نخستین طلایی تاریخ ورزش ایران

نام محمود نامجو تا ابد در تاریخ ورزش ایران حک شده است. او نخستین ورزشکار ایرانی است که موفق شد در مسابقات حرفه‌ای و بین‌المللی مدال طلا بگیرد و با همین مدال ارزشمند مسیر قهرمانی را برای نسل‌های بعد باز کرد. محمود نامجو یکی از مفاخر ورزش ایران است اما آنطور که باید به نسل جدید معرفی نشده و خیلی‌ها نمی‌دانند که پایه‌های درخشش وزنه‌برداری ایران در دنیا را بنا کرد. او وزنه‌برداری بود که با بداقبالی قهرمان المپیک نشد و به مدال نقره المپیک 1952و برنز المپیک 1956ملبورن اکتفا کرد اما همواره جزو نخستین‌ها بود و سرانجام با کوله‌باری از مدال و افتخار با دنیای قهرمانی وداع کرد. اگر چه با گذشت زمان، نام این قهرمان پرآوازه ایرانی کمتر در رسانه‌ها و محافل ورزشی مطرح می‌شود اما ورزش ایران هرگز نام قهرمانان کم نظیری مثل او را که در کسب مدال و افتخار برای کشورمان پیشقراول بودند، فراموش نخواهد کرد.

ورزشکاری برای همه فصول
محمود نامجو در سال 1297 در خطه گیلان به دنیا آمد و دوره جوانی و نوجوانی را با اجرای حرکات نمایشی گذراند. نامجو در آن سال‌ها با ورزشکاران بومی رشت مثل محمدعلی خورشیدی و هاشم پاداش ستوده در اجرای نمایش‌های شگفت‌آور نظیر پاره کردن کتاب‌های قطور و دریدن مجمعه‌ها و سینی‌های مسی و... شرکت می‌کرد و سنگ‌ها و وزنه‌های سنگین را که بلند کردن آنها از قدرت و توانایی مردم عادی خارج بود، روی دست بالا می‌برد. او در همان سال‌ها دستی در ورزش‌های دیگر از جمله ژیمناستیک و کشتی داشت و مهارتش را در اجرای حرکات بارفیکس، پارالل، خرک و آکروبات به نمایش می‌گذاشت. راه و رسم کشتی گرفتن روی تشک را هم از رضا لاجی، پارالل و بارفیکس را از قدیر بیشه‌بان و برخی ورزش‌های دیگر را از پهلوانان معروفی مثل احمد درخشان، سیدعلی تفنگدار و سیدعلی کم‌سخن یاد می‌گرفت. محمود نامجو همزمان باستانی‌کار هم بود و برای تمرین به زورخانه‌های سلامت‌بخش، میان‌راه و زورخانه بازارچه سبزه میدان رشت می‌رفت.

رسم مردانگی
با اینکه دهه‌های طولانی از دوره قهرمانی محمود نامجو در ورزش ایران گذشته اما هنوز او را به‌عنوان ورزشکاری که صفات جوانمردانه داشت می‌شناسند. نامجو الفبای جوانمردی را در گود زورخانه آموخته بود. وقتی مسابقات کشتی در گود زورخانه برپا می‌شد و خبری از تشک کشتی و سالن مسابقه نبود، نامجو قهرمان مسابقات کشتی محلی گیلک‌ها بود. در آن برهه کمتر کشتی‌گیری می‌توانست پشت او و هاشم ستوده را به گود زورخانه بچسباند. به قهرمان مسابقات کشتی محلی جایزه‌ای می‌دادند به نام «برم» که بارها به محمود نامجو اهدا شد. او همه جوایزش را به حریفی که کشتی را باخته بود می‌داد. وقتی دلیلش را جویا شدند، گفت: «این کار صفای خاص خودش را دارد». یکی دیگر از خصلت‌های نامجو این بود که معمولاً در همه محافل عمومی و خصوصی به نیکی از مربیانش یاد می‌کرد و این رویه را تا آخرین روزهای عمر ادامه داد.

دور از مدال
تیم ملی وزنه‌برداری ستون اصلی کاروان ورزشی ایران در المپیک 1948لندن بود. ایران برای نخستین بار به بازی‌های المپیک اعزام می‌شد و محمود نامجو با ثبت رکوردهای فوق‌العاده، شانس نخست کسب مدال طلا در دسته خروس وزن به شمار می‌رفت اما مسمومیت بدهنگام این شانس را از کاروان ورزشی ایران گرفت. نامجو به‌دلیل مسمومیت نتوانست در مسابقات پرس و یک ضرب خودی نشان بدهد و زمانی قدرت خود را بازیافت که فقط حرکت دوضرب باقی‌مانده بود. در حرکت دوضرب، نامجو 122/5کیلوگرم وزنه زد و رکورد جدیدی برای جهان و بازی‌های المپیک برپا کرد، اما در نهایت از دریافت مدال بازماند. تا اینجای کار نابغه وزنه‌برداری ایران شانس قهرمانی در مسابقات اروپایی فنلاند و بازی‌های المپیک لندن را به‌راحتی از دست داده است اما این پایان ماجرا نیست.

رکوردشکنی
نامجو در 20سالگی به تهران آمد و در یک کارگاه نجاری که نزدیک باشگاه ورزشی ورزنده بود مشغول به‌کار شد. او برای تمرین شمشیربازی و ژیمناستیک ثبت‌نام کرد اما در این باشگاه وزنه‌برداری هم آموزش داده می‌شد. نامجو در باشگاه ورزنده با وزنه‌برداری آشنا شد و به واسطه قدرت بدنی فوق‌العاده‌اش خیلی زود در این ورزش پله‌های ترقی را طی کرد. او در سال 1319در مسابقات قهرمانی کشور با ثبت رکورد 250کیلوگرم قهرمان دسته پر وزن شد و 5/32 رکورد ایران را ارتقا داد. در آن برهه، فدراسیون وزنه‌برداری ایران به همت عبدالله نادری و امانوئل پادگورنی تأسیس شده بود اما به‌دلیل وقوع جنگ جهانی دوم تا چند سال بعد برای عضویت در فدراسیون جهانی منتظر ماند. در این سال‌ها نامجو در رقابت‌های پروزن و سپس خروس وزن بی‌رقیب بود و رکوردهای فوق‌العاده‌ای از خود به‌جا می‌گذاشت تا اینکه تیم ملی وزنه‌برداری برای نخستین بار تشکیل شد و در سال 1947به مسابقات اروپایی فنلاند رفت. محمود نامجو یکی از اعضای تیم ملی وزنه‌برداری بود و گمان می‌رفت نخستین مدال‌آور تاریخ وزنه‌برداری ایران در مسابقات بین‌المللی باشد، اما به‌خاطر کمبود امکانات و عدم‌آشنایی با قوانین، تیم ملی ایران دیر به محل مسابقات رسید و نامجو عملاً شانس رقابت با خروس وزن‌های اروپایی را از دست داد. پس از این ماجرا، نامجو برای تمرین و بهره‌بردن از امکانات روز دنیا به کشورهای سوئد، دانمارک و مصر رفت و در کشور مصر بود که برای نخستین بار رکورد دو ضرب دنیا را شکست.

بدشانسی دیگر
نامجو خودش را برای قهرمانی در المپیک 1952هلسینکی آماده می‌کرد و رکورد 320کیلوگرم را در تمریناتش تکرار کرد اما در اثر حادثه رانندگی در تهران دچار آسیب‌دیدگی در ناحیه کمر شد و تا شروع بازی‌های المپیک به اوج آمادگی نرسید. وقتی کاروان ورزشی ایران به هلسینکی رسید، پادشاه فنلاند به محمود نامجو و امیل زاتوپک، قهرمان نامدار دوومیدانی از کشور چکسلواکی، مدال افتخار داد و آنها را به ضیافت شام دعوت کرد. این رویداد اوج شهرت و محبوبیت محمود نامجو به‌عنوان قهرمان بزرگ وزنه‌برداری جهان در آن سال‌ها را نشان می‌دهد. در دسته خروس وزن بازی‌های المپیک هلسینکی، نامجو به‌دلیل آسیب‌دیدگی از تکرار رکوردهای قبلی بازماند و با ثبت 307/5کیلوگرم به مدال نقره رسید. این نخستین مدال نقره ایران در تاریخ بازی‌های المپیک بود.

نخستین طلا
یک سال پس از المپیک لندن، محمود نامجو در مسابقات جهانی 1949هلند رکورد 315کیلوگرم را ثبت کرد و نخستین مدال طلای تاریخ ورزش ایران را در یک رقابت جهانی بر گردن آویخت. او در مجموع دو حرکت پرس و یکضرب با حریف آمریکایی مساوی شد اما در حرکت دو ضرب 5/17 کیلوگرم جلو افتاد و در مجموع قهرمان جهان شد. این مدال برای ورزش ایران به‌خصوص برای وزنه‌برداری ایران اهمیت بسیاری داشت و یک مدال تاریخی به‌حساب می‌آمد. نامجو با قهرمانی در مسابقات جهانی طلسم ناکامی‌هایش را شکست و صدای وزنه‌برداری ایران را در دنیا بلند کرد. او در سال‌های 1950و 1951دو بار دیگر قهرمان دسته خروس وزن شد و بارها رکوردهای جهانی را بهبود بخشید. وقتی به همراه کاروان ورزشی ایران به نخستین دوره بازی‌های آسیایی در دهلی‌نو اعزام شد یکی از شناخته شده‌ترین ورزشکاران این بازی‌ها بود. نامجو در رقابت‌های آسیایی هم رکورد جهان را فروریخت تا نخستین رکوردشکن تاریخ بازی‌های آسیایی لقب بگیرد.

آخرین مدال در 40سالگی
وزنه‌بردار فقید تیم ملی، نخستین مدال طلای بازی‌های آسیایی را هم برای کشورمان کسب کرده و به همین دلیل نامش در تاریخ بازی‌های آسیایی جاودانه شده است. نامجو در دسته خروس وزن بازی‌های آسیایی دهلی‌نو با رکورد 317/5کیلوگرم نخستین مدال طلای بازی‌های آسیایی را برای ایران کسب کرد. تیم ملی وزنه‌برداری به‌خاطر شرایط نامساعد سیاسی در سال 1332در رقابت‌های جهانی 1953شرکت نکرد. یک سال بعد نامجو در وین از سکوی نخست مسابقات جهانی دور ماند و در 36سالگی به مقام نایب قهرمانی جهان رسید. او به‌رغم افزایش سن و ظهور وزنه‌بردارهای جوان و پرقدرت شوروی و آمریکا در دسته خروس وزن، 3مدال برنز در مسابقات جهانی 1955و 1957و بازی‌های المپیک 1956ملبورن کسب کرد تا در زمره پرافتخارترین وزنه‌برداران تاریخ این رشته قرار گیرد. نامجو به درخواست اهالی وزنه‌برداری پاسخ مثبت داد و برای کسب امتیاز و مدال برای کاروان ورزشی ایران در 40سالگی عازم بازی‌های آسیایی 1958توکیو شد و مدال نقره گرفت. این آخرین میدان اسطوره وزنه‌برداری ایران بود. پهلوان محمود نامجو، پس از چند سال مبارزه با بیماری سرطان، در دی‌ماه 1368با دنیا فانی وداع کرد.