آتش‌بس!

یکتا فراهانی- روزنامه‌نگار

بازی یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های کودکان برای تخلیه انرژی، رشد و همچنین پرورش خلاقیت است. البته کودکان گاهی نیز هنگام بازی اختلافاتی با هم پیدا می‌کنند و درگیر می‌شوند اما والدین باید درنظر داشته باشند دعواها و مشاجرات بچه‌ها بخشی از فرایند رشد آنها برای تسلط پیدا کردن به محیط اطراف است.  در واقع آنها باید یاد بگیرند که چطور در آینده از حق خود دفاع کنند یا هنگام اختلاف با دیگران چطور به مصالحه برسند. پدر و مادرها هم باید به‌گونه‌ای آنها را کمک و هدایت کنند که در ارتباطات خود کمتر با مشکل مواجه شوند. توجه داشته باشیم منشأ این دعواها و کشمکش‌ها رقابت بین بچه‌ها و میل شدید آنها به دستیابی عشق منحصر‌به‌فرد والدین‌شان است اما اگر والدین مدام جلوی بچه‌ها را بگیرند، در نهایت باعث سرخوردگی آنها خواهند شد.

اصطکاک منافع کودکان
شیوا دولت‌آبادی، روانشناس، متخصص و فعال حوزه کودکان در مورد دعوای بچه‌ها می‌گوید: «بهتر است ابتدا بدانیم بدیهی است بچه‌ها نیز مانند بزرگسالان حین بازی کردن با یکدیگر اختلاف‌نظر پیدا ‌کنند. درواقع همانگونه که بچه‌ها در یک خانواده می‌توانند به همدیگر عشق بورزند،طبیعی است وقتی قرار است محبت و توجه والدین بین چند کودک در خانه تقسیم شود، برای جلب توجه بیشتر والدین گاهی نیز اصطکاک منافع بین کودکان به‌وجود بیاید».   بچه‌ها به‌دنبال اسباب‌بازی بیشتر، امکانات و امنیت بیشتر برای خودشان هستند و همچنین اینکه دوست دارند به‌دنبال اول و بهتر شدن باشند. به این ترتیب، این وظیفه والدین است که به‌طور یکسان به بچه‌هایشان محبت و توجه نشان دهند تا احساس رقابت و حسادت را کمتر در آنها برانگیزند.

دعوت به آرامش
به‌گفته این روانشناس، دعوا‌ی بچه‌ها گاهی بر سر این است که مثلا هنگام بازی، یک اسباب‌بازی خاص مورد‌توجه هر دوی آنهاست. در اینجا والدین می‌توانند وارد شوند و برای آنها توضیح دهند که بهتر است از این اسباب‌بازی نوبتی  استفاده کنند. به این‌ترتیب هر دوی آنها هم می‌توانند با آن بازی کنند. توجه داشته باشیم ورود والدین به بازی بچه‌ها به‌عنوان تنبیه آنها نیست بلکه برای برقراری مصالحه است. ضمن اینکه همین رفتار و نوع برخورد آنها هنگام تنش و دعوا می‌تواند الگویی برای کودکان باشد؛ یعنی هر اقدام والدین باید وجه تربیتی داشته باشد.رعایت عدالت از طرف پدرو مادر‌ها نیز موضوع بسیار مهمی است که اگر رعایت نشود نه‌تنها حسادت بچه‌ها را نسبت به هم بیشتر می‌کند بلکه باعث می‌شود آنها نیز نتوانند قضاوت عادلانه‌ای داشته باشند؛ موضوعی که می‌تواند در آینده در روابط مختلف آنها بسیار مؤثر باشد.

بروز تنش
دولت‌آبادی می‌گوید وقتی بچه‌ها هنگام بازی با یکدیگر اختلاف پیدا می‌کنند و دچار تنش می‌شوند، والدین علاوه بر قائل نشدن تبعیض بین آنها باید به احساسات منفی فرزندان‌شان توجه نشان دهند. گاهی دعوا و نزاع کودکان الگو‌برداری از رفتار خود ماست؛ یعنی وقتی بارها شاهد دعوای ما با همدیگر بوده‌اند چندان دور از انتظار نیست که آنها نیز چنین رفتاری داشته باشند. توجه داشته باشیم پیشگیری از بروز تنش بین فرزندان در حد امکان از بروز تنش بهتر است. والدین اجازه دارند بر بازی بچه‌ها نظارت داشته باشند؛چون بازی بچه‌ها بسیار مهم است و بیشترین شناختی که می‌توان از بچه‌ها داشت از طریق مشاهده و توجه به بازی آنهاست. در واقع والدین از این طریق می‌توانند متوجه بسیاری از خواسته‌ها، علایق و مشکلات فرزندان خود شوند.

پیشگیری از خشونت
به‌گفته دولت‌آبادی قبل از هر چیز پدر و مادرها باید سعی داشته باشند مانع از تبدیل رقابت بچه‌ها به خشونت و حسادت شوند؛ یعنی باید با دستورالعمل‌های تربیتی برای داشتن فرزندان آرام‌تر در کنار هم تلاش کنیم. نخستین مورد، رعایت فاصله 3سال برای تولد فرزند بعدی است. چون در این صورت، کودکان حافظه بهتری برای تشخیص دریافت عواطف و اطلاعات درخصوص جنبه‌های مثبت اضافه شدن کودک دیگری به جمع خانواده خواهند داشت و خاطرات آنها از خانواده و مهر مادر، ماندگار و مستحکم‌تر است. به این ترتیب فکر نمی‌کند کودک شیرین تازه متولد شده می‌تواند جای او را بگیرد. بنابراین می‌توان انتظار داشت هرچه اختلاف سن کودکان مناسب‌تر و جنسیت‌شان متفاوت باشد، احتمال پیش آمدن اختلاف‌نظر بین آنها کمتر خواهد شد. ضمن اینکه باید توجه داشته باشیم همه بچه‌ها باید از توجه و حمایت والدین خود سیراب و در محبت آنها با همدیگر شریک شوند. همچنین تولد فرزند بعدی هم همیشه باید با آماده‌سازی‌ کودک و به‌صورت خبر خوشی برای تولد خواهر یا برادر جدید باشد. به عقیده این روانشناس، در این میان نقش پدر هم مهم است. بنابراین باید برای تسلط و مدیریت بهتر خانواده از قبل آگاهی‌های لازم را کسب کند و با نقش جدید خود آشنا شود تا بتواند بیشتر برای فرزند اول وقت بگذارد و به او توجه نشان دهد. چون نوزاد نیاز بیشتری به توجه مادر دارد. توجه به این نکات می‌تواند مانع از ایجاد فضای خشن درخانواده شوند. همجنس بودن بچه‌ها با همدیگر هم موضوع دیگری است که بیشتر باعث تنش و ایجاد حسادت در بچه‌ها می‌شود؛ چون دنیای نزدیک‌تری برای رقابت یا حسادت بیشتر با هم دارند. با وجود اینکه والدین نقشی در این خصوص ندارند اما آگاه بودن آنها از این موضوع می‌تواند به آنها کمک بیشتری در شناسایی دنیای فرزندان‌شان کند.

مکث
آموزش به جای نصیحت

دولت‌آبادی می‌گوید والدین باید به‌گونه‌ای به بازی و رفتار فرزندان خود نظارت داشته باشند که دعوا اوج نگیرد. بنابراین مداخله آنها نیز باید کمی قبل از شدت گرفتن خشونت و دعوای فرزندان‌شان باشد. ولی اگر به هر دلیل این اتفاق افتاد نخستین گام هم آن است که بچه‌ها را دعوت کنیم تا حرف‌ها و خواسته‌های یکدیگر را بشنوند. در این مرحله دوطرف باید به حرف‌ها و خواسته‌های همدیگر گوش کنند. ضمن اینکه اگر بچه‌ها خیلی عصبانی و آشفته باشند می‌توانیم از آنها خواهش کنیم با آرامش صحبت کنند. نکته مهم دیگر آن است که رویکرد ما باید رویکرد مثبتی باشد؛ یعنی رفتارهای خوب را تشویق کنیم، نه اینکه رفتارهای بد را تنبیه کنیم. به این ترتیب وقتی کودک راضی به مصالحه می‌شود باید او را تشویق کنیم تا طرف مقابل هم چنین رفتاری را انتخاب کند. به عقیده این روانشناس، همه جریان تعاملات ما با کودکان باید جنبه آموزشی داشته باشد و این کار هم باید با کمک گرفتن از خودشان باشد؛ نه جنبه تحکمی، نگاه از بالا به پایین یا جملات نصیحت‌گونه‌ای که اغلب توجهی به آنها نمی‌شود. ضمن‌آنکه مقاومت هم در آنها ایجاد می‌کند. به این صورت می‌توانیم بخشش را به آنها آموزش دهیم و الگوی خوبی در این خصوص برای آنها باشیم. البته حفظ آرامش در خانه نیز بسیار مهم است و هنگام بروز تنش نیز والدین باید علاوه بر بررسی رفتار‌های خودشان در محیط خانه، ببینند فرزندان‌شان از کجا رفتارهای ناشی از خشونت را الگو‌برداری کرده‌اند. برای این کار باید علاوه بر محیط خارج از خانه، فیلم‌ها یا کارتون‌های مورد‌علاقه آنها را هم مورد‌توجه قرار دهند. برای این کار می‌توانیم با برقراری همدلی از خود او سؤال کنیم و همچنین به او بگوییم که اگر دوست ندارد کسی با خشونت با او رفتار کند، خودش هم نباید اینگونه با دیگران رفتار کند.