یادداشت
خطای هاله‌ای و نگرش منظومه‌ای به قدرت
مصطفی قربانی- کارشناس مسائل سیاسی
قدرت، مفهومی ذوابعاد است که بنا به طبیعتی که دارد در ارزیابی آن، باید تمامی این ابعاد و ارکان مدنظر قرار گیرد. درواقع، قدرت مفهومی است که ابعاد ملموس(مادی) و غیرملموس(معنوی) دارد و برای ارزیابی قدرت هر عاملی اعم از فرد یا کشور، بایستی به مجموعه این ابعاد توجه کرد. با توجه به آنچه گفته شد، یکی از مهم‌ترین آسیب‌های روش‌شناسانه در ارزیابی قدرت و موقعیت جمهوری اسلامی ایران، تک‌‌بعدی یا تک‌عاملی دیدن قدرت آن است؛ بدین معنا که در ارزیابی عامه، به‌طورمعمول، شاخص‌های اقتصادی و به‌طورکلی، وضعیت اقتصادی کشور ملاک ارزیابی قدرت نظام قرار می‌گیرد.
حال اگرچه اقتصاد و شاخص‌های اقتصادی قطعاً یکی از مهم‌ترین معیارهای ارزیابی قدرت هر نظامی است اما تنها معیارهای ارزیابی قدرت هر کشوری، فقط معیارهای اقتصادی نیست. اساساً مخاطب وطنی در این شرایط گرفتار «خطای هاله‌ای» شده‌است؛ خطایی که در آن، مخاطب به‌دلیل بااهمیت دانستن یک بعد مسئله، سایر ابعاد آن را نادیده می‌گیرد. بر این اساس، در شرایط کنونی به‌دلیل آنکه مسائل اقتصادی کشور تداوم، عینیت و عمومیت بیشتری دارد، افکارعمومی و حتی نخبگان با دقت در این موضوع، از سایر ابعاد قدرت نظام غفلت کرده و بدون توجه به سایر ابعاد و حوزه‌های قدرت نظام، صرفاً شاخص‌های اقتصادی را ملاک ارزیابی قدرت نظام قرار می‌دهند.
با این‌حال، چرایی و دلایل شکل‌گیری این خطای هاله‌ای در ذهن مخاطبان وطنی، علاوه بر وجود مشکلات اقتصادی متداوم و متراکم، به 2عامل دیگر برمی‌گردد: اول جنگ شناختی دشمن که طی آن تلاش می‌شود تا با مگس‌وار نشستن روی مشکلات اقتصادی، علیه ایده‌ها، ساختارها، سیاست‌ها، رفتارها، کارگزاران و درمجموع، هر آنچه رنگ و بویی از نظام دارد، عملیات روانی صورت گیرد تا در معرض اعتبارزدایی و تخریب قرار‌گیرند. عامل دیگر شکل‌گیری خطای هاله‌ای در ارزیابی قدرت نظام، به ضعف در تبیین دقیق، سریع و بموقع شرایط کشور و مشکلات آن از یک‌سو و توانمندی‌های نظام ازسوی دیگر برمی‌گردد؛ درواقع در مقابل سمپاشی‌‌های روانی رسانه‌ای جبهه دشمنان، اقدام‌های رسانه‌ای اثربخش برای خنثی‌سازی اقدام‌های رسانه‌ای دشمنان و بازگویی توانمندی‌های نظام صورت نمی‌گیرد.
برای جلوگیری از تشدید این خطای هاله‌ای باید تلاش شود تا منظومه قدرت نظام؛ یعنی همه ابعاد و حوزه‌های قدرت نظام، به‌طور دقیق و واقعی، آنگونه که مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام(1401/01/23) تأکید داشتند، دیده شود. در توضیح بیشتر باید گفت که پایداری نظام در شرایط جنگ ترکیبی جامع و حداکثری دشمن، توسعه نفوذ منطقه‌ای و ایجاد محور مقاومت اسلامی در منطقه، پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیک در حوزه‌های مختلف، دستیابی به قدرت دفاعی بازدارنده و راهبردی، تثبیت سازوکارهای مردم‌سالاری دینی، ایجاد امنیت پایدار و... بخش‌هایی از قدرت نظام است که همگی تحت‌الشعاع مسائل و مشکلات اقتصادی قرار گرفته و سبب شده تا تصویری دقیق از منظومه قدرت نظام نزد افکار عمومی شکل نگیرد.
یک نکته مهم که از بحث بالا نتیجه گرفته می‌شود، این است که بخشی از آنچه سبب شکل‌گیری خطای هاله‌ای از قدرت نظام شده، اساساً ماهیت پروژه‌ای دارد؛ یعنی در اثر تلاش‌های برنامه‌ریزی شده دشمن ایجاد شده‌است. بنابراین، در نقطه مقابل باید تلاش شود تا ضمن خنثی‌سازی عملیات روانی رسانه‌ای دشمن، تصویری دقیق از منظومه قدرت نظام نزد افکارعمومی شکل گیرد. در تلاش برای این منظور نیز علاوه بر تبیین سریع، دقیق و بموقع رویدادها و روندهای کشور، باید در حوزه‌های مختلف کوشید تا با اتکا بر داده‌های تاریخی، حافظه تاریخی توده‌های مردم را زنده کرد؛ درواقع، دستاوردها و حوزه‌های قدرت جمهوری اسلامی اگر با رویکردی تاریخی مورد‌توجه قرار گیرند، بیش از پیش اهمیت خود را پیدا می‌کنند؛ نکته‌ای که تاکنون توجه چندانی به آن نشده‌است.
به‌عنوان مثال یکی از مهم‌ترین دستاوردها و حوزه‌های قدرت جمهوری اسلامی، حوزه دفاعی است که در این حوزه بر تمامی ضعف‌ها و مسائل تاریخی فائق آمده‌است و اکنون اگر با رویکردی تاریخی تبیین شود، اهمیت آن بیشتر نمایان می‌شود؛ به‌عنوان مثال، وقتی نیروی دریایی سپاه در اقدامی غرورآفرین، نفتکش انگلیسی را در خلیج‌فارس توقیف کرد یا وقتی نیروی هوافضای سپاه پهپاد آمریکایی «گلوبال هاوک» را سرنگون کرد، بهترین فرصت برای تبیین نقش قدرت دفاعی نظام و نمایاندن هرچه بیشتر این حوزه از قدرت نظام بود که متأسفانه از آن بهره‌برداری لازم صورت نگرفت. در مواجهه با این قضایا کافی بود به سرنگونی هواپیمای مسافربری کشورمان توسط آمریکا یا نقش انگلیس در جداسازی هرات از ایران در اوایل دوره قاجار و در مقاطع دیگری چون اشغال ایران در جنگ جهانی دوم و... اشاره می‌کردیم. توضیح آنکه در همه این قضایای تاریخی چون قدرت دفاعی بازدارنده نداشتیم، آن وقایع تلخ رخ می‌داد اما اکنون چون قدرت دفاعی بازدارنده داریم، می‌توانیم انگلیس و آمریکا را در خلیج‌فارس تحقیر کنیم و این همان انگلیس و آمریکایی هستند که در طول تاریخ جنایت‌های متعددی علیه ملت ایران مرتکب شده‌اند. عدم‌بهره‌برداری از اینگونه فرصت‌ها برای نمایاندن اهمیت قدرت دفاعی کشور درحالی است که دشمن در جنگ شناختی خود همواره می‌کوشد میان حوزه دفاعی با معیشت مردم دوگانه‌سازی کند؛ بنابراین اهمیت قدرت دفاعی برای افکارعمومی، آنگونه که شایسته است، نمایان نمی‌شود.
