3 استان،خط مقدم ورود اتباع غیرمجاز

سیده‌زهرا عباسی _ خبرنگار

سرشماری سال۹۵ مرکز آمار ایران نشان می‌دهد یک میلیون و 583هزار و979نفر از جمعیت یک‌میلیون ‌و759هزار و 448نفری اتباع ایران افغانستانی هستند؛ اتباع مجازی که اغلب در تهران، خراسان رضوی و اصفهان زندگی می‌کنند. با وجود این، مرز سراوان در جنوب سیستان‌ و بلوچستان در کنار ورود اتباع قانونی، محل عبور پناهجویان ‍‍ غیرمجاز است که معمولا برای رسیدن به ترکیه و مهاجرت به اروپا در مسیر جنوب شرقی تا شمال غربی ایران تردد می‌کنند؛ اتفاقی که به‌ویژه از تیر سال گذشته با تسلط طالبان بر افغانستان شکل دیگری به‌خود گرفت.
هرچند مسئولان کشوری و استانی و  همچنین فدا حسین مالکی، نماینده زاهدان در گفت‌وگو با همشهری تأکید می‌کنند آمار ورود پناهجویان غیرمجاز قابل توجه نیست و اغلب اتباع به‌صورت مجاز از مرز می‌گذرند، اما برخی فعالان اجتماعی محلی این آمار را در یک سال اخیر، روزانه تا چند هزار نفر برآورد می‌کنند. تردد در مسیر یزد، کرمان‌ و سیستان ‌و بلوچستان و مشاهده میدانی قاچاق‌برهایی که جاده‌های این 3استان را با سرعت 180کیلومتر در ساعت طی می‌کنند، به خوبی گویای این ادعاست.
تردد خطرناک در جاده‌ها و آمار بالای تصادف‌ خودروهای قاچاق‌بر، ازدواج‌های ثبت‌نشده با ایرانی‌ها و تولد فرزندانی بدون مدارک شناسایی فقط بخشی از اتفاقاتی است که ورود غیرمجاز پناهجویان در جنوب شرقی رقم زده. آمار اتباع مجاز ساکن در یزد، کرمان‌ و سیستان ‌و بلوچستان هم که به حدود 10درصد از جمعیت این استان‌ها رسیده، نکته دیگری است که موجب شده علی زیندی‌وند، استاندار کرمان بر تدوین طرح جامع ساماندهی اتباع و مهاجران خارجی تأکید و اعلام کند یزد، سیستان و بلوچستان و کرمان می‌توانند در تبیین طرح جامع فراگیر برای ساماندهی اتباع و مهاجران خارجی مؤثر باشند.

پیشنهاد ساماندهی اتباع در جنوب شرقی 
استاندار کرمان در این‌باره به همشهری توضیح می‌دهد: این سه استان سال‌هاست میزبان افغانستانی‌های مهاجر هستند که برخی از آنها شناسایی شده‌اند و اقامت رسمی دارند و برخی‌شان به‌طور غیرمجاز ساکن هستند.
علی زینی‌وند با بیان اینکه باید کارگروه مشخصی بین این استان‌ها شکل گیرد و با تشکیل جلسات کارشناسی با دستگاه‌های مرتبط به‌صورت فنی و تخصصی درباره موضوع بحث و موارد لازم را تدوین کند، می‌افزاید: 3استان نظرات کارشناسی خود را تجمیع کنند و در اختیار وزارت کشور قرار دهند تا طرح ساماندهی اتباع براساس واقعیت‌های موجود اجرایی شود.
استاندار کرمان با تأکید بر اینکه آمار دقیقی از تردد غیرمجاز پناهجویان وجود ندارد و استان‌ها فقط به‌صورت میانگین سالانه عددی در اختیار دارند، اظهار می‌کند: در یک سال گذشته با توجه به تنش‌های کشور افغانستان آمار تردد افزایش یافته است.
زینی‌وند شناسایی اتباع غیرمجاز ساکن در کشور را ضروری توصیف می‌کند و معتقد است: کمترین تبعات شناسایی نشدن این اتباع و ورود غیرمجاز آنها به کشور، تصادف‌های شدید با تلفات بالا در جاده‌ها و تخریب جاده‌هاست.
او تصریح می‌کند: در همه دنیا و با توجه به قوانین بین‌المللی هر تبعه خارجی که وارد هر کشور می‌شود باید شناسایی شود و دولت میزبان درباره محل زندگی‌، شغل و جابه‌جایی او میان شهرها اطلاع یابد تا اتفاقا بتواند خدمات‌رسانی بهتری هم به پناهندگان داشته باشد.

سیستان‌وبلوچستان، دروازه ورود 
سیستان و بلوچستان با وجود اینکه به‌دلیل مرزهای متعدد با افغانستان و پاکستان مهم‌ترین مبدا ورود اتباع مجاز و پناهجویان غیرمجاز این کشورها به ایران است، اما سراسر این استان به جز زاهدان منطقه ممنوعه برای اقامت اتباع اعلام شده.
بنابر آمار سرشماری سال95حدود 30هزار افغانستانی در سیستان‌وبلوچستان زندگی می‌کنند که البته این آمار به‌گفته محلی‌ها بسیار بیش از این تعداد است؛ جست‌وجوی کار، تنش‌های کشور افغانستان و روابط دوستی و خانوادگی میان مرزنشینان به این ممنوعیت توجهی ندارد.
طی یک سال گذشته هم اهالی این استان نشان دادند کاری به تصمیم‌های سیاسی ندارند و با وجود اختلاف‌های ایران و افغانستان بر سر حقابه هیرمند به بهترین شکل میزبان پناهندگان بودند.
اما حضور فزاینده این اتباع و تردد خطرناک غیرمجاز‌ها از جاده‌های استان نگرانی‌های زیادی برای شهروندان ایجاد کرده است.
نماینده چابهار، دشتیاری، کنارک، نیکشهر و قصرقند در این‌باره به همشهری می‌گوید: با اتفاقاتی که در افغانستان افتاد و بی‌ثباتی سیاسی در این کشور و حضور طالبان شاهد حضور گسترده مهاجران افغانستانی در سیستان‌وبلوچستان بودیم.
معین‌الدین سعیدی می‌افزاید: ایران همیشه به این شهره بوده است که دست نوع‌دوستی به سمت پناهجویان دراز کرده است، اما باید توجه داشت که حجم گسترده حضور اتباع مجاز و به‌ویژه غیرمجاز در استان و کشور نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است. فقط در یک نمونه، بخش زیادی از تصادف‌های شدید در جنوب شرق کشور مربوط به تردد اتباع کشورهای همسایه است.
مردم محلی هم معتقدند باید هرچه زودتر تکلیف ساماندهی اتباع و پناهجویان غیرمجاز روشن شود، یکی از فعالان اجتماعی سیستان‌وبلوچستان می‌گوید: به‌نظر می‌رسد مرزهای شمالی تحت کنترل است و مرز سراوان به امان خدا رها شده است. قاچاق‌برها به صورت شبانه‌روزی در حال جابه‌جایی پناهجویان غیرمجاز از این مرز هستند.

دومین گام پناهجویان غیرمجاز در کرمان‌
کرمان براساس آخرین سرشماری‌ صورت گرفته رتبه چهارم سکونت اتباع افغانستانی‌ را در میان استان‌های کشور دارد و هم‌اکنون حدود 9درصد جمعیت این استان را اتباع تشکیل می‌دهند؛ بیش از 300هزار نفر از جمعیت بالای 3میلیون نفری که فقط اجازه اقامت در عنبرآباد، بافت، منوجان، قلعه‌گنج، بم، فهرج، رودبار، فاریاب، نرماشیر، کهنوج، جیرفت، انار و ریگان را دارند.
این در حالی است که کرمان بعد از سیستان ‌و بلوچستان و به‌دلیل قرارگیری در مسیر تردد قاچاق‌برها دومین استانی است که با پناهجویان غیرمجاز مواجهه دارد و آمار بالای تصادف‌های رانندگی با تلفات بالا، ناامنی جاده‌ها به‌ویژه در ساعت‌های نیمه‌شب، سکونت، ازدواج و کار غیرمجاز و پیامدهای آن را هم متحمل می‌شود.
مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی کرمان هم بر ضرورت ساماندهی اتباع تأکید می‌کند و به همشهری می‌گوید: آمار دقیقی از اتباع غیرمجاز و ترددشان در دست نیست، اما حدود 10درصد جمعیت استان کرمان را اتباع قانونی تشکیل می‌دهند که جزئیات آن محرمانه است.
محمدرضا مهدلو با اشاره به پیشنهاد استاندار کرمان مبنی بر هماهنگی 3استان جنوب شرقی تأکید می‌کند: برگزاری نشست‌های هماهنگی و کارشناسی کمک می‌کند تجربه‌های 3استان به اشتراک گذاشته و از عملکردهای جزیره‌ای جلوگیری شود.
او همه تلاش اداره اتباع و مهاجرین و طرح‌هایی چون ساماندهی اتباع را توانمندسازی و بازگشت پناهجویان به کشور یا خدمات‌رسانی بهتر به آنها ذکر می‌کند و توضیح می‌دهد: برنامه‌ریزی برای ساماندهی اتباع و پناهجویان غیرمجاز هم در سطح کلان در دست انجام است.

تأکید یزد بر دستورالعمل واحد درباره اتباع 
یزد هم براساس آخرین سرشماری‌ صورت گرفته رتبه هشتم سکونت اتباع افغانستانی‌ را در میان استان‌های کشور دارد و هم‌اکنون حدود 10درصد جمعیت این استان را اتباع تشکیل می‌دهند؛ بیش از 100هزار نفر از جمعیت بالای یک‌میلیون نفری که فقط اجازه اقامت در خاتم و بافق را دارند، هرچند مسئولان استانی معتقدند این آمار در یک سال گذشته و بعد از تنش‌های افغانستان احتمالا افزایش قابل‌ ملاحظه‌ای داشته‌، اما هنوز سرشماری جدیدی در این‌باره انجام نشده است.
مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی کرمان با بیان اینکه هم‌اندیشی و هم‌فکری 3استان ارائه نظر واحد را به‌دنبال دارد به همشهری می‌گوید: بررسی کارشناسی و هماهنگی کمک می‌کند 3استان از فرصت حضور اتباع استفاده کنند و پیامدهای این حضور را کاهش دهند.
ابوالفضل خوشنویس 2موضوع تابعیت و هویت اتباع را مهم‌ترین مباحث مطرح شده در نشست هم‌اندیشی با استاندار کرمان ذکر می‌کند و می‌افزاید: تابعیت، قانون خاص خود را دارد، اما تأکید استاندار کرمان این بود که هویت تبعه‌های وارد شده به کشور نیز مشخص باشد و اتفاقا استاندار یزد هم این موضوع را با جدیت دنبال می‌کند تا اتباع مورد اشراف اطلاعاتی کامل باشند. در نتیجه این اشراف علاوه بر خدمات‌رسانی بهتر و حفظ شأن انسانی مهاجران، اگر تهدیدی هم از سوی اتباع وجود داشته باشد به کمترین سطح خودش می‌رسد.
او در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه هر استان نسبت به درگیری با موضوع اتباع، هر از گاهی طرح‌های ساماندهی‌ای را به وزارت کشور ارائه می‌کرد، اظهار می‌کند: مدتی است موضوع تشکیل سازمان ملی مهاجرت مطرح شده، دولت جدید هم آن را در دستور کار قرار داده و رئیس‌جمهوری در سفر به یزد این موضوع را به‌صورت رسمی اعلام کرد. امیدواریم با شکل‌گیری این سازمان در زیرمجموعه ریاست‌جمهوری یا وزارت کشور کل مسائل و بحث‌های اشتغال، اسکان، ازدواج، طلاق، شناسنامه و... ساماندهی شود.
خوشنویس تأکید می‌کند همه استان‌ها با تشکیل این سازمان دستورالعمل واحدی درباره ساماندهی اتباع مجاز و غیرمجاز خواهند داشت و همه اقدامات در دستور کار نیروی انتظامی، ثبت احوال، اداره گذرنامه، اداره کار و... یک‌دست می‌شود.
مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی کرمان همچنین یکی از آثار شکل‌گیری این سازمان را ساماندهی نحوه ورود مهاجران به کشور می‌داند‌ و توضیح می‌دهد: ما هیچ‌وقت انتخابی در حوزه اتباع نداشته‌ایم و همیشه دست دوستی و بشردوستی پیش آورده‌ایم و حالا با شکل‌گیری این سازمان مثل همه کشورها می‌توانیم قوانین مشخصی برای ورود اتباع هم داشته باشیم.

    
شهروندان 3استان جنوب شرقی ایران و همچنین سایر استان‌ها در همه 4دهه گذشته دست دوستی به‌سوی افغانستانی‌های مهاجر دراز کرده‌اند، اما به‌ویژه در یک سال اخیر ورود گسترده پناهجویان غیرمجاز به مواردی چون ورود بیماری، ازدواج‌های ثبت‌نشده و فرزندان بی‌شناسنامه، تصادف‌ و تلفات جاده‌ای و ناامنی دامن زده است؛ مشکلاتی که سیستان‌وبلوچستان، کرمان و یزد در همه دهه‌های گذشته با پوست و استخوان درک کرده اند و حالا ساماندهی اتباع و پناهجویان می‌تواند راهی برای کاهش این آسیب‌ها باشد.

مکث
ایران بیش از یک‌میلیون نفر اتباع غیرمجاز دارد 
سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی آمار تخمینی اتباع غیرمجاز در کشور را بیش از یک‌میلیون برآورد می‌کند و به همشهری می‌گوید: اگر کسی ادعا کند آمار دقیق درباره اتباع غیرمجاز وارد شده به کشور را دارد، منطقی و درست نیست، زیرا فقط تردد مجاز قابل شناسایی و آمارگیری است وترددهای غیرمجاز این امکان را ندارد.
محمود عباس‌زاده تأکید می‌کند که عوامل انتظامی و وزارت کشور باید موضوع ورود اتباع غیرمجاز و پناهجویان را به کشور آسیب‌شناسی کنند تا نقاط ضعف و عوامل این ورود شناسایی و کنترل شود. او می‌افزاید: وزارت کشور باید در این زمینه جدیت داشته باشد و مجلس شورای اسلامی هم بر موضوع نظارت دارد. پناهجویان نباید به‌صورت غیرمجاز وارد کشور شوند و وقتی وارد شدند، حداقل باید طرحی برای نظارت بر آنها داشته باشیم و افرادی که قابل پذیرش و مجاز شدن هستند را شناسایی و بقیه را هم مدیریت کنیم. عباس‌پور در پایان تأکید می‌کند: به‌طور کلی این روزها که شرایط افغانستان خاص و نخستین مقصد مهاجرت‌شان ایران است، می‌توانیم ظرفیت کشورمان را برای میزبانی از پناهجویان بررسی و برای پناهجویان بیش از این ظرفیت با سازمان‌های بین‌المللی و کشورهای دیگر رایزنی کنیم.‌