برداشت بی‌رویه و خطر انقراض گیاهان دارویی

حمیده پازوکی _  خبرنگار

هر سال فصل بهار بازار برداشت، خرید و فروش گیاهان دارویی خودرو در کشور داغ می‌شود. در گوشه و کنار بازارهای محلی می‌توان افرادی را دید که گیاهان دارویی می‎فروشند. با این حال برداشت بی‎رویه و خشکسالی در سال‌های گذشته موجب شده است عرصه‌های طبیعی دارای گیاهان دارویی با خطر انقراض مواجه شوند. موضوعی که مسئولان اداره‌های منابع طبیعی در استان‌های مختلف را گاه وادار کرده است برداشت بعضی یا همه گیاهان دارویی را ممنوع کنند. در روزهای گذشته خبر ممنوعیت برداشت گیاهان دارویی در خراسان‌شمالی و همدان به گوش رسیده است و هرچند برداشت گیاهان دارویی برای مصرف خانوار آزاد است اما آذربایجان‌غربی و چهارمحال‌وبختیاری هم هشدار داده‌اند که برداشت انبوه این گیاهان، خطر انقراض گونه‌های گیاهی را در این استان‌ها به‌همراه دارد.
بسیاری از روستاییان این استان‌ها و استان‌هایی مانندکردستان، کرمانشاه، گیلان و... هر سال با برداشت گیاهان دارویی راهی برای کسب درآمد فصلی پیدا می‎کنند؛ هرچند این درآمد می‌تواند کمکی به این افراد باشد اما تهدید منابع طبیعی کشور موضوعی نیست که به‌راحتی بتوان از آن صرف‌نظر کرد. در سال‌های گذشته منابع طبیعی استان‌ها برای حفظ و تجدید این گونه‌های گیاهی و ایجاد زمینه برای برداشت تجاری درست از آنها تلاش کرده‌اند با این حال ماه‌های نخست هر سال این گیاهان مورد هجوم برداشت‌کننندگان غیرمجاز قرار می‌‎گیرند.

حال مراتع خوب نیست
برداشت گیاهان دارویی نیازمند رویش مستمر آنها در مراتع کشور است؛ هرچند به دلایل مختلف تجدید این منابع گیاهی در کشور با مشکل مواجه شده است. مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور به همشهری می‌گوید: امسال حال مراتع کشور خوب نیست و خشکسالی‎های مستمر مراتع کشور را با مشکل مواجه کرده و پوشش گیاهی کشور را کاهش
 داده است.
ترحم بهزاد، درباره مدیریت گیاهان دارویی که در مراتع کشور می‌رویند، اظهار می‌کند: یک سیاست کلی درباره گیاهان دارویی کشور در فروردین سال1400 به همه دستگاه‌ها ابلاغ شد و ملاک عمل برای تمام دستگاه‌های اجرایی زیرمجموعه منابع طبیعی هم همین سیاست است. در این ابلاغیه آمده است که گونه‌های ممنوع کدام گیاهان است و برداشت همه آنها غیرقانونی است؛ گیاهانی مثل لاله‌واژگون و کرفس‌کوهی ازجمله این گیاهان هستند.
وی بهره‌برداری تجاری از گیاهان دارویی خودرو را فقط در صورتی که برای آنها طرح مشخصی ارائه شده باشد امکان‌پذیر می‎داند و می‎افزاید: هم‌اکنون 1138طرح بهره‎برداری در 5میلیون ‌و 200هزار هکتار وجود دارد که 770طرح آن در عرصه‌ای به وسعت 3میلیون ‎و 400هزار هکتار فعال است. هر نوع بهره‎برداری خارج از این طرح‌ها غیرقانونی است و با آن برخورد می‌شود.
مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور تأکید می‌کند: برداشت گیاهان دارویی برای مصرف خانوار بلامانع است اما با برداشت و فروش آن در بازارهای محلی برخورد قانونی خواهد شد.

ممنوعیت برداشت گیاهان دارویی
خراسان‌شمالی یکی از استان‌هایی است که امسال برداشت گیاهان دارویی آن برای حفظ مراتع ممنوع شده است. رئیس اداره کل مراتع اداره کل منایع طبیعی خراسان‌شمالی درباره این موضوع به همشهری توضیح می‌دهد: تغییرات اقلیمی موجب کاهش رشد گیاهان خودرو و به‌تبع آن گیاهان دارویی شده است. به همین دلیل همانند سال گذشته امسال هم برداشت گیاهان دارویی در عرصه‌های طبیعی استان به شکل انبوه ممنوع شده است و افراد فقط به اندازه مصرف خانوار می‌توانند برای برداشت بعضی از انواع که در خطر انقراض نیستند، اقدام کنند.
مهرداد فلاحی می‌افزاید: اگر فشار برداشت بر مراتع بیش از اندازه باشد رویشگاه‌های استان با خطر انقراض گونه‌های گیاهی مواجه خواهند شد.
وی با بیان اینکه در خراسان‌شمالی گیاهان دارویی در بازارهای محلی فروخته نمی‌شوند، اظهار می‌کند: گیاه دارویی که در استان بهره‎برداری می‌شود باریجه است که براساس طرح‌های مصوب برداشت می‌شود و مجریان مشخصی برای آن تعیین شده است و مراتع طبیعی بر آن نظارت دارد.

خطر انقراض گیاهان در چهارمحال‌وبختیاری و آذربایجان‌غربی
مراتع وسیع نوار غربی کشور ازجمله مناطقی است که هر سال صدها نوع گیاه دارویی در آنها می‌روید با این حال برداشت زودهنگام یا بیش از اندازه این گیاهان چهارمحال‌وبختیاری و آذربایجان‌غربی را با مشکل مواجه کرده است. به‌گفته معاون اداره فنی مرتع اداره کل منابع طبیعی چهارمحال‌وبختیاری، از ۱۲۰۰گونه گیاهی شناسایی شده در این استان ۲۳۰گونه دارای خواص دارویی هستند که از آخرین روزهای زمستان تا آخرین روزهای بهار قابلیت عرضه، برداشت و استفاده دارند.
عزت‌الله سلیمانی می‎افزاید: گونه‌های گیاهی ارزشمندی مانند کلوس، شنگ، کارداریا، پرموسیر، اندشت، تره‌کوهی، بن‌سرخ، ترشک، ریواس، کنگر، پیاز موسیر، آویشن، انواع پونه‌های کوهی، مرزه بختیاری، مریم‌گلی و ده‌ها گیاه باارزش دیگر در سبد مصرفی مردم قرار می‌گیرند اما برداشت بیش از اندازه و زودهنگام آنها را با خطر انقراض روبه‌رو کرده است.
در آذربایجان‌غربی هم خطر انقراض 50گونه گیاه دارویی را تهدید می‌کند. به‌گفته مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان‌غربی این گیاهان به‌دلیل برداشت بی‌رویه در معرض انقراض قرار دارند. صمد موسوی ادامه می‌دهد: تغییرات اقلیمی از یک‌سو و برداشت‌های بی‌رویه از سوی دیگر زنگ خطر انقراض این گونه‌ها را به صدا درآورده است به همین دلیل برداشت 20گونه گیاه کوهی خودرو ازجمله کنگر، ریواس، شنگ، غازایاغی، انواع تره و پیاز کوهی، بولاغ اوتی و آویشن در استان بدون مجوز، ممنوع شده است.

    گیاهان خودرو از سرمایه‌های ملی هستند و برای حفاظت از آنها باید آموزش‌های لازم ازجمله برداشت اصولی و کشت انبوه این گیاهان انجام شود. با این حال برداشت و فروش بی‎رویه و چرای دام می‌تواند این گونه‌ها را برای همیشه نابود و بهره‌برداری صحیح از آنها را ناممکن کند.