیر می‌کند و زندگی، مرگ، رزق، سعادت و شقاوت انسان‌ها و اموری از این قبیل را در این شب مقدر می‌گرداند.  شب قدر منحصر در شب نزول قرآن و سالی که قرآن در آن نازل شد نیست بلکه با تکرار سال‌ها، آن شب نیز تکرار می‌شود؛ یعنی در هر ‌ماه رمضان شب قدری است که در آن شب امور سال آینده تقدیر می‌شود. در این خصوص در تفسیر برهان از شیخ طوسی از ابوذر روایت شده که گفت: به رسول خدا(ص) عرض کردم یا رسول‌الله آیا شب قدر شبی است که در عهد انبیاء بوده و امر به آنان نازل می‌شده و چون از دنیا می‌رفتند نزول امر در آن شب تعطیل می‌شده است؟ فرمودند: «نه بلکه شب قدر تا قیامت هست.» در عظمت این شب همین بس که در قرآن کریم آمده است این شب از هزار ‌ماه بهتر است. منظور از بهتر بودن این شب از هزار ماه، بهتر‌بودن از حیث فضیلت عبادت است؛ چه اینکه مناسب با غرض قرآن نیز چنین است. چون همه عنایت قرآن در این است که مردم را به خدا نزدیک و به وسیله عبادت زنده کند. و احیا یا عبادت آن شب از عبادت هزار‌ ماه بهتر است.
 از حضرت امام صادق علیه‌السلام سؤال شد: چگونه شب قدر از هزار ‌ماه بهتر است؟ حضرت فرمودند: «عبادت در شب قدر بهتر است از عبادت درهزار ماهی که در آن شب قدر نباشد.» قرآن کریم می‌فرماید: «سلام هی حتی مطلع الفجر.» کلمه سلام و سلامت به‌معنای عاری‌بودن از آفات ظاهری و باطنی است. و جمله «سلام هی » اشاره به این مطلب دارد که عنایت الهی تعلق گرفته است به اینکه رحمتش شامل همه آن بندگان بشود که به‌سوی او روی می‌آورند و نیز به اینکه درخصوص شب قدر باب عذابش بسته باشد. به این معنا که عذابی جدید نفرستد. و لازمه این معنا این است که دراین شب کید شیطان‌ها هم مؤثر واقع نشود چنان‌که در بعضی از روایات نیز به این معنا اشاره شده است.  البته بعضی از مفسرین گفته‌اند: مراد از کلمه «سلام» این است که در شب قدر ملائکه از هر مؤمن مشغول به عبادت بگذرند، سلام می‌دهند.